Zabytki w gminie - Łażany

Kościół (pw. Bożego Ciała): typowy gotycki kościół wiejski wybudowany na przełomie XIII i XIV wieku (koniec XIII w.?). Orientowany, wzniesiony z kamienia i cegły, jednonawowy z prostokątnym prezbiterium. W późniejszym okresie wzniesiono pierwszą  wieżę (XVI w.?). W 1843 r. powiększono kościół o zakrystię wzniesioną nad kryptą i wtopioną w zarys budowli oraz dobudowano od strony zachodniej wieżę (pierwsza z XVI w. ? zniszczona w 1641 r.). Świątynia posiada zwartą bryłę pokrytą dwuspadowym dachem, obniżonym nad prezbiterium.

Wystrój kościoła:

- renesansowa chrzcielnica
- neobarokowe: ołtarz, cyborium i tabernakulum
- nad drzwiami kościoła znajduje się tablica z 1569 r. informująca o rozbudowie świątyni, ozdobiona herbami rodów von Mühlheim i von Nimptsch, które sfinansowały całe przedsięwzięcie. Obok tablicy umieszczony jest zegar słoneczny
- dzwon na wieży: ufundowany w 1618 r. przez Christopha von Zedlitz. Na nim herb rodowy von Zedlitz, data 1618, sentencja łacińska oraz imie i nazwisko – Lorenz Gisler w warsztacie, którego dzwon odlano

- kamienne płyty nagrobne wewnątrz świątyni:

1) Rosa (?) Mulheim (von Mühlheim) †1495
2) Hans Mulheim (von Mühlheim)
3) Jorge Mulheim (von Mühlheim) zw. Broschge (Buschke) †1549
4) Christoph Mulheim (von Mühlheim) †1550

- kamienne płyty nagrobne na zewnętrznej elewacji świątyni:

1) Anna Piterswaldi (Peterswalde), żona Christopha Mulheim (von Mühlheim)
2) Sigmund von Mühlheim auf Lahsen und Groβ Elgot †09.12.1594

- kamienne barokowe epitafium na zewnętrznej ścianie świątyni:

1) Otto Sigmund von Nostitz auf Lahsen *11.12.1662 †28.01.1703

Od 2 połowy XV wieku do końca XVI wieku krypta świątyni była miejscem pochówku członków rodu von Mühlheim. Cały teren przykościelny wraz z założonym na planie owalnym cmentarzem otacza mur (nieregularny kamień, złom skalny) o charakterze obronnym ze śladami otworów strzelniczych. Powstanie obronnego muru datowane jest na niespokojne lata wojny trzydziestoletniej 1618-48. W czerwcu 1641 r. od uderzenia pioruna zniszczony został dach i wieża świątyni, jednak stosunkowo szybko odbudowano kościół. W grudniu 1646 roku plebania w Łażanach została splądrowana przez żołnierzy cesarskich (austriackich) ze zgrupowania wojsk generała Raimunda Montecuccoli. Remonty świątyni: 1843, 1857 (odnowienie wnętrza, nowy ołtarz główny i ambona), 1913 (odnowienie wieży), 1934 (nowy ołtarz), 1978 (remont kapitalny)

Pałac i park przypałacowy: pierwsza wzmianka o istnieniu w Łażanach siedziby rycerskiej pochodzi z 1369 roku. W ciągu następnych 200 lat dwór obronny będący siedzibą znanych na Śląsku możnych rodów von Seidlitz i von Mühlheim, został  rozbudowany (kolejnymi właścicielami były równie znamienite rody von Zedlitz, von Nostitz, von Pfeil-Burghauss). Trzon zachowanego do dnia dzisiejszego pałacu został  wzniesiony na przełomie XVI/XVII w. Zbudowano wówczas otoczony fosą  czteroskrzydłowy obronny dwór na planie prostokąta. Jego budowę zakończono przed 1622 r. Pałac dwukrotnie przebudowywano. Po raz pierwszy na przełomie XVII i XVIII w., po raz drugi w latach 50-tych XVIII w. Elewacjom oraz wnętrzom nadano charakter barokowy. Zachowano jednak niektóre elementy wystroju renesansowego, np. kamienne portale. Po XVIII-wiecznej przebudowie pałac był budynkiem piętrowym pokrytym dwuspadowym dachem kryjącym trzecią kondygnację. W XIX w. zmieniono wygląd dachu, w początkach XX w. zlikwidowano umieszczoną nad wejściem wieżyczkę. Od 1815 r. znajdował się pośrodku dziedzińca grobowiec Nikolasa Augusta Wilhelma von  Burghauss, później zlikwidowany i zastąpiony przez fontannę. W czasie działań  wojennych zimą-wiosną 1945 r. uszkodzeniu uległ dach budowli w skutek radzieckiego ostrzału artyleryjskiego prowadzonego z linii Mielęcin-Kruków-Tarnawa. Po zakończeniu wojny do wiosny 1946 r. pałacem i całym majątkiem zarządzała Armia Radziecka, doprowadzając do rozgrabienia wyposażenia i zdewastowania wnętrz. Po przejęciu obiektu przez władze polskie nie było już praktycznie czym zarządzać. Opuszczony i nie zabezpieczony pałac uległ szybkiemu zniszczeniu. Do lat 70-tych rozgrabiono wszystkie kamienne detale architektoniczne. Obecnie pozostały jedynie fragmenty murów budowli. Otaczający pałac park krajobrazowy tworzono przez prawie całą 1 poł. XIX w. Powstało wówczas kilka budowli ogrodowych, które miały być elementami wielkiego założenia parkowego utrzymanego w stylu angielskim. Ostatecznie zrezygnowano jednak z tego     przedsięwzięcia. Zdążono jednak wybudować zachowaną do dziś monumentalną pergolę o cechach klasycystycznych. Założona na planie prostokąta posiadała dwie ściany dłuższe kolumnowe i dwie krótsze pełne, murowane. Obecna chroniona konserwatorsko powierzchnia parku wraz z terenem przypałacowym wynosi 7,5 ha.

Pomnik poległych w I wojnie światowej mieszkańców Łażan: granitowy, wzniesiony na planie połowy koła. Składał się z: 4 stopniowego podium, 6 filarów podtrzymujących łuk z napisem (Unseren Gefallenen Helden). Zabudowana pomiędzy filarami przestrzeń (wysokość do połowy filarów), mieściła na podium 3 tablice z nazwiskami 69 żołnierzy – mieszkańców miejscowości poległych na różnych frontach w latach 1914-18. Obecnie pomnik zrujnowany, zachowane jedynie fragmenty filarów i fragment łuku z napisem.

Żelazny most: Na początku lat 90-tych XVIII w. hrabia Nikolas August von Burghauss, właściciel majętności łażańskich sfinansował regulację rzeki Strzegomki w pobliżu miejscowości. Powstało wówczas nowe koryto rzeki o szerokości 9 m. Konieczne stało się więc połączenie rozdzielonych gruntów łażańskich. W 1794 r. Burghauss złożył w hucie Małapanew (miejscowość Ozimek, 20 km od Opola) zamówienie na budowę mostu żelaznego. Rzecz działa się 15 lat po ukończeniu pierwszego na świecie żelaznego mostu na rzece Severn w Coalbrookdale (w Walii). W realizacji ambitnego przedsięwzięcia Burghaussowi pomógł jego bliski przyjaciel hrabia Redan, który z jednej ze swoich podróży przywiózł grupę angielskich techników z Johnem Baildonem na czele. Z uwagi na to, iż Anglicy nie mieli wówczas równych sobie w budowie mostów,  opracowanie projektu i technologii odlania mostu łażańskiego powierzone zostało właśnie Baildonowi. Konstrukcja mostu była gotowa pod koniec 1795 r. Przetransportowano ją  wpierw Odrą do Wrocławia, a następnie wozami do Łażan. Cała konstrukcja została zmontowana przez 60 robotników w ciągu 15 tygodni i 30.07.1796 r. nastąpiło uroczyste otwarcie mostu. Na tą okoliczność hrabia von Burghauss zlecił znanemu wrocławskiemu medalierowi Königowi wybicie 300 srebrnych i miedzianych pamiątkowych medali. Most miał 12,55 m rozpiętości, 2,80 m wysokości, 5,70 m szerokości oraz ok. 6 ton nośności. Koszt jego budowy wyniósł 13 tys. talarów. Z obu stron mostu umieszczone zostały masywne, pozłacane tablice informujące, że most został zbudowany przez N.A. von Burghaussa. Jego konstrukcja okazała się sprawną, dobrze służącą okolicznej ludności. Walory mostu z pewnością doceniły wojska napoleońskie w czasie kampanii z lat 1806-08. Szlak komunikacyjny i transportu zaopatrzenia pomiędzy oddziałami francusko-wirtembersko-bawarskimi stacjonującymi na północnym brzegu Strzegomki (Mielęcin, Zastruże i in. miejscowości oraz Kruków – droga do Łażan), a garnizonem i dowództwem mieszczącym się w twierdzy Świdnica wiódł przez most w Łażanach, dalej Żarów i Wierzbną. Podobną rolę most łażański spełnił w 1813 r., gdy korzystały z niego wojska pruskie i rosyjskie stacjonujące na północnym brzegu Strzegomki (granica rozdzielająca wojska francuskie i prusko-rosyjskie po podpisanym 04.06.1813 r. w Pielaszkowicach tymczasowym zawieszeniu broni na odcinku Strzegom-Kąty Wrocławskie biegła przez teren dzisiejszej gminy Żarów – wzdłuż Strzegomki). W latach 30 i 40-tych XX w. powstała koncepcja Generalnego Konserwatora Zabytków Prowincji Dolnośląskiej, by zabytkowy już most przenieść do Wrocławia i ustawić w pobliżu dzisiejszego parku Szczytnickiego nad rzeczką Czarna Woda. Z kolei burmistrz Strzegomia wysunął propozycję ustawienia mostu pod miastem na drogach do Międzyrzecza lub Czech. Ostatecznie oba plany zostały zaniechane, a most pozostał na swoim miejscu do 1945 r. Kres jego istnienia przyniosły działania militarne II wojny światowej. Wedle najnowszych ustaleń konstrukcja mostu łażańskiego została zniszczona celowo na przełomie lutego i marca 1945 r. przez żołnierzy niemieckich z 88 batalionu ciężkich niszczycieli czołgów (88. Schwere Panzerjäger – Abteilung wchodzący w skład 20 Panzer Division, ta z kolei w składzie XVII Korpusu Armijnego z 17 Armii Polowej), których jednostka stacjonowała w tym okresie pod Łażanami.

Kuźnia: wybudowana ok.1910 roku. Jest jednokondygnacyjną budowlą murowaną  z czerwonej cegły. Do elewacji szczytowej przylega ceglany, nie otynkowany komin. Dach kuźni, dwuspadowy kryty ceramiczną dachówką, załamany jest nad drewnianym, wtórnie częściowo zamurowanym podcieniem. Kuźnia znajduje się przy ul. Strzegomskiej 16

GALERIA ZABYTKÓW

Opracowanie
Bogdan Mucha