Zabytki w gminie - Pyszczyn

Zespół pałacowo-parkowy: pierwsza wzmianka źródłowa o obronnym dworze pochodzi z 1365 r. Zapewne wówczas był siedzibą możnego rodu rycerskiego von Czirn. Od 1520 r. z Pyszczyna pisali się przedstawiciele rodu von Reichenbach i to niewątpliwie ich autorstwem były kolejne przebudowy dworu. Jak wynika z napisu zamieszczonego na portalu w 1727 r. zakończona została przebudowa pałacu „Renov. MDCCXXVII”, którą sfinansował ówczesny właściciel Heinrich Gottfried von Spättgen. Wówczas dobudowano kaplicę. W latach 1794-1796 pałac został rozbudowany. Podwyższono i powiększono istniejący budynek oraz dobudowano skrzydło, które wchłonęło kaplicę. W 1882 r. pałac gruntownie odnowiono, a także wzniesiono od strony ogrodu loggię z ozdobnymi schodami tarasem. Po wszystkich rozbudowach w pałacu były 64 pomieszczenia. Dwanaście z nich określano jako „historyczne” – w początku XX w. stały w nich XVII-wieczne meble. W 1945 r. Rosjanie wywieźli większość wyposażenia i częściowo zdewastowali pałac, gruntownie wyremontowany w latach 1954-57. Obecna bryła pałacu utrzymana jest  w stylu klasycystycznym z elementami barokowymi. Posiada rzut w kształcie odwróconej litery „L”, który powstał w wyniku dostawienia do korpusu głównego od strony północnej skrzydła. Od strony zachodniej powiększono pałac o dwie przybudówki, loggie ze schodami i ażurową attyką w formie balustrady. Od strony południowej wyrasta ponad gzyms okrągła wieżyczka z dachem stożkowo-dwuspadowym. Budynek pałacu jest trzykondygnacyjny, pokryty trójspadowym dachem ceramicznym z facjatami dachem. W połaciach dachowych znajdują się od strony wschodniej lukarny, a od zachodniej facjaty. Pałac posiada proste elewacje ze skromnymi podziałami i regularnym rytmem ujednoliconych otworów okiennych. Wejście główne prostokątne, zamknięte półkoliście, obramowane jest portalem barokowym z naczółkiem wspartym na pilastrach korynckich. Zwieńcza go herb Matuschków-Toppolczanów z datą 1794 w polu tarczy, która nawiązuje do rozpoczętej w tym roku przebudowy pałacu. Obok drugi napis informujący o historii budynku – renowacji z 1727 r. Wyżej umieszczona jest postać rycerza trzymającego tarczę herbową. Wewnątrz pałacu zachowała się reprezentacyjna barokowa klatka schodowa: schody z białego marmuru, masywna balustrada, sufit ozdobiony stiukowymi dekoracjami z wieńców akantowych i palmetowych. Otaczający pałac teren w trakcie pierwszej XVIII-wiecznej renowacji przekształcono w niewielki ogród ozdobny. W początkach XIX w. (przed 1829 r.) powstał znacznie większy park. Otoczony kamiennym murem postawionym w 1923 r. zajmuje obecnie obszar 6,3 ha.

Teatr: budynek teatru został wzniesiony w latach 80-tych XVIII w. przez Josepha Maximiliana von Matuschka-Toppolczan. Jego głównym przeznaczeniem było zapewnienie rozrywki rodzinie właściciela dóbr, która mogła się realizować artystycznie. Rodzinny zespół teatralny przygotowywał sztuki oglądane przez zapraszane z całej okolicy ziemiaństwo. Zimą 1945 r. budynek teatru został zdewastowany przez żołnierzy radzieckich. Przez szereg lat niszczał nie użytkowany. W latach 50-tych XX w. został pobieżnie wyremontowany na cele mieszkaniowo-magazynowe. W latach 90-tych użytkowany był tylko parter. Zachowany do dziś budynek założony jest na planie prostokąta. Murowany, tynkowany z tynkowanym detalem (boniowanie dolnej kondygnacji, rozety drugiej kondygnacji), dwukondygnacyjny, o zwartej, jednolitej bryle, nakryty niskim, czterospadowym dachem. Częściowo zachował się dawny układ pomieszczeń: scena z podscenium w części zachodniej. Przetrwały też fragmenty dekoracji rzeźbiarskiej sceny.

Zabudowania folwarczne: folwark oddzielony był od pałacu prostokątnym dziedzińcem i kamiennym ogrodzeniem. Początki zachowanego do dnia dzisiejszego założenia folwarcznego sięgają 2 poł. XVII w. W skład zabudowy wchodzi 7 budynków otaczających prostokątny dziedziniec. Wszystkie murowane, tynkowane z dwuspadowymi dachami. Zaplecze gospodarcze majątku uzupełniają budynek gospodarczy i 2 mieszkalne w części ogrodowej.

Kaplica św. Antoniego: wzniesiona w 1895 r. przez rodzinę hr. von Matuschka, baronów Toppolczan-Spattgen, jako kaplica upamiętniająca zmarłego w 1899 r. członka tego rodu hr. Ernsta Alfreda. W 1902 r. w krypcie kaplicy, mogła zostać pochowana Gabriela von Matuschka, jednak nie ma pewności co do wykorzystywania kaplicy jako nekropolii rodzinnej. Po II wojnie światowej budowla, przekształcona została w kaplicę mszalną. W 1999 r. dzięki środkom finansowym zebranym przez mieszkańców i przy wsparciu finansowym z budżetu Gminy, obiekt został odrestaurowany, a otaczający go teren uporządkowany. Kaplica jest murowaną, tynkowaną z tynkowanym kamiennym detalem (przypory, sterczyny, obramienia otworów), budowlą utrzymaną w stylu neogotyckim, założoną na planie prostokąta. Jej elewacje zewnętrzne artykułowane są smukłymi ostrołucznymi otworami. Kaplice nakrywa ceramiczny dach dwuspadowy z ażurową sygnaturką wieńczącą szczyt fasady.

Murowana strzelnica: wzniesiona w 2 poł. XIX w. (ok.1882 r.?). Jej ściana wymurowana jest z nieregularnego kamienia, wsparta dwiema ukośnymi przyporami.

Ruina wiatraka: budowla wieżowa, zwana popularnie "Holendrem", wybudowana została w 2 poł. XVIII wieku. Na murowanym, nieruchomym korpusie wiatraka założonym na planie koła spoczywała obracana kopuła dachu o podstawie kołowej, obracająca się na łożysku posadowionym na oczepie wieńczącym ściany u góry. Zdolność obrotu "czapy" dachu o 360 stopni pozwalała na ustawianie powierzchni skrzydeł prostopadle do kierunku wiatru. Obecnie zachowane jedynie mury wiatraka i zalegające wewnątrz koło młyńskie.

GALERIA ZABYTKÓW

Opracowanie
Bogdan Mucha