Historia miejscowości - Żarów (po 1945)

 

Pierwsze miesiące powojenne 1945-1946

W nocy z 7 na 8 V 1945 r. wojska radzieckie zajęły bez walki Żarów. Miejscowość była wyludniona, gdyż większość mieszkańców ewakuowano już 13 II, a pozostali uciekli z wycofującymi się żołnierzami niemieckimi. Działania wojenne prowadzone przez blisko 3 miesiące w rejonie Żarowa były na tyle mało intensywne, że nie spowodowały większych zniszczeń. Uszkodzonych było tylko kilka domów mieszkalnych oraz część zabudowy zakładów chemicznych. W pierwszych tygodniach władzę w mieście sprawowała radziecka komendantura wojenna, która istniała do sierpnia 1945 r. Kilka miesięcy dłużej Rosjanie zarządzali miejscowym majątkiem ziemskim, gospodarstwami ogrodniczymi oraz dwoma willami. Do grudnia 1945 r. zdali większość obiektów za wyjątkiem jednej willi, a do wiosny 1946 r. na potrzeby Armii Czerwonej pracowała żarowska piekarnia. W czerwcu 1945 r. władzę przejęła polska administracja, zawiązał się pierwszy zarząd gminy Żarów na czele z wójtem S.Chojnackim, powstał posterunek Milicji Obywatelskiej. W dniu 25 VI odbyło się pierwsze posiedzenie Tymczasowej Rady Gminnej. Opracowano na nim propozycje zmian nazw ulic niemieckich na polskie, które przekazano władzom zwierzchnim do zatwierdzenia. Zapoznano z nimi także radzieckiego komendanta wojennego, który oprotestował przemianowanie „Mittelstraße” na „Marszałka Stalina”, „gdyż tym imieniem można nazwać tylko miasto”. Uwzględniając jego sprzeciw, 27 VIII na drugim posiedzeniu Rady Gminnej zmieniono nazwę ulicy na „Wolności”. Ponieważ według wcześniejszych ustaleń tak miała nazywać się „Freiburgerstraße”, tą przemianowano na „Wojska Polskiego”. Następnie ustalono przebieg uroczystości nadania ulicom polskich nazw. Zaproszono na nią obok władz powiatowych i mieszkańców Żarowa, także radzieckiego komendanta wojennego oraz urzędników z sąsiednich gmin. Radzieckiemu komendantowi przypadł zaszczyt przybicia pierwszej tablicy, a towarzyszyć temu miało odśpiewanie przez zebranych „Roty”.

Najistotniejszymi problemami stojącymi przed polską administracją w pierwszych miesiącach powojennych było przywrócenie normalnego życia w mieście, jego „odniemczenie” oraz stworzenie korzystnych warunków pod masowe osadnictwo ludności polskiej. Pierwsze przebiegało w miarę sprawnie, gdyż większość urządzeń komunalnych było w dobrym stanie - wodociągi, kanalizacja, sieć energetyczna, łaźnia. Wyjątek stanowiła gazownia, która wymagała prac porządkowo-remontowych, a następnie do końca wiosny 1946 r. trwały starania o przydział potrzebnych do podjęcia produkcji dostaw węgla. W rezultacie gaz zaczął docierać do żarowskich mieszkań i zakładów dopiero w czerwcu 1946 r. Bardzo szybko wznowił działalność miejscowy szpital. Jesienią 1945 r. naukę w szkole podstawowej rozpoczęły polskie dzieci. W grudniu 1945 r. chleb i bułki wypiekano w 4 z 5 istniejących w Żarowie piekarń. Poważnym problemem był brak większości artykułów żywnościowych, które rozprowadzano systemem kartkowym za pośrednictwem stołówek zakładowych i gminnych. Przydziały otrzymywali wszyscy pracujący osadnicy polscy i ich rodziny, a także robotnicy niemieccy. Dostępne na wolnym rynku artykuły spożywcze jeszcze latem 1946 r. były bardzo drogie. „Odniemczanie” rozpoczęto od zmiany nazwy miejscowości oraz ulic, a także wyeksponowania polskich symboli narodowych. Następnie przystąpiono do usuwania wszystkich „śladów niemczyzny”, poczynając od tablic urzędowych po napisy na murach. Zajęło to ponad trzy lata - jeszcze w listopadzie 1948 r. GRN w Żarowie apelowała do mieszkańców całej gminy o usuwanie ostatnich „śladów niemczyzny”. W przygotowaniach Żarowa pod osadnictwo polskie najpoważniejszy problem stwarzała duża liczba mieszkańców narodowości niemieckiej. Latem 1945 r. masowo powracali do swoich domów z miejsc, do których zostali ewakuowani. Ze spisów sporządzonych przez władze polskie wynika, że wróciło przynajmniej 40% „przedwojennych” mieszkańców Żarowa. W czerwcu 1945 r. próbowano wysiedlić część Niemców, ale nie przyniosło to żadnych rezultatów. Stosunki narodowościowe w latach 1945-1947 ilustruje poniższe zestawienie:

Data            Liczba mieszkańców               w tym Niemcy

VIII 1945                    1228                            1200 (98%)

I 1946                        2438                            1392 (57%)

XII 1946                     2568                             213 (8,3%)

VI 1947                      3032                             213 (7%)

XII 1947                     3597                             80 (2,2%)

 

W pierwszych tygodniach po zakończeniu wojny Niemcy wykorzystywani byli przy pracach porządkowo-remontowych. Kilkuset z nich zatrudniono w żarowskich zakładach po podjęciu przez nie produkcji. Wiosną 1946 r. zweryfikowano niemieckich pracowników pod kątem ich przydatność w procesie produkcji i funkcjonowania przedsiębiorstw. Specjaliści i robotnicy, których zastąpienie wymagało czasu, zostali czasowo zwolnieni od wysiedlenia z Polski.

Władze stosowały wobec ludności niemieckiej politykę restrykcyjną. Przesiedlano ją do gorszych mieszkań, niekiedy poza Żarów. Nie wyrażano zgody na otwarcie szkoły niemieckiej, a na początku 1946 r. zlikwidowano prowadzone przez gminę protestancką przedszkole. Przez kilka miesięcy utrudniano odbywanie nabożeństw ewangelickich, a w lutym 1946 r. wójt Żarowa Rokita zamknął „Marienhaus” pod pretekstem, że dochodziło w nim do głoszenia propagandy antypolskiej. Niemieckiemu proboszczowi katolickiemu wójt zakazał głoszenia kazań w języku niemieckim. Właściwa akcja wysiedlenia ludności niemieckiej rozpoczęła się latem 1946 r. W trakcie I fazy wysiedlono z Żarowa w dniach 14-16 i 19 VIII około 900 osób. Pod eskortą milicji dotarli na piechotę do punktu zborczego w Świdnicy-Kraszowicach, skąd w dniach 15-17, 20 VIII zostali wyekspediowani w 4 transportach kolejowych do Tuplic i dalej do radzieckiej strefy okupacyjnej. W trakcie II fazy wysiedlono w dniach 7-8 X ok. 150 osób - w transportach kolejowych, które wyruszyły z Kraszowic 8 i 9 X. Kolejnych kilkudziesięciu Niemców musiało opuścić Żarów 15 XI i 5 XII 1946 r. Wiosną 1947 r. przeprowadzono weryfikację osób narodowości niemieckiej. Zgodnie z nowymi przepisami przedsiębiorstwa musiały zrezygnować z części pracowników niemieckich. Wraz z rodzinami zasilili oni grupę osób, które w 1946 r. nie podlegały „reklamowaniu”, ale z różnych powodów zostały w Żarowie. W dniu 10 VI 1947 r. blisko 100 Niemców żarowskich przemaszerowało po eskortą 2 milicjantów do Kraszowic, gdzie spędzili noc. Następnego dnia zostali przewiezieni koleją do punktu etapowego w Legnicy. Tam oczekiwali 27 dni na sformowanie transportu wysiedleńczego. Na terenie brytyjskiej strefy okupacyjnej znaleźli się dopiero 8 VII, a w czasie podróży kilkakrotnie splądrowano im bagaże. Po kilkunastu-kilkudziesięciu mieszkańców Żarowa znalazło się w kolejnych transportach, które sformowano w Kraszowicach 12 i 19 VII, 20 VIII, 4, 15 i 22 IX oraz 6 X 1947 r. Po tych wysiedleniach pozostało w Żarowie tylko 80 mieszkańców narodowości niemieckiej. W następnych 3 latach wysiedlano po kilkanaście-kilkadziesiąt Niemców rocznie. Ostatnim kilkunasto osobom pozwolono opuścić Polskę w 1957 r. w ramach akcji łączenia rodzin. Pierwsi osadnicy polscy przybyli do Żarowa w czerwcu 1945 r. Początkowo było ich niewielu, pod koniec sierpnia zaledwie 28. Później tempo akcji osiedleńczej gwałtownie wzrosło: na początku 1946 r. mieszkało w Żarowie już ponad 1000, w połowie roku ok. 1500, a na początku 1947 r. ponad 2500 Polaków.

Do końca 1947 r. osiedliło się w miejscowości kolejnych 800 osób, co w połączeniu z przyrostem naturalnym, pozwoliło na początku 1948 r. przekroczyć przedwojenny stan zaludnienia Żarowa. Dzięki dobrze rozwiniętej infrastrukturze komunalnej Żarów przynajmniej do końca 1947 r. oferował osadnikom przyzwoite warunki bytowe. Jednak pod względem ekonomicznym był znacznie mniej atrakcyjny od sąsiednich ośrodków miejskich. Zbyt mało było zakładów wytwórczych i przedsiębiorstw handlowych umożliwiających szybkie wzbogacenie. Nieliczne obsadzili pierwsi osadnicy, którzy szybko „dorabiali” się znacznych jak na tamte czasy fortun. W lutym 1946 r. kierownikowi-dzierżawcy rozlewni piwa i wód mineralnychw Żarowie zrabowano: motocykl NSU, 2 maszyny do pisania, 2 radia, maszynę do szycia, aparat fotograficzny, po 2 złote pierścionki i zegarki, ubrania i rzeczy skórzane, 60 litrów wódki, blisko 20 000 zł prywatnych i „firmowych”. Osadnicy polscy pochodzili niemal ze wszystkich zakątków II Rzeczypospolitej, znaleźli się wśród nich także reemigranci z państw Europy zachodniej. Pod względem liczebnym największą grupę stanowili przybysze z Małopolski (dzisiejsze województwa małopolskie i świętokrzyskie). Nowi mieszkańcy Żarowa stanowili mieszankę pod względem kulturowym. Początkowo współżycie między przybyszami z Polski centralnej i terenów zabużańskich nie układało się najlepiej. Jednak w warunkach osady przemysłowej wzajemne uprzedzenia szybko zostały przełamane. Znacznie dłużej wśród „Zabużan” przetrwała tęsknota za opuszczoną „ojcowizną”. Przypominały o niej przywiezione pamiątki rodzinne, ale nie tylko. W życiu religijnym swoistą kontynuacją dawnych tradycji stał się obraz Matki Najświętszej przywieziony przez przesiedleńców z Brzuchowic i umieszczony w kościele żarowskim.

Rozwój Żarowa w latach powojennych. Status Żarowa

W pierwszych latach powojennych Żarów kwalifikowany był jako średniej wielkości osiedle przemysłowe. Starania o nadanie mu rangi miasta miejscowe władze podjęły już pod koniec 1947 r. W 1954 r. przygotowując reformę administracyjną władze nadały miejscowości początkowo status samodzielnej gromady. Jednak już 7 X 1954 r. rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów Żarów otrzymał prawa miejskie. W całym okresie powojennym Żarów był małym ośrodkiem przemysłowo-administracyjnym: 1945-1954 siedzibą władz gminnych, 1954-1972 miejskich i gromadzkich, a od 1973 r. miejskich i gminnych. Obszar miasta: 5 km².

Liczba mieszkańców Żarowa

1948               4054                                                                                                                                              1955               5043                                                                                                                                           1957               5538                                                                                                                                         1961               6048                                                                                                                                 1965               6197                                                                                                                                           1970               6098                                                                                                                                           1973               6226                                                                                                                                           1976               6682                                                                                                                                             1985               6811                                                                                                                                    1989               7012                                                                                                                                          1992               7112                                     
1997               7232
2004               7052

Gęstość zaludnienia

1948: 811 os./km²; 1955: 1009 os./km²; 1965: 1239 os./km²; 1976 1336 os./km²; 1985: 1362 os./km2; 1996: 1446 os./km²; 2004: 1410 os./km².

Dynamika rozwoju demograficznego

Charakterystyczny dla okresu powojennego wysoki, dodatni bilans migracji utrzymał się do początku lat 50-tych. Po 1951 r. sytuacja uległa odwróceniu - więcej osób miasto opuszczało niż się osiedlało. W latach 1951-1955 ujemne saldo migracji wyniosło 473 osoby. Liczba mieszkańców zwiększyła się jednak o 327 (o 6%), a to za sprawą bardzo wysokiego przyrosty naturalnego. Dobre było dla Żarowa następne pięciolecie (1956-1960). Z jednej strony utrzymał się wysoki przyrost naturalny, z drugiej saldo migracji znów stało się dodatnie.

W rezultacie przybyło 807 mieszkańców, czyli przyrost pięcioletni wyniósł 15%. W początkach lat 60-tych ujemne saldo migracji zaczęło niwelować przyrost naturalny. Przyrost rzeczywisty zbliżył się do zera, a w 1964 r. stał się ujemny. Głównymi tego powodami były brak rozwoju infrastruktury miejskiej i redukcja zatrudnienia w obu zakładach przemysłowych. Pogłębiło to i tak niską atrakcyjność miasta. Od początku lat 70-tych znów zaczęło przybywać mieszkańców Żarowa. Stało się tak za sprawą dużego przyrostu naturalnego - 1976: 14,6‰, 1985: 11,4‰ - który plasował miasto na jednym z czołowych miejsc w województwie wałbrzyskim. Przyrost rzeczywisty był szczególnie duży w pierwszej połowie lat 70-tych: 9%. Później spadł do 1,5% w trzech kolejnych okresach pięcioletnich. Lata 90-te przyniosły ujemny bilans migracyjny, a okresowo też i przyrostu naturalnego w gminie Żarów. W rezultacie w tej dekadzie tylko nieznacznie zwiększyła się liczba mieszkańców miasta.

Struktura ludności według płci

Rok                 Mężczyzn         Kobiet

VII 1947         1235 (65%)     672      - tylko osoby dorosłe narodowości polskiej; dzieci 756 
1960               2995              2894
1965               3104              3093    
1985               3330              3481 - 105 kobiet na 100 mężczyzn                                                                   

Oblicze gospodarcze miasta. Zatrudnienie
Przemysł

W 1945 r. były w Żarowie 3 duże i kilkanaście małych przedsiębiorstw produkcyjnych. Do końca lat 40-tych większość z nich przestała istnieć. Maszyny albo zdemontowano i wywieziono do innych ośrodków, albo porzucone uległy zniszczeniu. Budynki zaadoptowano na inne cele lub rozebrano. Przetrwały dwa największe zakłady: chemiczne i materiałów ogniotrwałych. Pierwsze funkcjonowały pod nazwą „Dolnośląskie Zakłady Chemiczne w Żarowie”, od lat 80-tyc z dodatkiem „Organika”, a drugie pod „Żarowskie Zakłady Materiałów Ogniotrwałych”, od lat 90-tych z dodatkiem „Żaroszamot”. W latach 40-tych uznawane za nowoczesne, w latach 60-tych wymagały już pilnej modernizacji.  Od około połowy lat 60-tych w obu zakładach podjęto inwestycję mające na celu unowocześnienie procesów technologicznych, a u schyłku lat 70-tych także proekologiczne. Na dobra sprawę trwały one nieprzerwanie do lat 90-tych XX w. Nie pozwoliły one jednak na odzyskanie tej pozycji, jaką żarowskie zakłady miały jeszcze na początku lat 50-tych, gdy zaliczały się do większych w kraju w swoich branżach. W latach 80-tych zaliczały się do kategorii średnich przedsiębiorstw produkcyjnych zarówno pod względem ilości wytwarzanych produktów, jak i zatrudnienia. W 1970 r. oprócz zakładów chemicznych i materiałów ogniotrwałych istniały w Żarowie odlewnia metali i 6 małych zakładów wytwórczych branży spożywczej (piekarnie, rzeźnia i mleczarnia). W latach 80-tych powstało kilka małych uspołecznionych zakładów produkcyjnych, powiększając liczbę przedsiębiorstw do 16 (1985). Część wyodrębniło się z istniejących, jak np. z ŻZMO zakład „Kaolan” zajmujący się wzbogacaniem kaolinu dla potrzeb przemysłu chemicznego. W latach 90-tych zamknięta została mleczarnia i poważnie ograniczano zatrudnienie w zakładach materiałów ogniotrwałych i chemicznych. Te ostatnie zaprzestały produkcji w I 2002 r., a miesiąc później zostały postawione w stan likwidacji.

Trudne miesiące przeżyły też ŻZMO, którym na przełomie 1999 i 2000 r. groziła postawienie w stan upadłości. Jednak dzięki nowym inwestorom zakład wyszedł z tarapatów i został zrestrukturyzowany. Otrzymał tez nową nazwę - „Polska Ceramika Ogniotrwała”. W latach 90-tych XX w. powstały w Żarowie 2 większe przedsiębiorstwa: „Profil” i „THERMAFLEX”. Nowy etap w rozwoju przemysłowym miasta datuje się od lata 2001 r., kiedy to Rada Ministrów przyznała podżarowskim terenom status podstrefy Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej „Invest Park”. Jeszcze w sierpniu 2001 r. władze gminne podpisały list intencyjny z japońskim koncernem „Mitsui” w sprawie promowania podstrefy i z zarządem WSSE „Invest Park”, który zobowiązał się współfinansować uzbrojenie terenów pod inwestycje. Pozwoliło to na ściągnięcie inwestorów, którzy wybudowali w Żarowie zakłady produkcyjne. W 2003 r. był to „AKS Precision Ball Polska” wytwarzająca kulki do łożysk tocznych, w 2004 r. „YAGI Poland Factory” (elementy do skrzyń biegów i klimatyzacji do samochodów osobowych) i szwalnia „Franc-Textilu”, 2005 r. „Daicel Chemikal Industries Ltd.” produkujący wypełniacze chemiczne do poduszek powietrznych. W 2004 r. tereny w strefie wykupiły koncerny „Bridgestone” i „Elektrolux”, które do 2006 r. wybudują fabryki gumowych gąsienic do ciągników i ratraków oraz zmywarek.

Rzemiosło

Wśród osadników polskich było bardzo mało wykwalifikowanych rzemieślników.  W konsekwencji większość poniemieckich warsztatów rzemieślniczych pozostało nieobsadzonych i zlikwidowanych (ok.70%). Polityka władz doprowadziła pod koniec lat 40-tych do zamknięcia prawie wszystkich prywatnych zakładów rzemieślniczych. Przetrwało zaledwie kilka. Po zmianie polityki władz rozpoczął się proces powolnej odbudowy prywatnego rzemiosła. W 1957 r. działało w mieście 14, a w 1972 r. 25 prywatnych punktów usługowych. „Prywatna inicjatywa” rozwinęła się w latach 80-tych. W 1985 r. działało w Żarowie 46 prywatnych zakładów rzemieślniczych, w tym 24 przemysłowe i 14 budowlanych. Zatrudniały łącznie 81 pracowników.

Małe zakłady branży spożywczej

W grudniu 1945 r. w Żarowie działały: wytwórnia oleju przy zakładach chemicznych, 4 piekarnie (GS SCh, zakładów chemicznych i 2 prywatne) oraz rzeźnia. Tą ostatnią zakłady chemiczne miały przekazać władzom gminnym jesienią 1946 r., ale do wiosny 1948 r. tego nie uczyniły. Następnie wraz z zakładową piekarnią została przejęta przez Spółdzielnie „Silesię”, późniejszą PSS w Żarowie. W pierwszej połowie lat 50-tych liczba działających piekarń spadła do 2. W 1956 r. otwarta została prywatna piekarnia. W początkach lat 60-tych świdnicka Spółdzielnia Mleczarska uruchomiła w Żarowie niewielką mleczarnie (w 1972 r. zatrudniała 15 osób). W 1972 r. istniały: 3 piekarnie („Społem”, GS SCh i prywatna), ciastkarnia („Społem”), 2 masarnie („Społem” i GS SCh) i mleczarnia.

Rolnictwo

Do przemysłowo-miejskiego charakteru Żarowa niezbyt pasowała działalność rolnicza prowadzona na blisko połowie obszaru miejscowości. W centrum miasta funkcjonował do początków lat 90-tych XX w. zakład rolny. Należały do niego budynki i część ziemi dawnego folwarku von Burghaussów. Jego powojenne losy były następujące. Armia Czerwona administrowała majątkiem tylko kilka miesięcy, przekazując go władzom polskim jesienią 1945 r. W czerwcu 1946 r. tworzyło go 163 ha ziemi (w tym grunty orne 153 ha, łąki 7 ha) oraz kompleks folwarczny składający się z 4 domów mieszkalnych, 2 stodół, 2 obór, spichlerza, chlewni, magazynu i piekarni. Sporo było maszyn rolniczych, m.in. 3 młockarnie, 10 pługów, 6 kopaczek ziemniaków. Powiatowi inspektorzy rolni zakwalifikowali majątek żarowski do rozparcelowania w drugiej transzy. Ostatecznie tylko część ziemi rozdzielono między rolników indywidualnych. Wszystkie budynki mieszkalne i gospodarcze oraz ok.70 ha ziemi przejął utworzony w 1949 r. PGR Żarów. Później gospodarstwo utraciło samodzielność stając się zakładem PGR Nowice, a w latach 80-tych zostało przekształcone w Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną w Żarowie. Przez cały czas gospodarstwo żarowskie specjalizowało się w hodowli zwierzęcej: w 1949 r. 11 świń i 34 prosiąt, lata 60-te i na początku 70-tych trzymano ok. 500 świń, 1975 i 1985 r. 50 świń. W 1988 r. zaprzestano uciążliwego dla otoczenia tuczu świń. Jesienią 1989 r. nie spodobało się to osobom wydającym gazetkę „Solidarność Ziemi Żarowskiej”. Opierając się na informacji, że możliwości produkcyjne chlewni wynosiły ok. 1000 sztuk rocznie, uznając to za „szczegół” w ówczesnej „sytuacji na rynku żywnościowym nie (...) do pogardzenia”, w ostrych słowach zaatakowali prezesa RSP. W ten sposób opowiedzieli się za mało fortunnym pomysłem reaktywowania hodowli świń w mieście. W latach 90-tych RSP zostało zlikwidowane, a należący do niego majątek nieruchomy skomunalizowano. Pod koniec dekady rozebrano nie mające charakteru zabytkowego i szpecące miasta zabudowania pofolwarczne. W pierwszych latach powojennych działały w Żarowie dwa gospodarstwa ogrodnicze  o łącznej powierzchni prawie 2 ha (ul.Armii Czerwonej 9 i 30). Pod koniec 1945 r. zostały przejęte przez władze gminne od Armii Czerwonej i wydzierżawione osobom prywatnym. W 1948 r. anulowano jedną z umów pod pretekstem, że dzierżawca nie posiadał odpowiednich kwalifikacji.

W 1950 r. wraz z likwidacją własności komunalnej przestały też istnieć „Ogrody Gminne Żarów”. Po II wojnie światowej większość gruntów rolnych przekazano pod indywidualne osadnictwo rolnicze. Utworzono blisko 30 gospodarstw, w większości małych. W miarę upływu lat zmniejszał się areał gruntów rolnych. Na części utworzono ogródki działkowe, sporo zajęła rozbudowująca się kopalnia kaolinu i gliny, resztę przejęto pod zabudowę przemysłową i mieszkaniową. W połowie lat 70-tych indywidualne gospodarstwa rolnicze i działkowcy użytkowali 165 ha. Tylko dwa spośród 21 gospodarstw chłopskich miały powierzchnie większą niż 5 ha. Do 1985 r. obszar użytkowany przez rolników indywidualnych i właścicieli ogródków działkowych skurczyła się do 112 ha, przy czym liczba i areał ogródków działkowych sukcesywnie wzrastał. Wiosną 1946 r. było ich 31 (i 28 przydomowych), a w latach 70-tych ponad 100. Część Żarowian uprawiało na nich działalność quasi rolniczą - uprawa ziemniaków, hodowla drobiu, świń, a nawet krów.

Zatrudnienie

Przez pół wieku źródłem utrzymania większości mieszkańców Żarowa była praca w zakładach chemicznym (DZCh) i materiałów ogniotrwałych (ZŻMO). W latach 40- i 50-tych źle płatna, ale chętnych do pracy nie brakowało. W 1947 r. w przemyśle pracowało 1800 osób, a w 1955: 2011. Oba duże zakłady zatrudniały około 70% czynnych zawodowo mieszkańców Żarowa. W latach 60-tych liczba robotników przemysłowych spadła do 1880, by powrócić do stany z połowy lat 50-tych w 1972 r. W DZCh i ŻZMO pracowało wtedy 2019 osób, co stanowiło 73% wszystkich zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej. W 1985 r. po redukcji zatrudnienia do poziomu 1750 pracowników, udział obu zakładów spadł do 66%. Drugą pod względem ilościową grupę zatrudniono w gospodarce uspołecznionej stanowili pracownicy administracji, oświaty i służby zdrowia. W 1972 r. było ich 334, a w 1985 r. 417, co stanowi odpowiednio 12 i 16% ogółu zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej. W handlu pracowało w 1972: 220, w 1985: 227 osób, czyli 8 i 8,5%. W różnego rodzaju przedsiębiorstwach usługowych zatrudnionych było w 1972 r. 144, a w 1985 136 osób, czyli 5%. W latach 90-tych pojawił się nowy, bardzo poważnym problem jakim jest bardzo wysokie bezrobocie. Jego poziom pod koniec dekady zbliżył się do 20% czynnych zawodowo mieszkańców miasta. Głównym tego powodem było drastyczne ograniczenie zatrudnienie w obu największych zakładach pracy, które w 1999 r. zatrudniały tylko ok. 700 osób. Tak wielkiego ubytku miejsc pracy nie było w stanie zrównoważyć powstanie nowych, głównie za sprawa firm „Profil” i „THERMAFLEX”. Co gorsza w 2002 r. w stanie likwidacji znalazły się DZCH, a tym samym pracę utraciło kolejnych 300 osób. Nadzieje na przyszłość stwarza żarowska strefa inwestycyjna, gdyż wybudowane i wznoszone na jej obszarze fabryki mają w planach zatrudniać docelowo ok. 3000 osób.

Budownictwo i gospodarka mieszkaniowa

Działania wojenne w 1945 r. nie wyrządziły większych szkód w zabudowie mieszkalnej Żarowa. Ograniczyły się one do kilku uszkodzonych budynków. Substancja mieszkaniowa nawet się powiększyła, gdyż w pierwszych latach powojennych ukończono 16 niewielkich domów rozpoczętych przez Niemców. W rezultacie w 1949 r. było w Żarowie ponad 250 różnego rodzaju budynków mieszkalnych. Jeżeli chodzi o stosunki własnościowe, to tylko nieliczne należały do osób prywatnych. Pod zarządem komunalnym znajdowało się 218 budynków mieszkalnych z 3116 izbami i 11 administracyjno-użytkowych o 206 pomieszczeniach. Niemal wszystkie domy mieszkalne były zelektryfikowane, do większości doprowadzona była sieć wodno-kanalizacyjna i gazowa. Jednak ponad połowa domów pochodziła z przełomu XIX i XX w., a ok. 20 nawet z lat 60-tych XIX w. Budowane oszczędnie, choć zgodnie z ówczesnymi wymogami technicznymi, posiadały konstrukcję mieszaną: ściany zewnętrzne i nośne murowane z cegły, działowe z materiałów odpadowych (często mieszanki ceglano-gipsowo-trzcinowej), stropy drewniane. W rezultacie już pod koniec lat 40-tych 15 domów z 96 izbami mieszkalnymi wyłączono ze względu na zły stan techniczny z eksploatacji. Stan innych budynków pogarszał się w bardzo szybkim tempie, zwłaszcza, że w pierwszych latach powojennych nie przeprowadzono żadnych poważniejszych remontów. Cały potencjał budowlany Polski był skierowany wtedy na odbudowę zniszczonego wojną kraju, przede wszystkim Warszawy. Tymczasem konieczne było nie tylko remontowanie istniejących domów, ale też budowa nowych, gdyż przybywało mieszkańców Żarowa. Już w 1948 r. przekroczony został przedwojenny stan zaludnienia. Substancję mieszkaniową powiększano adaptując budynki biurowo-administracyjne, handlowe czy hotelowe, ale w połowie lat 50-tych zabrakło niezagospodarowanych obiektów tego typu. Inną metodą powiększania zasobów było dzielenie dużych mieszkań na mniejsze kosztem ich standardu oraz funkcjonalności. Skromny budżet miasta uniemożliwił, mimo wielokrotnego poruszania kwestii na sesjach rady miejskiej, podjęcie budownictwa komunalnego. Po 1950 r. jedyną inwestycją zrealizowaną ze środków miejskich był ukończony na początku lat 60-tych budynek administracyjny. Coraz bardziej odczuwalny niedobór mieszkań sprawił, że w 1958 r. MRN podjęła uchwałę określającą wielkość substancji mieszkaniowej przypadającej na jedną osobę na 10 m². W 1961 r. zaostrzono normę do 7 m², a choć obowiązywać miała tylko do 1965 r., to przetrwała znacznie dłużej.

Brak wystarczających środków finansowych i kłopoty ze znalezieniem wykonawców robót budowlanych spowodowały, że do połowy lat 50-tych niewielkie były osiągnięcia Miejskiego Zarządu Budownictwa Mieszkaniowego (MZBM) w zakresie modernizacji komunalnej substancji mieszkaniowej. Pierwsze prace remontowe na większą skalę przeprowadzono w 1954 r. Wyremontowano wtedy 5 budynków o 135 izbach. Na więcej nie pozwolił brak materiałów budowlanych, zwłaszcza szkła. Przez kolejnych 15 lat, do 1969 r. wykonano 46 remontów kapitalnych i blisko 200 o węższym zakresie prac (naprawy dachu, wymiana stolarki itp.). W latach 1969-1973 przeprowadzono remonty kapitalne w 48 budynkach, a w 42 remonty bieżące. Od 1973 r. komunalną substancja mieszkaniową zarządzało Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej. Do 1977 r. wyremontowało ono szereg budynków komunalnych - w najlepszym 1974 r. 8 remontów kapitalnych i 10 odnowionych elewacji. Od 1978 r. tempo prac remontowych gwałtownie zmalało - z braku materiałów budowlanych, a następnie także i środków finansowych, latami borykano się z remontami kapitalnym dwóch budynków, drastycznie spadła też liczba remontów bieżących. Zapaść trwała do końca lat 80-tych. Stan niektórych budynków powodował, że nie kwalifikowały się do remontów. W 1974 r. postanowiono wyburzyć szpecące miasto rudery. W 1975 r. rozebrano 2 budynki przy ul.Armii Czerwonej, a w 1977 r. trzeci. W latach 80-tych taki sam los spotkał 2 inne domy komunalne. Po 1990 r. władze gminne wznowiły przeprowadzanie remontów kapitalnych budynków komunalnych, których ważnym elementem stała się budowa pionów sanitarnych. W latach 1990-2004 zmodernizowano w ten sposób blisko 30 domów. W wielu innych budynkach wymieniono instalacje gazową, elektryczną, wodną, kanalizacyjną, odnowiono pokrycie dachowe i elewacje. W latach 50-tych i 60-tych XX w. substancja mieszkaniowa w Żarowie przyrastała na dobrą sprawę tylko dzięki budownictwu zakładowemu. W latach 1954-1958 DZCH i ŻZMO wybudowały 5 domów wielorodzinnych (pierwszy został oddany do użytku po 3-letniej budowie w 1954 r.,a ostatni w 1958 r.), a w latach 60-tych 3 kolejne. Ponadto oba zakłady wyremontowały w kilka pozostających pod ich zarządem budynków. W połowie lat 70-tych na osiedlu „Piastów” DZCh wybudował 2, a ŻZMO 1 blok mieszkalny dla swoich pracowników.

W 1984 r. ŻZMO przejęły budynek po zlikwidowanej restauracji „Żarowianka” w Żarowie oraz pałac w Mrowinach w celu zaadoptowania ich na mieszkania pracownicze. Zrealizowana została tylko przebudowa pierwszego obiektu. Ponadto oba zakłady wyremontowały kilka starych budynków mieszkalnych będących ich własnością. W początku lat 70-tych oddano do użytku kilkurodzinny dom nauczycielski w pobliżu SP nr 3 oraz gruntownie wyremontowany budynek mieszkalny dla służby zdrowia. Liczne monity żarowskiej rady miejskiej w latach 50-tych o przyznanie większych środków na remonty i rozbudowę substancji mieszkaniowej miasta nie przyniosły skutków. Wiosną 1959 r. doszło w związku z tym do dwóch burzliwych sesji rady miejskiej. Na pierwszej zrezygnował ze stanowiska przewodniczącego prezydium MRN Z.Banach, podając jaką jeden z powodów fatalny stan gospodarki mieszkaniowej. Na drugiej próbowano znaleźć sposoby poprawy sytuacji. Bezskutecznie, choć po raz pierwszy wysunięto projekt powołania w Żarowie spółdzielni mieszkaniowej. Jego realizacja zajęła 9 lat, gdyż dopiero 30 I 1968 r. powstała spółdzielnia mieszkaniowa. Opracowany został projekt osiedla „Piastów”, w 1969 r. rozpoczęto prace budowlane, a w 1970 r. spółdzielnia uzyskała kredyt bankowy na budowę domów wielorodzinnych. Budowa osiedla trwała blisko 20 lat, głównie z powodu braku wykonawców. Po raz pierwszy groźba przerwania inwestycji zaistniała w marcu 1971 r., gdy Zjednoczenie Budownictwa Przemysłowego skreśliło osiedle z planów Wrocławskiego Przedsiębiorstwa Budownictwa Przemysłowego nr 1. Na szczęście udało się uzyskać poparcie władz wojewódzkich oraz powiatowych (komitetów PZPR, rad narodowych) i doprowadzić do wyznaczenia nowego wykonawcy: Przedsiębiorstwa Budownictwa „Południe”. W 1973 r. zostały oddane do użytku 2 budynki, a do 1976 r. 3 następne. Łącznie było w nich 255 mieszkań. W tym samym czasie 3 kolejne bloki wybudowały żarowskie zakłady pracy, które partycypowały też w kosztach utworzenia infrastruktury technicznej osiedla „Piastów”. Wszystkimi budynkami administrowała spółdzielnia mieszkaniowa „Wiosna” ze Świebodzic. Od 1976 r. przez 5 lat bezskutecznie zabiegano o wprowadzenie rozbudowy osiedla do wojewódzkiego planu budownictwa mieszkaniowego. Dla władz ważniejsze były inwestycje w innych miastach (Wałbrzych, Dzierżoniów, Kłodzko, Świdnica), których realizacja przekraczała możliwości przedsiębiorstw budowlanych województwa wałbrzyskiego.

Dopiero w 1980 r. władzom miejsko-gminnym udało się uzyskać obietnicę rozpoczęcia budowy kolejnych domów. Jednak w lipcu 1981 r. Wojewódzki Zarząd Rozbudowy Miast i Osiedli skreślił inwestycję żarowską w trakcie weryfikacji planów. Na szczęście skuteczne okazało się odwołanie do WRN w Wałbrzychu, która 2 X 1982 r. zatwierdziła budowę 2 wielorodzinnych domów mieszkalnych w Żarowie. Świdnickie Przedsiębiorstwo Budowlane okazało się w solidnym wykonawcą, oddając do użytku w 1984 r. 53- i 35-mieszkaniowe bloki. W latach 1984-1986 rozbudowano ciepłownie osiedlową. Po kolejnej przerwie w latach 1989-1990 zakończono budowę 3 domów z 73 mieszkaniami. Pod koniec lat 80-tych przystąpiono do uzbrajania terenu pod budowę nowego osiedla, któremu wstępnie nadano nazwę „Piastów II”, a miało na nim powstać 13 spółdzielczych domów wielorodzinnych. Drugą inwestycją realizowaną w systemie spółdzielczym było osiedle domków jednorodzinnych w rejonie ul. Polnej. Decyzja o jego budowie zapadła w początkach lat 70-tych. Do 1973 r. zostały oddane do użytku 3 pierwsze domy, a do 1978 r. kolejnych 11. Trudności z nabyciem materiałów budowlanych spowodowały wstrzymanie rozbudowy osiedla pod koniec lat 70-tych. Od 1978 do 1982 r. wykończono zaledwie dwa domy. W 1983 r. tempo prac wzrosło - domy budowały spółdzielnie „Feniks” i „Nasz Dom”. W drugiej połowie lat 80-tych zakończono rozbudowę osiedla. Już pod koniec lat 70-tych rozpatrywano możliwość powiększenia zabudowy jednorodzinnej o teren przy ul. Rybackiej. Do pomysłu powrócono pod koniec lat 80-tych i w 1990 r. gotowy był wstępny projekt nowego osiedla. W 1999 r. zakończono prace związane z uzbrojeniem terenu, które sfinansował budżet gminy. W 2004 r. wydzielono nowe tereny z przeznaczeniem pod budowę domów jednorodzinnych. W latach 1950-2000 wybudowano w Żarowie 22 wielorodzinne i ponad 50 domów jednorodzinnych. W 1990 r. PGKiM zarządzał w Żarowie 145 budynkami (wybudowane do końca XIX w.: 69, 1900-1945: 68, 1946-1960: 16, po 1960: 1); Spółdzielnia Mieszkaniowa 10[+3] (1973-1990); DZCh i ŻZMO po 18 (25 wybudowanych przed 1945 r., a 11 w latach 1954-1976); PKP 7 (1900-1945); PGR Łażany 5 (1900-1945). W 1990 r. średnia powierzchnia mieszkania w mieście nieznacznie przekraczała 46 m², na jedną osobę przypadał 14,5 m² powierzchni użytkowej. Wszystkie domy były zelektryfikowane, do większości docierały woda, kanalizacja i gaz. W przypadku mieszkań procent wyposażonych w WC i łazienki był bardzo niski. Dla komunalnych nie przekraczał 20%, z reguły węzeł sanitarne przypadał na kilka mieszkań, a nawet na cały dom. W 2003 r. w skład komunalnych zasobów mieszkaniowych pozostających pod zarządem ZGL wchodziło 201 budynków z 1493 lokalami mieszkalnymi i 85 usługowymi o łącznej powierzchni 75240 m². Średnia powierzchnia mieszkania wynosiła 47 m².

Gospodarka komunalna

Do początku lat 70-tych poważnym problemem miasta był zły stan wyeksploatowanych i nieremontowanych przez wiele lat sieci gazowej, wodociągowej i kanalizacyjnej.

Dostawy gazu

W pierwszych miesiącach powojennych najpilniejszym zadaniem było uruchomienie wyeksploatowanej i przestarzałej gazowni miejskiej. Już w początkach sierpnia 1945 r. zostały zakończone prace porządkowe na jej terenie i gazownia mogła podjąć produkcję gazu. Jednak z braku węgla minęło ponad 10 miesięcy nim rozpoczęła działalność. W tym czasie kontynuowano prace remontowo-porządkowe. W czerwcu 1946 r. starania władz gminnych odniosły skutek - otrzymano przydział węgla dla gazowni w wysokości 90 t miesięcznie. Gazownia miejska posiadał 6 retort poziomych i 8 rezerwowych, zatrudnionych w niej było 11-12 osób, a jej zdolności produkcyjne szacowano na ok. 500 000 m³ gazu. Zapotrzebowanie ze strony przemysłu i odbiorców indywidualnych były o połowę mniejsze i w 1947 r. gazownia wyprodukował ok. 250 000 m³ gazu, 25 t smoły, 425 t koksu. Średnie miesięczne zużycie węgla wynosiło ok. 68 t. Zbyt niska produkcja oraz fatalny stan techniczny urządzeń powodowały, że koszty wytwarzania gazu były wysokie, a gazownia musiała być dotowana z budżetu gminy. Na przełomie 1947/48 r. władze gminy zaczęły rozpatrywać możliwość zamknięcia gazowni i podłączenia Żarowa do zaopatrywanej z Wałbrzycha sieci „DOLGAZ”. Stosowną uchwałę GRN podjęła 31 III 1948 r., ale jej realizacja wymagała wybudowania gazociągu łączącego Żarów z najbliższą stacją rozsyłową „DOLGAZ”. Władze gminne liczyły, że jego budowę sfinansują żarowskie zakłady pracy. Tak się jednak nie stało i upłynęło ponad 25 lat nim podłączono Żarów do dostaw z Zagłębia Wałbrzyskiego. W tej sytuacji miejska gazownia działała do początku lat 70-tych. Wymagała niemal corocznych remontów (największy przeprowadzono w latach 1957-1958), które pozwalały przedłużyć czas jej eksploatacji. Modernizacja zakładu było nieopłacalna, gdyż wiązała się z tym wymiana wszystkich urządzeń. W 1961 r. gazownia wyprodukowała 449 000 m³ gazu, z tego zakłady przemysłowe zużyły 104 000 m³. Na przełomie lat 60- i 70-tych XX w. do sieci „DOLGAZ” zostały podłączone ŻZMO. Wkrótce opracowano projekt przyłączenia do niej całego Żarowa, który wymusił wymianę całego gazociągu miejskiego, który nie dość, że był w fatalnym stanie, to jeszcze nie spełniał koniecznych wymogów technicznych. Wymiana gazociągu zajęła ponad 6 lat i zakończyła się w 1977 r. W 1985 r. sieć rozdzielcza liczyła 14,8 km, podłączonych do niej było 318 budynków mieszkalnych, co sprawiało, że gaz docierał do 93,4% mieszkańców miasta. W połowie lat 80-tych powstał projekt wybudowania w Żarowie opalanej gazem kotłowni dla nowych osiedli mieszkaniowych. Wymagało to zwiększenia dostaw gazu dla miasta, a tego Dolnośląskie Zakłady Gazownicze nie były w stanie zapewnić. W tej sytuacji realizacja projektu uzależniona była od uzyskania nowego źródła dostaw, a to z kolei od powstania gazociągu przesyłowego łączącego Żarów ze stacją rozdziałową w Miękini. Wstrzymanie jego budowy w 1989 r. spowodowało zarzucenie projektu. W pierwszej połowie lat 90-tych w związku z likwidacją Zagłębia Wałbrzyskiego i zaprzestaniem produkcji gazu koksowniczego, instalacje zbiorcze i indywidualne w Żarowie zostały przestawione na wykorzystanie gazu ziemnego. Jednocześnie znikły ograniczenia ilościowe w dostawach gazu, co umożliwiło przestawienie szeregu indywidualnych kotłowni na opalanie gazem.

Dostawy wody

Pod koniec lat 40-tych XX w. stan techniczny liczących sobie 40 lat wodociągów miejskich pozostawiał wiele do życzenia. Docierająca do odbiorców woda zawierała dużo związków żelaza, a w miarę rozwoju demograficznego Żarowa zbyt mało wydajne okazało się ujęcie wody. Na dodatek wodociąg wyposażony był tylko w jedną pompę tłoczącą - w razie jej awarii ustałyby dostawy wody do miasta. Jednak dopiero w połowie lat 50-tych zamontowano dwie nowe pompy tłoczące. Od drugiej połowy lat 50-tych planowano wybudowanie nowego ujęcia wody, ale ostatecznie ograniczono się do zmodernizowania w latach 60-tych starego. W 1963 r. zmodernizowano sieć wodociągową, zwiększając jej zdolność przesyłową z 1800 do 2120 m³. Docierała ona do 370 budynków. Pozostawienie starych rur spowodowało, że nie poprawiła się jakość dostarczanej wody. Na początku lat 70-tych okazało się, że zdolności przesyłowe wodociągów były mniejsze zarówno od wydajności ujęcia, jak i zapotrzebowania. W mieście coraz bardziej odczuwalny był deficyt wody. W tej sytuacji zdecydowano się na wymianę sieci wodociągowej, a związane z tym prace wykonano w latach 1971-1977. W pierwszej połowie lat 80-tych zmodernizowano stację wodociągową wyposażając ją w nowe filtry (1982 i ponownie w 1984 r.). W 1985 r. sieć wodociągowa liczyła 9,9 km, podłączonych do niej było 279 budynków mieszkalnych, a woda docierała do 96,4% mieszkańców Żarowa. Od 1994 r. miejska sieć wodociągowa jest zasilana z nowego ujęcia wody pitnej wybudowanego w rejonie Wierzbnej.

Kanalizacja

W 1945 r. większość budynków mieszkalnych w Żarowie było skanalizowanych. Przez wiele lat sieć kanalizacyjna, która w 1965 r. docierała do 274 budynków, nie była rozbudowywana i modernizowana. W rezultacie na początku lat 70-tych była całkowicie przestarzała i nie spełniała wymogów sanitarnych oraz ochrony środowiska. Nieoczyszczone ścieki wylewano na wysypisko odpadów komunalnych, a z części miasta odprowadzane były do stawu przy ul.Wyspiańskiego. Władze miasta zbytnio się tym nie przejmowały i dopiero w latach 1983-1985 wykonano osadnik dla osiedla „Piastów” w Żarowie. W 1985 r. sieć kanalizacyjna liczyła 9,5 km. Docierała do 303 budynków mieszkalnych i 93,6% mieszkańców Żarowa. W latach 90-tych stopniowo zmodernizowano miejską sieć kanalizacyjną w celu podłączenia jej do budowanej oczyszczalni ścieków. W 1992 r oddano do użytki przepompownie ścieków z kolektorem tłocznym do zbiorników Imhoffa przy ul. Wyspiańskiego. W 1998 r. oddano do użytku pod Żarowem oczyszczalnie, która przerabia wszystkie ścieki z terenu miasta.

Energia elektryczna

W 1945 r. miasto było zelektryfikowane w niemal 100%. Od lat 50-tych sukcesywnie wymieniano linie przesyłowe w mieście, a gruntowną modernizację przeprowadzono w latach 70-tych przy okazji remontów ulic. W budynkach instalacja elektryczna wymieniana była przy okazji kapitalnych i bieżących remontów. Na przełomie XX i XXI w. najpoważniejszą inwestycją energetyczną na terenie gminy było doprowadzenie linii przesyłowych do żarowskiej strefy przemysłowej.

Dostawy ciepłej wody i ogrzewanie mieszkań

Pierwszą ciepłownie wybudowano w Żarowie na początku lat 70-tych XX w. Ogrzewała osiedle „Piastów”, a w 1985 r. sieć cieplna liczyła 0,7 km. Ciepłownia została rozbudowana w latach 1984-1986.

Telekomunikacja

Do lat 90-tych XX w. miejska sieć telefoniczna wykorzystywała wybudowany jeszcze w 1926 r. budynek centrali telefonicznej. Co więcej przez wiele lat połączenia między abonentami miejscowymi odbywało się za pośrednictwem telefonistki. Dopiero w 1976 r. Żarów otrzymał automatyczną centralę telefoniczną. Na przełomie lat 70- i 80-tych poziom telefonizacji miasta uważano za wysoki - 22 aparaty na 100 mieszkańców. W latach 1984-1985 położono nowy kabel telekomunikacyjny między Żarowem i Jaworzyną Śl. W 1995 r. Telekomunikacja Polska oddała do użytku nowoczesną cyfrową centralę telefoniczną marki SIEMENS. Jej pojemność wynosi 1672 numery i w razie potrzeby może być rozbudowana o kolejny 1000. Do centrali podłączono oprócz miasta także okoliczne wsie. We wrześniu 2000 r. został podpisany list intencyjny między Gminą Żarów a Telefonią Lokalną „DIALOG” w sprawie budowy sieci telefonicznej w obrębie miasta. Bliskość ważnych szlaków komunikacyjnych sprawiła, że bardzo wcześnie teren gminy Żarów znalazł się w zasięgu sieci telefonii trzech działających w Polsce operatów (Idea-Orange, Era, Plus GSM).

Łaźnia miejska

W pierwszych latach powojennych istniała w Żarowie łaźnia miejska. Przed 1954 r. została zlikwidowana w bliżej nie określonym czasie i okolicznościach. Ponownie uruchomiono łaźnię w 1962 r. Działała tylko kilka lat, a administrowało nią MZBM.

Ulice

W latach 50- i 60-tych przeprowadzano jedynie bieżące remonty ulic żarowskich, a spowodowane to było skromnym budżetem miasta oraz brakiem wykonawców robót drogowych. Z reguły ograniczano się do załatania dziur. W latach 1961-1965 ulepszono 400 m nawierzchni ulic i wybudowano kilkaset metrów chodników. Od końca lat 50-tych stopniowo rozbudowywano i modernizowano oświetlenie uliczne. Stare lampy żarowe wymieniono na jarzeniowe, powiększając w latach 1961-1969 liczbę punktów oświetleniowych z 61 do 160. Część prac związanych z wykonaniem chodników i postawieniem lamp wykonali mieszkańcy miasta w ramach „czynów społecznych”. Wieloletnie zaniedbania dały o sobie znać na początku lat 70-tych. Ulice żarowskie były w opłakanym stanie: „kocie łby” i błoto wypełniające liczne dziury na głównych ulicach miasta, zamieniające się w błotnistą maź nawet po niewielkich opadach atmosferycznych nawierzchnie bocznych dróg. Konieczne było podjęcie zakrojonych na szeroką skalę robót drogowych i władze miasta zdawały sobie z tego sprawę. Na pierwszej sesji RNMiG w styczniu 1973 r. postanowiono przystąpić do asfaltowania ulic nawet przed opóźniającą się wymianą sieci gazowej i wodociągowej. Do remontowania dróg energicznie zabrał się S.Wachowiak po objęciu stanowiska Naczelnika MiG w styczniu 1974 r. Już w 1974 r. wyremontowano nawierzchnie ulic tam, gdzie było to możliwe. Ponadto wybudowano nową ulicę Wiejską oraz sieć dróg i chodników na osiedlu „Piastów”. Prowadzone na dużą skalę roboty drogowe w Świdnicy spowodowały, że w 1975 i pierwszej połowie 1976 r. problemem nie do przezwyciężenia było pozyskanie wykonawców dla inwestycji realizowanych w Żarowie.

Dopiero w połowie 1976 r. udało się rozpocząć remont głównej ulicy miasta, wtedy Armii Czerwonej, obecnie Armii Krajowej. Zakończono został w 1978 r. położeniem asfaltu i przebudową chodników. Lata 1977-1980 to okres intensywnych prac drogowych w Żarowie. W ciągu 4 lat położono nawierzchnię bitumiczną na prawie wszystkich ulicach miasta, remontując lub budując przy nich chodniki. W 1980 r. powstała droga dojazdowa do wysypiska odpadów. Kolejna dekada to zastój w zakresie budowy i modernizacji dróg w obrębie miasta. W latach 1990-1992 skromne środki w budżecie gminy pozwoliły jedynie na położenie nawierzchni bitumicznej na ul. Słonecznej i chodników przy 3 innych ulicach. Możliwości gminy zwiększyły się w 1993 r., gdy przekazano jej jako zadanie zlecone zarząd nad drogami wojewódzkimi na terenie miasta Żarowa. Największą inwestycją drogową w latach 1994-1995 było położenie nowej nawierzchni na ulicy Piastowskiej w Żarowie. Do 1999 r. całkowicie zmodernizowano trzy ulice, w tym Armii Krajowej, nową nawierzchnię i chodniki położono na sześciu innych ulicach. Wybudowano też kilka zatok dla autobusów i zmodernizowano oświetlenie siedmiu ulic w Żarowie i strefie przemysłowej. W latach 1998-1999 ze środków przyznanych gminie z Banku Światowego na odbudowę zniszczeń popowodziowych zmodernizowano drogę Żarów-Łażany. W 2001 zakończono rozbudowę ul.Przemysłowej, a w 2003 r. wybudowany został most na Strzegomce w Łażanach, który docelowo ma usprawnić połączenie strefy ekonomicznej z drogą krajową nr 4 oraz stanowić element obwodnicy Żarowa. Nie udało się wybudować przejścia nad lub pod torami kolejowymi, potrzebnego ze względu na duże natężenie ruchu kolejowego. Do inwestycji tej władze Żarowa „przymierzały się” od końca lat 60-tych. W połowie lat 70-tych rozpatrywano dwie koncepcje - przedłużenie do ulicy Wiejskiej tunelu stacyjnego lub budowa wiaduktu czy kładki nad torami. Pierwszej przeciwni byli architekci, druga upadła ze względu na brak zgody na obniżenie trakcji elektrycznej. Na poszukiwaniu projektu w miarę taniego i trafnego technicznie upłynęła cała druga połowa lat 70-tych. Po 1980 r. przestano myśleć o budowie przejścia nad lub pod torami, gdyż nie było szans na uzyskanie środków finansowych na taką inwestycje. Powrócono do niej w 1984 r., ale i tym razem nie udało się wyjść poza wstępne prace projektowe. W ten sposób doczekano się na przełomie lat 80- i 90-tych znacznego spadku natężenia ruchu kolejowego na przebiegającej przez Żarów linii Wrocław - Jaworzyna Śl. - Wałbrzych.

Handel i usługi.
Placówki handlowe

W pierwszych miesiącach powojennych większość funkcjonujących w Żarowie sklepów znajdowało się w rękach prywatnych. Ponadto działały sklepiki przyfabryczne i placówka GS SCh. Po rozpoczęciu w 1947 r. „walki o handel” drastycznie spadła liczba prywatnych sklepów. Do początku lat 50-tych ostały się tylko 2 i stan ten nie uległ zmianie aż do lat 80-tych. Dobrze rozwinięta była natomiast sieć handlu spółdzielczego. Pod koniec lat 40-tych istniały w Żarowie aż 4 spółdzielnie handlowe. Po dwóch kolejnych reorganizacjach z 1949 i 1951 r. zostały dwie: GS SCh i PSS. W 1955 r. wymieniły się sklepami. W zamian za placówki w Jaworzynie Śl. i na terenach wiejskich, PSS stała się niemal monopolistą w Żarowie. W 1958 r. należały do niej 24 sklepy, w tym 11 spożywczych, restauracja, piekarnia, ciastkarnia, 2 punkty repasacji pończoch i wypożyczalnia sprzętu domowego.

W latach 1959-1963 zostało otwartych w mieście kilka nowych placówek handlowych, w tym księgarnia - „Dom Książki” (1959) oraz kawiarnia. Sieć handlową rozbudowywał nie tylko PSS, który w 1964 r. połączył się z oddziałem świdnickim i działał pod nową nazwą ZSS „Społem”, ale też GS SCh. W 1963 r. w Żarowie było 36 sklepów różnego typu, w tym 22 spożywcze. Do końca lat 60-tych ich ilość nie uległa większej zmianie, gdyż oddaniu do użytku nowych placówek (m.in. pawilonu handlowego i „Domu Dziecka”) towarzyszyło zamykanie starych. Za sprawą remontów poprawił się wygląd 12 sklepów. W 1972 r. „Społem” posiadało 16 sklepów spożywczych, 10 przemysłowych i 2 kioski; GS SCh 4 sklepy przemysłowe i 3 kioski spożywcze. W latach 1973-1976 GS SCh powiększyła swoją bazę handlową o 3 nowe sklepy. W 1976 r. „Społem” przekształcone w Wojewódzką Spółdzielnie Spożywców przekazało wszystkie sklepy tekstylne i przemysłowe Wojewódzkiemu Przedsiębiorstwu Handlu Wewnętrznego (WPHW). W 1977 r. oba te przedsiębiorstwa zarządzały 28 placówkami handlowymi, a w mieście było łącznie 36 sklepów różnego typu. Do tego dochodziło kilka kiosków „RUCH” – w latach 70-tych 5. Przez kilkanaście następnych lat nie powstała żadna nowa placówka handlowa. Inwestycje ograniczały się do bieżących remontów sklepów. Dopiero w 1988 r. został oddany do użytku nowy pawilon handlowy w Żarowie. Na początku lat 90-tych większość placówek handlowych zostało skomunalizowanych i następnie sprzedanych na preferencyjnych zasadach dotychczasowym użytkownikom. W 1968 r. uruchomiono w Żarowie stację paliw CPN. Przez wiele lat leki rozprowadzane były za pośrednictwem punktu aptecznego w ośrodku zdrowia. W drugiej połowie lat 60-tych po licznych monitach władz administracyjnych i partyjnych powstała apteka. W 1972 r. zatrudnionych w niej było 6 osób. W latach 90-tych powstały kolejne apteki w mieście. Ważnym punktem handlowym w Żarowie było targowisko miejskie. Przez kilka powojennych lat funkcjonowało „na dziko” - bez wskazania lokalizacyjnego i oznaczonego dnia targowego. Prezydium GRN w Żarowie uporządkowała sprawę 8 IV 1953 r., wyznaczając środę na dzień i pl. Dworcowy na miejsce targu. Placem zarządzało GS SCh. W latach 60-tych zmieniono lokalizację, przenosząc go pod hale targową. Na pl. Dworcowy powróciło w 1971 r. po przekazaniu hali targowej WSS „Społem”. W drugiej połowie lat 70-tych targowisko przestało istnieć po rozpoczęciu budowy restauracji „Nefryt”. Nowe targowisko miejskie zostało otwarte dopiero w 1993 r.

Lokale gastronomiczne

W latach 40-tych działało w Żarowie kilka-kilkanaście lokali gastronomicznych. W pierwszych miesiącach powojennych specyficzną rolę odgrywały stołówki gminna i przyzakładowe, na których oparta była aprowizacja ludności. W 1946 r. przekształcone zostały w kasyna. Dwa lokale określano jako restauracje: Leopolda Lichańskiego przy ul. Armii Czerwonej 40 i dzierżawiona wraz z hotelem przez J.Pilcha „Żarowianka”. Ponadto istniało kilka punktów gastronomicznych nazywanych „wyszynkami”. W styczniu 1949 r. restaurację Lichańskiego zamknięto, a jako powód władze gminne podały fatalne warunki sanitarne i awantury wywoływane przez klientów lokalu. Kilka miesięcy później wypowiedziano z dniem 11 VIII 1949 r. dzierżawę Pilchowi. Niewątpliwie obie decyzje władz gminnych należy traktować jako działania restrykcyjne zmierzające do likwidacji sektora prywatnego w handlu i usługach. W 1950 r. wykorzystując akcje zwalczania „pijaństwa” zlikwidowano „wyszynki”, czyli ostatnie prywatne lokale gastronomiczne. W 1951 r. działała w Żarowie tylko jedna gospoda, czynna od 7 do 22. Na początku lat 60-tych były w mieście 3 ogólnodostępne lokale gastronomiczne: restauracja, bar i kawiarnia. Później ich liczba przejściowo wzrosła do 4 (przed 1965 r. otworzono drugi bar), aby w 1968 r. wrócić do poprzedniego stanu. Do tego dochodziła stołówka w DZCh. Wszystkim placówkami gastronomicznymi zarządzało WSS „Społem”. W drugiej połowie lat 70-tych została oddana do użytku restauracja „Nefryt” w Żarowie. Na przełomie lat 70- i 80-tych działały 2 restauracje, kawiarnia „Szarotka” i bar dworcowy. W latach 80-tych otwartych zostało kilka nowych lokali gastronomicznych. Po 1989 r. sieć gastronomiczna ulegała częstym przekształceniom. Na dobra sprawę przestały istnieć wszystkie restauracje, kawiarnie i bary działające w latach osiemdziesiątych. Na to miejsce powstały nowe, najczęściej w innych miejscach.

Hotele

W latach 40-tych działał w mieście hotel „Żarowianka” administrowany przez J.Pilcha. Kontrakt dzierżawny władze gminne zerwały w sierpniu 1949 r., ale hotel zamknięto dopiero w 1957 r. Na przełomie lat 50- i 60-tych pojawił się projekt reaktywowania w mieście hotelu. Uznano to jednak za zbędne, gdyż były w Żarowie dwa hotele robotnicze.

Bank

Data powstania Banku Spółdzielczego nie jest mi znana. W 1960 r. przeniesiono bank do nowej siedziby przy ul. Armii Czerwonej 48. Drugą placówkę bankową w Żarowie otworzono dopiero w lipcu 1998 r. Była to ekspozytura Banku Zachodniego WBK

Zakłady usługowe

W latach 40- i 50-tych XX w. bardzo słabo rozwinięta była w Żarowie branża usług dla ludności. Nic więc dziwnego, że stałym punktem w planach rozwoju miasta był postulat zwiększenia liczby zakładów usługowych. Jego realizacja przebiegała bardzo opornie. W latach 60-tych działało kilkanaście punktów usługowych. Ze sprawozdania MRN wynika, że między 1965 a 1969 r. powstały zaledwie 4 nowe zakłady: malarski, kamieniarski i 2 ślusarskie. W 1971 r. staraniem władz miejskich powołany został duży, zatrudniający 44 pracowników Zakład Usług Rzemieślniczo-Budowlanych. W 1972 r. było w mieście 30 punktów usługowych; 24 prywatne i 6 uspołecznionych (krawiecki, fryzjerski, szewski, zegarmistrz, naprawy sprzętu RTV i „Praktyczna Pani”). W 1985 r. różnego typu placówek usługowych było w Żarowie 50, w tym 15 prywatnych. Zatrudniały 107 osób.

Opieka Zdrowotna

W okresie powojennym działały w Żarowie szpital, 2 przychodnie przyzakładowe: DZCh i ŻZMO oraz ośrodek zdrowia. Przychodnie przyzakładowe powstały jeszcze w latach 40-tych i działały do lat 90-tych. Ośrodek zdrowia rozpoczął działalność w latach 50-tych, świadcząc usługi medyczne dla mieszkańców miasta i okolicznych wsi. W ostatniej dekadzie XX w. przy wsparciu finansowym gminy dwukrotnie wyremontowano budynek, w którym mieścił się ośrodek – w latach 1991 i 1997-1998. Po wdrożeniu reformy służby zdrowia, Publiczny Ośrodek Zdrowia przekształcił się przy wsparciu władz powiatowych i gminnych w zakład niepubliczny. W 2004 r. funkcjonowały na terenie Żarów 3 niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej oraz 6 gabinetów lekarskich i stomatologicznych.

Szpital miejski

Szpital wznowił działalność wkrótce po zakończeniu działań wojennych w 1945 r. jako pierwszy w powiecie świdnickim. Początkowo pracowało w nim tylko 2 Polaków: pochodzący z Warszawy lekarz Zbigniew Wall i wykwalifikowana pielęgniarka Julia Tychanowicz. Do połowy 1946 r. Polacy zastąpili wszystkich pracowników niemieckich. Pod koniec lat 40-tych szpital świdnicki przejął z Żarowa część sprzętu, w tym aparat rentgenowski. Przez pierwsze lata powojenne szpital miał status gminnego, od 1954 r. miejskiego, a od lat 60-tych rejonowego i powiatowego. Przez wiele lat najpoważniejszymi problemami był brak personelu lekarskiego, słabe wyposażenie i skromna baza lokalowa.

W 1949 r. w szpitalu zatrudnieni byli: lekarz, felczer, akuszerka, pielęgniarka, laborant, 9 salowych i 6 pracowników obsługi administracyjnej. W 1968 r. na oddziałach wewnętrznym, ginekologicznym i położniczym pracowało 12 lekarzy, ale tylko 6 na pełnym etacie, oraz 32 osoby „średniego” personelu medycznego. W 1975 r. zatrudnionych było 5 lekarzy na całym etacie i 3 w niepełnym wymiarze. Brakowało wyposażenia, gdyż placówka żarowska dysponowała zbyt skromnymi środkami finansowymi. W latach 1958-1961 rozbudowano szpital, powiększając jego pojemność z 70 do 100 łóżek dla chorych. Już pod koniec lat 60-tych rozpatrywano celowość dalszej rozbudowy szpitala o zaplecze socjalne i nowy, 35-40 łóżkowy oddział, ale skończyło się na niezrealizowanych deklaracjach. W latach 80-tych konieczne stało się ograniczenie pojemności szpitala do 74 łóżek. W 1988 r. rozpoczęto modernizację szpitala, ale prace szybko przerwano. Stan techniczny budynku stale się pogarszał, a służba zdrowia nie była w stanie sfinansować jego remontu. Doceniając znaczenie szpitala, władze i społeczność gminy przystąpiły do akcji jego ratowania. Powstał Społeczny Komitet Remontu i Modernizacji Szpitala, w którego skład weszli przedstawiciele władz gmin Żarów i Jaworzyna Śl., DZCh, ŻZMO, JZMO, cukrowni „Pastuchów”, Banku Spółdzielczego, prywatni przedsiębiorcy oraz żarowski proboszcz. Przewodniczącym Komitetu został lekarz i radny żarowski Ryszard Serafin, a skarbnikiem Stanisław Hryciuk. Dzięki ofiarności żarowskich zakładów pracy, instytucji, prywatnych przedsiębiorców oraz mieszkańców, a także wrocławskiego oddziału Ligi Ochrony Przyrody już jesienią 1991 r. zebrano 135 mln starych zł. Dodatkowo żarowskie i jaworzyńskie zakłady zadeklarowały pomoc materialną. W rezultacie remont szpitala rozpoczęty jako bieżący w lipcu 1992 r., szybko przerodził się w kapitalny. Pracę trwały półtora roku, a w ich trakcie wylano pod budynkiem fundamenty, dobudowano dodatkową klatkę schodową – pion ewakuacyjny, wymienioną instalację wodno-kanalizacyjną, zainstalowano gazowe centralne ogrzewanie, wymieniono stolarkę okienną, położono nowe pokrycie dachowe i elewację. Remont kosztował 9000 mln starych zł, z czego aż 4500 mln zł pochodziło z budżetu gminy, a społeczna zbiórka przyniosła dodatkowe 700 mln zł.

Prace remontowe zakończono w styczniu 1994 r., a 29 III uroczystego otwarcia szpitala dokonali ordynariusz legnicki biskup Tadeusz Rybak i burmistrz Zbigniew Chlebowski. W kwietniu przyjęto pierwszych pacjentów. Zachowano oddział wewnętrzny, na którym po remoncie liczba łóżek dla pacjentów zmniejszyła się do 34, ale w znacznie lepiej wyposażonych niż do tej pory salach. Zlikwidowano oddział geriatrii, tworząc w jego miejsce jedyny w województwie wałbrzyskim oddział reumatologiczny, początkowo z 20, a następnie z 17 łóżkami. W ciągu pierwszych dziesięciu miesięcy funkcjonowania szpitala po remoncie hospitalizowano w nim 822 pacjentów na oddziale wewnętrznym i 209 na oddziale reumatologicznym. Szpitalna izba przyjęć udzieliła pomocy doraźnej w 3470 przypadkach. Oprócz mieszkańców gminy Żarów w izbie przyjęć i oddziale wewnętrznym byli leczeni też mieszkańcy Czech, Pastuchowa i Piotrowic, a oddział reumatologiczny przyjmował pacjentów z całego województwa wałbrzyskiego. W następnych latach główny nacisk położono na wyposażenie szpitala w niezbędny sprzęt medyczny, m.in. w 1994 r. ŻZMO, DZCh, świdnicka Spółdzielnia „Aparatura Pomiarowa” oraz gminy Żarów i Jaworzyna Śl. sfinansowały zakup aparatu USG, a w 1998 r. gmina Żarów nabyła dla szpitala komputerowy zestaw do prób wysiłkowych.

Od chwili wprowadzenie w życie reformy służby zdrowia zapanował niepokój o losy szpitala żarowskiego, który powiększył się z chwilą rozpoczęcia w urzędzie marszałkowskim województwa dolnośląskiego przymiarek do zredukowania sieci placówek lecznictwa zamkniętego. Zimą 2003 r. dwa szpitale z powiatu świdnickiego, żarowski i świebodzicki, znalazły się na zatwierdzonej przez marszałka województwa dolnośląskiego liście placówek mających ulec w krótkim czasie likwidacji. Władze miejskie i powiatowe wystąpiły w obronie obu szpitali, uzyskując skreślenie ich z listy, ale za cenę przekształcenia w zakłady opiekuńczo-lecznicze z chwilą zakończenia budowy szpitala powiatowego w Świdnicy tzw. „Latawca”. Władze żarowskie były temu przeciwne i w maju 2003 r. odbyła się z udziałem przedstawicieli powiatowej służby zdrowia sesja Rady Miejskiej, na której rozważano przyszłość szpitala w konfrontacji z planami skoncentrowania usług medycznych na terenie powiatu świdnickiego w „Latawcu”. Wykazała ona, że tylko do zakończenia budowy tego ostatniego (a właściwie do zorganizowaniu w nim oddziału wewnętrznego) będzie można utrzymać szpital żarowski w dotychczasowym kształcie i konieczne jest opracowanie planów jego restrukturyzacji. Jesienią 2003 r. została podjęta decyzja, a latem 2004 r. podjęto działania zmierzające do zamknięcia oddziału wewnętrznego i przeniesieniu wszystkich jego pracowników do „Latawca”. W zamian ZOZ Świdnica zobowiązał się powiększyć oddział reumatologiczno-rehabilitacyjny z 17 do 30, a gmina podjęła starania o przejęcie budynku szpitalnego. Podjęto przygotowania do utworzenia w nim centrum medycznego z przychodnią, oddziałem reumatologiczno-rehabilitacyjnym oraz komorą krioterapi. Od dnia 22 III 1997 r. patronem szpitala jest pierwszy lekarz w powojennym Żarowie - Zbigniew Wall.

Oświata.
Szkolnictwo podstawowe

Najistotniejszymi problemami z jakimi borykała się żarowska oświata w latach powojennych był brak wykwalifikowanej kadry nauczycielskiej oraz złe warunki lokalowe. Obie kwestie były ściśle ze sobą powiązane. Brak mieszkań powodował, że brakowało chętnych do podjęcia pracy w żarowskiej oświacie, a także ciężko było zatrzymać wykwalifikowanych nauczycieli. W rezultacie często zmieniała się kadra nauczycielska, np. w roku szkolnym 1960/61 przez SP 1 „przewinęło się 17 nauczycieli, z których dziewięciu pozostało na dłuższy czas”, a to niekorzystnie wpływało na proces nauczania. Do 1967 r. szkolnictwo podstawowe dysponowało 3 budynkami szkolnymi, z tego dwoma wybudowanymi przed 1901 r. Gwałtowny wzrost liczby uczniów w drugiej połowie lat 50-tych spowodował, że baza lokalowa szkolnictwa żarowskiego coraz mniej odpowiadała potrzebom. Brakowało sal lekcyjnych, zajęcia często odbywały się w klasach liczących powyżej 40 uczniów. Warunki lokalowe poprawiły się w 1967 r., gdy podjęła działalność trzecia szkoła podstawowa. Jednak część dzieci żarowskich dalej uczyła się w zdekapitalizowanych budynkach szkół podstawowych nr 1 i 2. Liczba szkół - 1946-1956: 1; 1956-1967: 2; 1967-1976: 3: po 1976: 2. Liczba uczniów - rok szkolny 1945/46: 105; 1955/56: 692; 1960/61: 1174; 1965/66: 1277; 1975/76: 1041; 1985/86: 1081. Kadra nauczycielska - 1945/46: 4; 1949/50: 11; 1960/61: 30; 1965/66 35; 1971/72: 75.

Szkoły Podstawowe nr 1 i 2. SP nr 1 podjęła działalność w budynku przy ul.Szkolnej 1 jesienią 1945 r. Organizatorem szkoły i jej pierwszym kierownikiem był Wojciech Pacuł.

W 1947 r. zastąpił go Jan Laska, który administrował placówką aż do 1972 r. W pierwszych latach szkoła borykała się z trudnymi warunkami lokalowymi, brakiem sprzętu i pomocy naukowej. Sytuację lokalową najpierw poprawił remont obiektu przy ul.Szkolnej latem 1946 r., a następnie przejęcie budynków zwolnionych przez Szkołę Przemysłową: w 1949 r. przy ul. Armii Krajowej 15, a w latem 1954 r. przy ul. Armii Krajowej 58. Ten ostatni budynek został przekazany szkolnictwu podstawowemu dopiero po stanowczej interwencji GRN Żarów, gdyż dyrekcja Zespołu Szkół Chemicznych zamierzała zaadoptować go na internat. Poprawiło się też wyposażenie szkoły: sukcesywnie przybywało książek do biblioteki szkolnej, a w 1949 r. szkoła otrzymała radio. W 1949 r. patronem szkoły został Henryk Sienkiewicz. W roku szkolnym 1956/57 wydzielono ze SP nr 1, SP nr 2, która przejęła najstarszy budynek przy ul. Szkolnej 1. W 1964 r. liczba uczniów w SP 1 osiągnęła rekordowy poziom 758. W 1967 r. placówka otrzymała sztandar. W roku szkolnym 1976/77 w związku z wprowadzaną w życie reformą oświatową zostały połączone SP nr 1 i SP nr 2, które docelowo miały stać się częścią dziesięcioletniej Zbiorczej Szkoły Gminnej. RNMiG Żarów podjęła też wtedy decyzję o stopniowym wyremontowaniu w ciągu kilku lat wszystkich budynków szkolnych. W przypadku obiektu przy ul. Armii Krajowej 58 o jego remont dyrekcja szkoły zabiegała już od 1965 r. Szybko okazało się, że plany to jedno, a możliwości drugie. Remont budynku rozpoczął się dopiero pod koniec lat 80-tych i zakończył w 1990 r. W 1999 r. część pomieszczeń SP nr 1 przekazano Gimnazjum Gminnemu. 10 II 2002 r. Rada Miejska podjęła uchwałę o likwidacji SP nr 1 i SP nr 3 oraz utworzeniu w ich miejsce jednej szkoły podstawowej. Całą baza lokalowa SP nr 1 została przekazana gimnazjum. Było to rozwiązanie tymczasowe, gdyż dla potrzeb gimnazjum budowano już nowy obiekt oświatowy na Osiedlu „Piastów” budynku. Szkoła Podstawowa nr 3 - Zbiorcza Szkoła Gminna. Sprawa budowy nowej szkoły podstawowej w Żarowie przewijała się na sesjach MRN już od połowy lat 50-tych. W 1958 r. rada miejska podjęła nawet w tej sprawie specjalną uchwałę, ale bez wskazania sposobów jej realizacji. Pod koniec 1959 r. władze państwowe ogłosiły program obchodów rocznicy tysiąclecia państwa polskiego, którego jednym z punktów była budowa w kraju przynajmniej tysiąca nowych szkół. Władze miejskie skorzystały z tego. MRN podjęła 29 I 1960 r. uchwałę o udziale społeczeństwa Żarowa w obchodach rocznicy - budowa szkoły była na dobrą sprawę jedynym konkretnym zadeklarowanym przedsięwzięciem. Inwestycje sfinansowano z dotacji państwowych i środków społecznych. Te ostatnie gromadzone były przez kilku lat. W 1961 r. zlecono wykonanie dokumentacji, a prace budowlane rozpoczęły się w 1963 r. Uroczyste otwarcie szkoły nastąpiło 21 VII 1967 r. W roku szkolnym 1967/68 do nowej SP nr 3 uczęszczała prawie połowa dzieci w wieku szkolnym z Żarowa i sąsiednich wsi: 630 na 1300. Wyposażenie szkoły zajęło kilkanaście lat. Teren przyszkolny uporządkowano dopiero w 1972 r. (jednym z powodów była budowa w jej pobliżu domów dla nauczycieli), a sala sportowa została przekazana szkole dopiero jesienią 1980 r. Na dodatek z braku opału nie była użytkowana do wiosny 1981 r. W 1973 r. szkoła została przekształcona na Zbiorczą Szkołę Gminną.

Gimnazjum Gminne

Powstało w 1999 r. i przez pierwsze 3 lata istnienia funkcjonowało w starych budynkach oświatowych przejętych od szkoły podstawowej nr 1 oraz korzystając z sali gimnastycznej Zespołu Szkół Zawodowych. We wrześniu 2002 r. uroczyście został oddany do użytku nowy budynek oświatowy, który w niemal całości przejęło gimnazjum - 22 sale dydaktyczne i aula. Kilka pomieszczeń przekazano bibliotece gminnej. W październiku 2002 r. patronem gimnazjum został papież Jan Paweł II

Szkolnictwo średnie. Szkoła Przysposobienia Przemysłowego - Zespół Szkół Zawodowych, od 1971 im. Jędrzeja Śniadeckiego

Rozwój szkolnictwa średniego w Żarowie pozostawał w ścisłym związku z miejscowymi zakładami. Miało charakter zawodowy, przygotowywało „przyszłych pracowników przemysłu chemicznego”. Szkołę Przysposobienia Przemysłowego uroczyście otwarto 3 IX 1946 r. W październiku 1947 r. utworzono Gimnazjum Przemysłowe Fabryk Chemicznych i Ceramicznych. Do 1949 r. działalność podjęły: 2- i 3-letnie Liceum Chemiczne, 4-letnie Technikum Chemiczne i Zasadnicza Szkoła Zawodowa. W latach 1949-1950 prowadzone były wieczorowe kursy czeladnicze. Wszystkie placówki łączyła wspólna baza lokalowa - początkowo budynek przy ul. Armii Krajowej 15, od 5 XII 1949 r. przy ul. Sportowej 8. Ponadto szkoła dysponowała warsztatami szkolnymi przy ul. Sportowej 1 i trzema internatami (jeden w Łażanach). W 1950 r. księgozbiór biblioteki szkolnej liczył 2000 pozycji. W 1950 r. oficjalnie połączono wszystkie szkoły średnie tworząc Zespół Szkół Chemicznych (ZSChem), do którego w roku szkolnym 1950/51 uczęszczało 415 uczniów. We wrześniu 1950 r. zdarzył się, jak to określił sam darczyńca, „wypadek nie notowany w historii szkolnictwa”, gdyż KG PZPR przekazał ZSChem dotychczasową swoją siedzibę - budynek przy ul. Armii Krajowej 58. Gmina nie partycypowała w utrzymaniu szkół średnich. Jednak żarowskie władze nie ograniczała się jedynie do przekazania szkołom chemicznym kolejnych budynków przy ul. Armii Krajowej, ale też wykazywały zainteresowanie ideowo-moralną postawą kadry nauczycielskiej i uczniów. W maju 1947 r. radni zaniepokojeni „bliskimi” kontaktami dwóch 15-letnich dziewcząt z uczniami Szkoły Przemysłowej, powołali specjalną komisję, która miała doprowadzić do przebadania obu dziewcząt pod kątem chorób wenerycznych. Do sprawy tej powracano na kolejnych sesjach w 1947 r. Jesienią 1949 r. władze partyjne doprowadziły do odwołania dyrektora szkoły i kierownika internatu. Pierwszemu zarzucono zbyt „pobłażliwy stosunek wobec młodzieży”. Niewątpliwie był lubiany przez uczniów, skoro po ogłoszeniu decyzji o zwolnieniu dyrektora doszło w szkole, jak to ujęto w sprawozdaniu KG PZPR, „do wielkiego zamieszania (...), które można porównać do małego buntu uczącej się (...) młodzieży”. Kierownikowi internatu, przedwojennemu pułkownikowi wojska polskiego, zarzucono, że ma niekorzystny wpływ na postawę ideową podopiecznych, którzy przed rozpoczęciem zajęć lekcyjnych udawali się na modlitwę do kościoła (i to aż 80% mieszkańców internatu).

W 1950 i 1951 r. kilkakrotnie poruszano na posiedzeniach KG PZPR sprawę nagannego zachowania uczniów ZSChem, którzy nadużywali alkoholu, „włóczyli się po nocach po ulicach i parkach”. Przyczyn tego upatrywano w braku odpowiednio wykwalifikowanych nauczycieli oraz wychowawców, a także fatalnych warunkach socjalnych w szkole i internatach. Stan tych ostatnich był na przełomie lat 40- i 50-tych opłakany. Zimą 1949/50 jeden z nich nie był ogrzewany, gdyż nie udało się w porę załatwić kotła centralnego ogrzewania. Brakowało nie tylko środków trwałych. W 1951 r. nie wydano uczniom na czas świadectw, gdyż zabrakło druków. Stopniowo poprawiały się natomiast warunki lokalowe. Pod koniec 1950 r. rozpoczęto budowę nowego budynku dla szkoły przy ul.Zamkowej 10, który oficjalnie oddano do użytku latem 1954 r. Zbiegło się to z obniżeniem rangi szkoły. Zadecydowała o tym likwidacja Techniku Chemicznego. Od 1951 r. nie prowadzono naboru do pierwszych klas i w 1954 r. odbyła się ostatnia matura. Bardzo szybko dał się zauważyć spadek poziomu nauczania w ZSChem. Na dodatek duży odsetek uczniów pochodził spoza Żarowa i po zakończeniu nauki opuszczał miasto. Na jednej z sesji w 1958 r. część radnych oceniając szkołę jako mało przydatną dla Żarowa, zaproponowało jej likwidację i powołanie w zamian ogólnokształcącej szkoły średniej. Zgłoszono też propozycję, aby 4 sale lekcyjne ZSChem przekazać przepełnionym szkołom podstawowym. W 1960 r. placówkę przekształcono w Zasadniczą Szkołę Zawodową (ZSZ). Zmieniono profil nauczania na chemiczny i metalowy. W roku szkolnym 1961/62 utworzono Zasadniczą Szkołę Zawodową dla Pracujących. W 1965 r. „staraniem dyrekcji, miejscowych zakładów oraz lokalnych władz otwarto ponownie po 11 latach przerwy Technikum Chemiczne o specjalności technologia procesów chemicznych”. Początkowo „dzienne”, a od 1967 r. także „dla pracujących”. W 1970 r. egzamin maturalny złożyło z wynikiem pomyślnym 42 uczniów Technikum. Liczba uczniów ZSZ znacząco wzrosła z 214 w 1961 r. do 646 w 1966 r. Jesienią 1971 r. szkoła otrzymała sztandar oraz nadano jej imię Jędrzeja Śniadeckiego. W 1972 r. wprowadzono nowy kierunek kształcenia zawodowego - zdobnik ceramik. W latach 1975-1981 działało Średnie Studium Zawodowe o specjalności ogólno-mechanicznej i ceramicznej. W 1978 r. otwarto dwuletnie Policealne Studium Zawodowe, początkowo o specjalności ceramicznej, później chemicznej. Od roku 1977 r. szkoła nosi nazwę Zespołu Szkół Zawodowych.

W latach 80-tych liczba uczniów systematycznie spadała - w 1979/80: 496; 1989/90: 312. Kryzys przełamano na początku lat 90-tych i już w roku szkolnym 1992/1993 do działających w ramach ZSZ technikum, liceum zawodowego, zasadniczej szkoły zawodowej i studium policealnego uczęszczało łącznie ponad 500 uczniów. Do 1994 r. fiaskiem kończyły się kilkakrotnie ponawiane próby utworzenia w Żarowie ogólnokształcącej szkoły średniej. Pod koniec lat 50-tych na niewiele zdały się uchwały MRN i pozyskanie sojusznika w GrRN Żarów, która obiecała w 1959 r. wspomóc finansowo powołanie liceum. W 1973 r. planowano utworzyć klasy licealne w nowo powstałej ZSG. Po wprowadzeniu w 1976 r. w życie reformy oświatowej plan ten przestał być aktualny. W wieloletnim programie rozwoju żarowskiej oświaty nie znalazło się miejsce dla dwuletniej szkoły specjalistycznej wyższego stopnia, co więcej ZSZ zamierzano sprowadzić do poziomu szkoły zawodowej. W 1981 r. oficjalnie władze wycofały się z dalszego realizowania reformy oświatowej, co w przypadku szkoły żarowskiej oznaczało zachowanie statusu zespołu szkół zawodowych. Skromne środki finansowe nie stwarzały warunków dla rozwoju placówki. Plany rozbudowy żarowskiego szkolnictwa średniego udało się zrealizować dopiero w pierwszej połowie lat 90-tych. W roku szkolnym 1991/92 powstało 4-letnie Liceum Zawodowe o profilu elektromechanicznym oraz 2-letnie Policealne Studium Zawodowe o specjalności ochrony powietrza. W roku szkolnym utworzono 4-letnie Technikum Zawodowe o profilu analiza środków spożywczych oraz 4-letnie Liceum Zawodowe kształcące sprzedawców-magazynierów. W roku szkolnym 1994/95 utworzono 5-letnie Technikum Zawodowe o specjalności ochrona środowiska oraz Liceum Ogólnokształcące o profilu biologiczno-chemicznym. W następnym roku szkolnym w ZSZ prowadzono 27 oddziałów, do których uczęszczało 688 uczniów. Od 1948 r. przy ZSZ istnieją warsztaty szkolne, które na początku lat 90-tych przekształcono w pracownię zajęć praktycznych. Biblioteka szkolna posiada ponad 9 tys. wolumenów. W latach 1947-1996 szkoła dysponowała internatem.

Przedszkola

W 1947 r. powstało przedszkole przy zakładach chemicznych, a w 1948 r. przy zakładach materiałów ogniotrwałych. W 1958 r. ŻZMO wybudowało nowy budynek dla potrzeb przedszkola przyzakładowego. Dzięki temu liczba miejsc w przedszkolach wzrosła z 150 w 1960 r. do 204 w 1965 r. i 190 w 1972 r. W 1985 r. w obu przedszkolach było 175 miejsc, a uczęszczało do nich aż 227 dzieci. Sytuacja uległa zmianie na początku lat 90-tych. W nowych realiach ekonomicznych zakłady przemysłowe zaczęły rezygnować z prowadzenia placówek opiekuńczo-wychowawczych, a za sprawą wzrastającego poziomu bezrobocia, sukcesywnie malała liczba uczęszczających do nich dzieci. Latem 1993 r. ŻZMO przekazało gminie przedszkole, która przeniosła placówkę na Osiedle „Piastów” do wyremontowanego budynku po żłobku. Jak się wkrótce okazało, nie rozwiązana została sprawa własności budynku po przedszkolu ŻZMO. Dopiero w maju 1998 r. gmina odkupiła go za 70 tys. zł. Wcześniej, bo do 1995 r. ograniczono wydatki związane z tego typu placówkami, gdyż zamiast 3 utworzono jedno, dobrze wyposażone i dysponujące odpowiednią bazą lokalową przedszkole gminne.

Żłobek

W 1972 r. żłobek miejski mógł zapewnić opiekę 60 dzieciom. Mieścił się w małym i starym budynku, nieprzystosowanym do potrzeb placówki. Przez wiele lat władze miejskie zdawały się nie dostrzegać tej kwestii. Stała się ona problemem dopiero latem 1981 r., gdy żarowska „Solidarność” zażądała, aby na żłobek zaadoptować budynek zajmowany przez KM PZPR. Po początkowym oporze miejscowe władze wyraziły na to zgodę i 26 XI 1981 r. RNMiG podjęła stosowną uchwałę. Po wprowadzeniu stanu wojennego odebranie budynku KM PZPR stało się nierealne. Władze miejskie nie mogły jednak dłużej ignorować fatalnych warunków lokalowych żłobka. W kwietniu 1982 r. RNMiG podjęła decyzję o budowie w jak najkrótszym czasie nowego żłobka na osiedlu „Piastów”. Rozpoczęto ją w następnym roku, a zakończono w 1986 r.

Kultura.
Placówki kulturalno-oświatowe

Do 1976 r. nie istniał w Żarowie dom kultury, ani nawet świetlica miejska. Miało to negatywny wpływ na życie kulturalno-oświatowe w mieście. Od 1958 r. wielokrotnie zgłaszano na sesjach MRN postulat powołania miejskiej placówki kulturalnej z prawdziwego zdarzenia, ale z braku środków finansowych nie przystępowano do działania. Domu kultury nie była w stanie zastąpić otwarta w 1968 r. klubo-kawiarnia. W tej sytuacji najważniejszą placówką kulturalno-oświatową Żarowa był klub przyzakładowy-świetlica DZCh. Powstał zaraz po wojnie. Dysponował dużą salą i od lat 40-tych odbywały się w nim wszystkie uroczystości oraz akademie „z okazji” i „ku czci”. Był też miejscem odbywania sesji rad narodowych: gminnej (do 1954), miejskiej i gromadzkiej (1954-1972) oraz miejsko-gminnej (od 1973). Organizowano w nim różne zebrania, zabawy dla dorosłych i dzieci, spotkania z „ciekawymi osobami”, występy teatralne, a także koncerty. Przykładowo w 1969 r. klub DZCh gościł bardzo popularne w tym czasie zespoły: „Niebiesko-Czarni”, „Czerwono-Czarni” oraz „Akwarele” z Czesławem Niemenem. Prowadził też własną działalność kulturalno-oświatową. Był siedzibą amatorskiego zespołu „Świetliki” (od lat 60-tych), orkiestry dętej DZCh, a także szeregu kół zainteresowań. Mniejszą rolę w kreowaniu życia kulturalnego miasta odgrywała świetlica ŻZMO. Istniała od lat 40-tych i sporadycznie gościła sesje rad narodowych. Działalność kulturalno-oświatowa koncentrowała się na zapewnieniu rozrywki i rekreacji pracownikom macierzystego zakładu. Organizowano dla nich wycieczki krajoznawcze, wyjazdy do wrocławskich teatrów, filharmonii, muzeów itp. W latach 70-80-tych przy świetlicy ŻZMO działał zespół wokalno-instrumentalny „Combo”. Znikomą rolę odgrywała działająca od lat 50-tych świetlica PSS „Społem”. W 1979 r. wybudowany został na terenach ogródków działkowych Klub Działkowca, który aspirował do rangi placówki kulturalno-oświatowej.

Żarowski Ośrodek Kultury

Uchwałą z dnia 27 V 1976 r RNMiG Żarów powołała do życia „Żarowski Ośrodek Kultury”. Działalność podjął jesienią 1976 r., a już w marcu następnego roku zorganizował w kinie „Świt” wystawę przedstawiającą miejsko-gminne osiągnięcia kulturalne. Po obiecujących początkach działalność ŻOK przez szereg następnych lat nie mogła nabrać właściwego rytmu. Głównymi tego powodami były problemy z bazą lokalową, brak wykwalifikowanej kadry oraz skromne środki finansowe. Do końca lat 80-tych ŻOK dwukrotnie zmienił siedzibę. Początkowo zajmował kilka pokojów w budynku Urzędu Stanu Cywilnego przy ul. Sikorskiego, następnie pokój i świetlicę w siedzibie Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalne i Mieszkaniowej przy ul. Słowiańskiej. W 1990 r. przeprowadził się do obiektu po zlikwidowanym w 1989 r. kinie „Świt”. Pierwszym kierownikiem ŻOK był do sierpnia 1979 r. Jan Kalina. Po nim na czele na czele ośrodka stali Mieczysław Zielonka (1 VIII 1980 – 30 XI 1982), Janina Młyńczak (1 IX 1982 – 30 IV 1988), Bronisław Głąb (1 VII 1992 – 31 XII 1993), Zbigniew Kaczorowski (od 1 X 1993). Przez szereg lat kwalifikacje kandydatów nie miały większego wpływu na obsadę etatów. Jeszcze w 1985 r. wśród zatrudnionych w żarowskiej kulturze nie było osoby z wykształceniem wyższym. Skromne były środki finansowe przeznaczane na działalność kulturalno-oświatową. Nie wystarczało ich nawet na utrzymanie budynków. W rezultacie już pod koniec lat 70-tych praktycznie zamarło życie kulturalno-oświatowej w ŻOK i nadzorowanych przez niego placówkach. W początkach lat 80-tych zaprzestał działalności Dyskusyjny Klub Filmowy. W połowie lat 80-tych większe dotacje celowe spowodowały, że wzrosło zainteresowanie władz gminnych sprawami kultury. W 1984 r. uchwalony został program rozwoju kultury, sportu i rekreacji na terenie miasta oraz gminy Żarów. Plany były ambitne - min. budowa amfiteatru w parku miejskim, stworzenie klubu i teatrzyku dziecięcego, reaktywowanie Dyskusyjnego Klubu Filmowego. Realizacja programu napotykała na liczne przeszkody, a jedną z nich była mała aktywność ŻOK. Na dobrą sprawę jedyną poważniejszą imprezą zorganizowaną przez ŻOK był Wojewódzki Przegląd Zespołów Folklorystycznych w 1985 r. Sytuacji nie zmieniło uchwalenie nowego statutu ośrodka w 1986 r. i dopiero objęcie stanowiska dyrektora przez B.Głąba doprowadziło do ożywienia działalności ŻOK.

Poszukując nowych form rozwoju powołano przy ŻOK Społeczną Radę Młodych, a do końca lat 80-tych zorganizowano w Żarowie kilka większych imprez o charakterze rekreacyjno-kulturalnym. W 1990 r. przy ŻOK powstało cyfrowe kino video. Rok później zakończył się remont budynku po zlikwidowanym kinie, który stał się siedzibą ŻOK. Zainstalowano nowe oświetlenie i urządzenia kinowe, wyremontowano sanitariaty, przerobiono ogrzewanie z węglowego na gazowe. W dotychczasowej sali kinowej wyrównano podłogę, co pozwoliło na organizowanie w niej zabaw tanecznych i dyskotek. Pierwsza impreza w wyremontowanej sali widowiskowej ŻOK odbyła się dnia 27 VII 1991 r., a było to „Taneczne party” zorganizowane przez Zbigniewa Kaczorowskiego. W lutym 1992 r. przy ośrodku powstał teatrzyk Małego Aktora „Żarki”, z użyczonych pomieszczeń korzystał teatr „Tolerancja”. W lutym 1993 r. w sali widowiskowej ŻOK wystąpił zespół Teatru Dramatycznego z Wałbrzycha. ŻOK uczestniczył też w promocji gminy na zewnątrz. W 1991, 1992 i 1993 r. przygotował prezentację gminy na targach POLAGRA i Międzynarodowych Targach Turystycznych w Poznaniu i Berlina. Prezentacja w Berlinie w 1993 r. zaowocowała uzyskaniem od austriackiej fundacji „Kulturkontakt” dofinansowania w wysokości 3000 USD na renowację żarowskiej alei dębów. Zrodził się też pomysł powołania Żarowskie Kroniki Video oraz zespołu, który miał prowadzić inwentaryzację obiektów zabytków nie tylko w gminie, ale całym województwie. Znikoma aktywność ŻOK, złe wykorzystanie dotacji z budżetu gminnego, zbyt niskie dochody z działalności własnej, przeciągający się remont sali kawiarnianej w budynku ośrodka oraz chaos organizacyjny doprowadziły do odwołania 30 IX 1993 r. B.Głąba ze stanowiska dyrektora. Funkcję p.o. dyrektora powierzono pracownikowi ŻOK Z.Kaczorowskiemu, który w pierwszej kolejności reaktywował działalność niektórych kół oraz zorganizował kilka imprez kulturalnych i rekreacyjnych, a następnie opracował plan ożywienia działalności ŻOK. Cykliczne imprezy, które organizował ŻOK to: od 1987 r. zawody modeli balonowych, w czerwcu 1992 r. i lipcu 1995 r. 24-godzinne maratony tańca, od lata 1992 r. „Noc Świętojańska”, od 1993 r. przeglądy teatrzyków szkolnych i wybory „Małej Miss Żarowa”, od czerwca 1995 r. Festiwal Piosenki Dziecięcej, od 1999 r. turniej małego aktora i festiwal pieśni patriotycznej. Przy ośrodku działają kluby dziecięce „Myszka Miki” i „Mała akademia plastyczna”, a od 1992 r. klub młodzieżowy ANTYNUDA. Ten ostatni zorganizował kilkanaście imprez w ŻOK – np. w 1995 r. w marcu „Festiwal Piosenki Różnej”, w kwietniu spotkanie „Sprawni inaczej”. ANTYNUDA nagrodzona została za swoją działalność przez Polską Fundację Dzieci i Młodzieży.

Teatry

Od 1945 r. przynajmniej do jesieni 1954 r. istniał w Żarowie amatorski zespół teatralny. W styczniu 1946 r. pod nazwą Amatorski Zespół Sceniczny w Żarowie wystawił trzyaktowe „Jasełka”. Jak wynika z opisu było to przedstawienie muzyczne. Jesienią tego roku działały w Żarowie jeszcze dwa, przyzakładowe amatorskie koła teatralne. W zakładach chemicznych utworzone zostało przez pracowników straży przemysłowej, a jego kierownikiem był Zbigniew Banach. W czwartym kwartale 1954 r. żarowski zespół teatralny wystąpił w Jaworzynie Śl. W latach 40-tych kilkakrotnie wystąpił w Żarowie teatr świdnicki. W połowie lat 50-tych zamarło na wiele lat życie teatralne w mieście. W 1991 r. Ryszard Dykcik wspólnie z Norbertem Kaczorowskim założyli w Żarowie amatorski teatr „Tolerancja”. W 1992 r. znalazł on gościnę w ŻOK. Pierwszą sztuką wystawioną przez teatr był „Człowiek spod kaloryfera” – w sali ŻOK 27 III 1993 r. Miesiąc później teatr wystawił drugą sztukę „Ojciec zadżumiony”, a jesienią trzecią „Fatala Łomyka”. W 1994 r. teatr „Tolerancja” wystąpił w Żarowie z dwoma przedstawieniami: „Drogą w ciemność” według Edyty Stein oraz „Czarnymi Motylami”. W kwietniu 1995 r. mieszkańcy Żarowa mogli obejrzeć inscenizację sztuki Juliusza Słowackiego „Ojciec Zadżumionych”. Wkrótce jednak teatr borykajacy się z problemami lokalowymi i finansowymi zawiesił działalność. Po kilku latach przerwy Dykcik wznowił działalność teatralną w Żarowie zakładając „Teatr Bezdomny”. W listopadzie 1999 r. wystawił w żarowskim Domu Katechetycznym „Hanusie” Gerharda Hauptmana.

W lutym 2000 r. w niezwykłej scenerii świetlicy wiejskiej w Mrowinach wystawił „Wesele” na motywach sztuki Stanisława Wyspiańskiego. Z tymi przedstawieniami, a także „Mężem z Nazaretu” według Asza i „Tato, tato sprawa się rypła” Ryszarda Latki, „Teatr Bezdomny” występował w sąsiednich miastach, Lubinie, Oleśnicy, a także w Czechach. Wiosną 2000 r. władze gminne przekazały teatrowi Dykcika wyremontowane pomieszczenie socjalne w zamku żarowskim. Uroczyste otwarcie siedziby teatru nastąpiło 13 V, a uświetniło go wystawienie dwóch monodramów „Nie chcę waszych kwiatów” i „Opowieścią dla przyjaciela” przygotowanych w oparciu o teksty R.Latki i Haliny Poświatowskiej przez Olę Studnicką i Magdalenę Rutkowską. W kwietniu 2003 r. teatr przyjął jako patrona czeskiego pisarza Bohumila Hrabala. Do końca 2000 r. „Teatr Bezdomny” przygotował inscenizację następujących utworów: „Po próbie” Ingmara Bergmana, „Sądu na Sokratesem” H.Poświatowskiej, „Mężczyzny latającego po niebie” i „Urwiska czasu” Abe Kobe. W lutym 2001 r. wystawiono „Zemstę” A.Fredry. Zimą 2001 r. Teatr Bezdomny i osoby z nim współpracujące przygotowały inscenizację następujących sztuk: „Ojciec Zadżumionych” Juliusza Słowackiego, „Dziennik Bridget Jones” Heleny Fielding, „Mój Lavondys”, „Aby być światłością”. W 2003 r. „Iwona księżniczka Burgunda” Gombrowicza i „Pan Zdzich w Kanadzie” I.Abramowa Newerlego, „Szwej” Jaroslava Haska. R.Dykcik związany był także z innym teatrem amatorskim - obchodzącym w 1995 r. pięćdziesięciolecie zespołem z Piotrowic „Jacy Tacy”. Przejął go od Julii Budy. W lutym 1995 r. Dykcik wystąpił gościnnie z teatrem „Jacy Tacy” w sali ŻOK z wyreżyserowanym przez siebie przedstawieniem „Zagłoba swatem”. Od 1995 r. z osobą Dykcika związana jest cykliczna impreza „Noce celtyckie”, która co roku odbywa się w innej miejscowości gminy Żarów. Jest to święto kultury celtyckiej i irlandzkiej (muzyka, stroje, a nawet napoje), ale z odwołaniem do polskich tradycji kulturowych. W październiku 1998 r. na wniosek Samorządowego Ośrodka Kultury z Jaworzyny Śl. minister kultury odznaczył Dykcika odznaką „Zasłużony Działacz Kultury”.

Zespoły artystyczne i muzyczne

W 1946 r. istniał w Żarowie zespół muzyczny „Echo”, który przygrywał w trakcie przerw w przedstawieniu „Jasełka”. W 1949 r. działały cztery zespoły artystyczne (dwa przyzakładowe, szkolny i gromadzki) oraz dwa muzyczne: jazzowy i orkiestra dęta przy zakładach chemicznych. W 1954 r. przy obu dużych żarowskich fabrykach działały 3 zespoły artystyczne. W 1979 r. istniało 7 zespołów wokalno-instrumentalnych (m.in. „Świetliki”, „Combo” i „Żarowianka”) oraz orkiestra dęta DZCh. Orkiestra dęta przy DZCh powstała ok. 1949 r. Prowadzona była przez pana Putyrę i po jego wyjeździe z Żarowa przestała działać. Reaktywowana w 1960 r. staraniem Stefana Istelskiego, przeżywała trudne chwilę w połowie lat 60-tych, gdy zabrakło chętnych do grania w orkiestrze. Ostatecznie udało się ją uratować, a 18 osób, które przygodę z instrumentami dętymi rozpoczęło w latach sześćdziesiątych, grało w orkiestrze jeszcze w połowie lat 90-tych. W 1995 r. kapelmistrzem był Stanisław Kłyć. Gdy w 1999 r. DZCh przestało łożyć na orkiestrę, zaopiekowały się nią władze gminne, przydzielając pomieszczenie i skromne środki finansowe. W latach 60-tych powstał przy świetlicy zakładów chemicznych zespół wokalno-instrumentalny „Świetliki”. Do lat 80-tych występował na prawie wszystkich uroczystościach odbywających się w Żarowie. W 1977 r. uczestniczył w „Dniach Ziemi Świdnickiej” i „Dniach Wałbrzycha”. Od 1973 r. do końca lat 80-tych w Szkole Podstawowej nr 1 istniał zespół wokalno-taneczny „Legenda”. Działał w ramach Związku Harcerstwa Polskiego. Jego występy stanowiły oprawę niemal wszystkich uroczystości szkolnych i gminnych. W latach 1973-1975 zajmował 1-sze miejsca w powiatowych przeglądach piosenki harcerskiej. W 1980 r. zajął 2-miejsce w Wojewódzkim Przeglądzie Zespołów Artystycznych. W latach 1985-1995 przy Zespole Szkół Zawodowych istniał zespół „Miraż”, W jego działalności mieszały się różne formy artystyczne: teatr, kabaret, recytacja poezji itp. Przygotowywane przez niego programy artystyczne uświetniały uroczystości szkolne i środowiskowe na terenie Żarowa i Świdnicy. Zespół organizował spotkania z poezją, piosenką i teatrem. Jego członkowie odnosili pod koniec lat 80-tych sukcesy w ogólnopolskich konkursach recytatorskich. W latach 1990-1995 „Miraż” co roku organizował Wybory Miss ZSZ. W latach 90-tych istniały w Żarowie zespoły muzyczne „VULG IVAGA”, „0%”. Od 1991 działa zespół punk rockowy „The Anal Front”.

Koła hobbystyczne

W 1987 r. powstał oddział Polskiego Związku Hodowców Gołębi Pocztowych, który w latach 1993-2004 zorganizował kilka wystaw gołębi pocztowych.

Kino „Świt”

W okresie powojennym czterokrotnie przeszło większe remonty. Dzięki pierwszemu zakończonemu w 1963 r. jego pojemność powiększyła się z 232 do 250 miejsc. W trakcie drugiego zakończonego w 1970 r. odnowiono wnętrza i powiększono widownie do 270 miejsc. Po raz trzeci na początku lat 90-tych, kiedy to budynek przystosowano do innych celów niż kinowe. W połowie lat 90-tych przeprowadzono pracę modernizacyjne, które pozwoliły na wznowienie działalności kinowej w październiku 1996 r. W latach 70-tych działał w Żarowie Dyskusyjny Klub Filmowy (DKF).

Biblioteka

Jako pierwsze powstały w latach 1945-1946 w Żarowie biblioteki przy świetlicy zakładów chemicznych, w szkole podstawowej oraz punkt biblioteki powiatowej Polskiego Związku Zachodniego. Bibliotekę gminną utworzono w grudniu 1948 r., a na jej księgozbiór złożyło się 600 wolumenów podarowanych przez mieszkańców Żarowa i świdnicką Bibliotekę Powiatową. W pierwszych miesiącach po rozpoczęcie działalności pozyskano ponad 100 czytelników. Po rozpadzie gminy na gromady biblioteka żarowska przekształciła się w miejską zachowując całość księgozbioru. W 1960 r. tworzyło go 2700 książek, z których korzystało 352 czytelników. Do 1964 r. biblioteka zajmowała niewielkie pomieszczenie przy ul. A.Mickiewicza 3. Następnie otrzymała nieco większy lokal o powierzchni 80 m² przy ul. Armii Czerwonej 48 (w budynku Banku Spółdzielczego). W drugiej połowie lat 60-tych biblioteka miejska zaczęła odgrywać coraz większą rolę w kreowaniu życia kulturalno-oświatowego Żarowa. Obok działalności popularyzującej czytelnictwo (konkursy czytelnicze, spotkania autorskie), organizowano w niej wystawy i konkursy wybiegające poza tematykę związane z „książką”, np. wystawa z okazji „25-lecia przyłączenia do macierzy Dolnego Śląska”. W drugiej połowie lat 60-tych i na początku 70-tych znaczącą powiększył się księgozbiór - z 4800 do blisko 13000 pozycji. Przybyło też czytelników: w 1965 r. 927, a w 1970 r. 1110. W tej sytuacji coraz poważniejszym problemem stawała się zbyt skromna baza lokalowa. Stąd zabiegi o przyznanie nowego lokum, pozwalającego połączyć rozbity na dwie części księgozbiór (w odległych od siebie budynkach działała wypożyczalnia dziecięca i dla dorosłych) oraz rozwinąć działalność kulturalno-oświatową.

Następstwem zmiany podziału administracyjnego kraju w grudniu 1972 r. była likwidacja bibliotek gromadzkich. Ich księgozbiór i punkty biblioteczne przejęła żarowska biblioteka miejska. W 1978 r. ponownie zreorganizowano sieć biblioteczną w województwie wałbrzyskim. Powołano Miejsko-Gminną Bibliotekę Publiczną w Żarowie, którą tworzyły: biblioteka miejska, filia w Mrowinach, 3 miejskie i 13 wiejskich punktów bibliotecznych. Oddziały miejskie dysponowały w 1976 r.: 12100, a w 1985 r.: 24 300 wolumenami. Do biblioteki zapisanych było w 1975 r. 2335, a w 1985 r. 2483 czytelników, którzy dokonali odpowiednio 47000 i 55000 wypożyczeń (dane dla całej gminy). Nie przystawało do tego zaplecze lokalowe, zbyt małe i na dodatek nie przystosowane technicznie. Przeprowadzona w 1987 r. ekspertyza budowlana wykazała, że ulokowany na pierwszym piętrze księgozbiór biblioteczny stanowi zbyt wielki ciężar dla stropów. Jednak dopiero w 1991 r. udało się przenieść bibliotekę do nowej siedziby - wyremontowanego budynku po świetlicy ŻZMO przy ul. Armii Krajowej 60a. Dzięki uzyskaniu bazy lokalowej o powierzchni 360 m² poprawiły się warunki pracy, a tym samym i obsługa czytelników. Ta ostatnia nie tylko za sprawą powiększenia bazy lokalowej, ale też skomputeryzowania procesu wypożyczania książek. Nowym problemem stało się natomiast zdobywanie środków na powiększanie księgozbioru, który od połowy lat 90-tych nie rozwija się już tak dynamicznie jak w poprzednich dekadach. O ile w latach 1990-1995 przybyło blisko 3300 wolumenów (wzrost z 34988 do 38242), to w kolejnym pięcioleciu tylko nieco ponad 300 (biblioteka wraz z filiami). Spadła też ilość czytelników – w 1990 r. 3679, w 1995 r. 3363, a w 2000 r. 3406 (dane dla całej gminy). Wzrosła za to ilość wypożyczeń – 1990 r. 78968, 1995 r. 98827, 2000 r. 87006 książek. Duża w tym zasługa personelu biblioteki, który poprzez różne formy pracy starał się przyciągać czytelników. Organizowano konkursy plastyczno-literackie, wystawy okolicznościowe, kiermasze, spotkania z ciekawymi ludźmi. Biblioteka pełniła też funkcję świetlicy dla dzieci i młodzieży. We wrześniu 2002 r. doszło do kolejne przeprowadzki biblioteki do przystosowanych do jej potrzeb pomieszczeń w budynku gimnazjum.

Organizacje

Od listopada 1973 r. działa w Żarowie przy DZCh klub Honorowych Dawców Krwi. W 1999 r. opiekę nad nim przejął Urząd Miejski i w styczniu 2001 r. przydzielił mu lokal na nową siedzibę. W organizowanych przez Zarząd Wojewódzki PCK konkursach na najlepszy klub Honorowych Dawców Krwi pięciokrotnie zajmował I-sze miejsce, dwukrotnie II i raz III. Za swą działalność został nagrodzony przez Zarząd Główny PCK Odznakami Honorowymi III i II stopnia (1989, 1994). Z innych organizacji wspomnieć należy o Związku Emerytów i Rencistów, żarowskim kole świdnickiego Związku Sybiraków i Kombatantów oraz Klubie Seniora. Organizacje charytatywne to działający od lat 40-tych przy parafii oddział „Charitas”, istniejący od 1999 r. żarowski oddział Towarzystwa Przyjaciół Chorych „Hospicjum” oraz filia Świdnickiego Stowarzyszenia Pomocy Dzieciom Chorym „Serce”. Ta ostatnia od 1995 r. prowadzi świetlicę dla dzieci z trudnych rodzin, którym udzielana jest pomoc w nauce, zapewniany ciepły posiłek, a w trakcie wakacji i ferii organizowane wyjazdy. W 1999 r. w związku z przejęciem świetlicy przez Gimnazjum, Stowarzyszenie przeniosło się do nowych pomieszczeń użyczonych przez ZSZ i wyremontowanych przez gminę.

Pomnik i tablice

W 1981 r. powstał projekt wybudowania w Żarowie Pomnika Pamięci Narodowej w hołdzie ofiarom represji władz komunistycznych. Na miejscu przewidzianym na pomnik zamontowano drewniany krzyż i tablicę, którą uroczyście odsłonięto 27 IX 1981 r. Widniał na niej następujący napis: „Dla uczczenia 190 rocznicy Konstytucji 3 Maja oraz pamięci Ofiar Czerwca 56 Marca 68 Grudnia 70 Czerwca 76”. Stan wojenny uniemożliwił wystawienia pomnika, a projekt zrealizowano ze środków prywatnych dopiero 10 lat później. W dniu 3 V 1991 r. został odsłonięty i poświęcony pomnik „Pamięci Narodowej”. W sierpniu 1995 r. pomnik został uroczyście przekazany gminie przez jego twórców panów Mazura i Wilka. W dniu 19 IX 1999 r. w kościele żarowskim została uroczyście odsłonięta tablica upamiętniającą sześćdziesiątą rocznicę napaści ZSRR na Polskę, deportację ludność polskiej w głąb imperium sowieckiego oraz siedemdziesiątą pierwszą rocznicę powstania Związku Sybiraków.

Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Żarowie

Polski duchowny pojawił się w Żarowie w październiku 1945 r. Ze Strzegomia został przeniesiony ksiądz Alojzy Górecki, który energicznie przystąpił do organizowania życia parafialnego. W marcu 1946 r. powołał w Żarowie oddział „Caritas”. W lutym 1948 r. na miejsce przeniesionego do innej parafii ks. Góreckiego przybył do Żarowa z Wierzbnej ks. Tomasz Lipecki. W maju 1949 r. odwiedzili Żarów z misją księża redemptoryści. Zakończenie ich ośmiodniowej działalności misyjnej w parafii miało okazałą oprawę. „Krzyż misyjny został przywieziony na przystrojonej platformie z kościoła filialnego [w Łażanach]. Uformowano dwie procesje. Jedna z krzyżem z kościoła filialnego, druga po krzyż z kościoła parafialnego. Potem obie procesje połączyły się razem. W czasie procesji grała orkiestra. Domy i ulice ślicznie przyozdobiono”. Pod koniec sierpnia 1949 r. parafie w gminach Jaworzyna Śl. i Żarów wizytował administrator apostolski ks. inf. K.Milik. Kilka miesięcy później represje ze strony władz komunistycznych dotknęły proboszcza żarowskiego. Ksiądz Lipecki nie ukrywał swojego negatywnego stosunku do komunizmu i zostało to „dostrzeżone” przez władze bezpieczeństwa - w nocy z 12 na 13 XI 1949 r. aresztowały księdza. Następnego dnia „całe tłumy szły do kościoła, gdzie pomimo, że nie odprawiało się nabożeństwo, to dewotki kościelne ściągały masy ludzi z ulicy do kościoła i tam prowadziły modły za księdza Lipeckiego. Co najważniejsze, że goniły po całym kościele i od ucha do ucha szeptały o aresztowaniu księdza, by wzburzyć ludzi”. Aresztowanie proboszcza zaskoczyło też członków PZPR. W miesięcznym sprawozdaniu żarowski KG ocenił to jako poważny błąd władz bezpieczeństwa, gdyż w porę poinformowany mógł przygotować odpowiednią akcję propagandowo-agitacyjną - członkowie partii mogli tłumaczyć, „że uczcziwego księdza, któryby był za ludem nasza władza nigdyby nie aresztowała”.

Jeszcze w 1949 r. ks. Lipeckiego zastąpił ks. Jan Bania. Kolejnymi proboszczami żarowskimi byli w latach 1951-1953 ks. Adolf Sznip, 1953-1954 ks. Stanisław Ganowski, 1954-1957 ks. Bolesław Trzeczak, 1957-1963 ks. Albin Horba, 1963-1967 ks. Jan Kurdybelski, 1967-1970 ks. Józef Szyca. W 1970 r. parafię objął ks. Marian Cembrowski. Z jego inicjatywy w ciągu następnej dekady wybudowano w Żarowie dom parafialny, wyremontowano kościoły w Żarowie, Łażanach i Żastrużu, zaadoptowano na kaplicę grobowiec Kulmizów w Mrowinach. W 1983 r. administrację parafii przejął Zenon Ochel. Urodzony w Żywcu, na przełomie 1945/1946 wraz z rodzicami przeprowadziła się do Żarowa. W 1952 r. wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego, uzyskując święcenia kapłańskie w 1957 r. Swoją mszę prymicyjną odprawił w żarowskim kościele parafialnym. W następnych latach pełnił służbę kapłańską we Wrocławiu-Leśnicy, Starej Kamienicy, Wrocisławicach i Gorcach. Od 1983 r. jest proboszczem w Żarowie i tu 22 VI 1997 r. obchodził czterdziestolecie pracy kapłańskiej.

Wikariuszami w ostatnich trzech dekadach XX w. byli: ks. Tadeusz Czuchraj, ks. Andrzej Walów, ks. Stanisław Wróbel, ks. Grzegorz Niwczyk, ks. Ryszard Mencel, ks. Józef Olechowski, ks. Krzysztof Sikora, ks. Ryszard Filipski, ks. Piotr Moroz. Parafię żarowską, do której od lat 40-tych należały obok Żarowa, Łażany i Mrowiny, powiększono pod koniec lat 60-tych o Kruków i Zastruże. Obecnie w parafii są cztery świątynie. Kościół parafialny, kościół filialny w Łażanach p.w. Bożego Ciała, kaplice w Mrowinach p.w. Matki Bożej Królowej Polski i w Zastrużu p.w. Matki Bożej Królowej Świata. Kościół żarowski kilkakrotnie remontowano w ostatnich trzech dekadach XX w. W latach 1971-1972 odrestaurowano całą świątynię. W 1984 r. zakonserwowano dach i wieżę, w 1985 r. wymalowano wnętrze, w 1988 r. przebudowano prezbiterium, ustawiono nowy ołtarz soborowy i ambonkę, wykonano polichromię, zamontowano nowe żyrandole, w 1993 r. zaimpregnowano krokwie dachowe, a w 2002 r. odnowiono ambonę i ściany wewnątrz kościoła. Remontowano też elementy wyposażenia wnętrza, dwukrotnie organy – w 1987 i 1998 r., dwukrotnie odnowiono ławki – w 1991 i 1995 r., a w 2000 r. zainstalowano nową aparaturę nagłaśniającą. W latach 1986-1987 uporządkowano teren koło kościoła, w 1996 r. wykonano instalację oświetlającą od zewnątrz świątynię. Kilkakrotnie remontowano plebanię: w 1983, 1990, 1992 r., a w latach 1998-2000 r. zaadaptowano część znajdujących się w niej pomieszczeń na kawiarnię i Stację Opieki Caritas Archidiecezji Wrocławskiej.

Liczba wiernych w parafii żarowskiej - 1951: 540, 1959: 6000, 1990: 10000, 2001: 9000.Wizytacje: 1969, 1979 ks. bp Wincenty Urban, czerwiec 1998 r. ks. bp Tadeusz Rybak, 3 czerwca 2005 ks. bp Ignacy Dec W latach 90-tych dwukrotnie w parafii żarowskiej przyjmowano kopie cudownych obrazów. W marcu 1993 r. Matki Bożej Częstochowskiej, a w dniach 9-11 października 1996 r. Matki Boskiej Łaskawej z Krzeszowa. W 1995 r. wystawiono nowy Krzyż Misyjny. Dzień odpustu w parafii 27 VII, wieczysta adoracja 17 X. Przechowywane są księgi metryki chrztów prowadzone od 1910 r., ślubów od 1945 r. oraz założona w 1945 r. kronika parafialna. Pod koniec lat 90-tych przy parafii działały: „Stowarzyszenie rodzin katolickich”, „Koło przyjaciół Seminarium”, „Koło przyjaciół Radia Maryja”, koła różańcowe.

Cmentarz 

W mieście istnieje cmentarz komunalny z kaplicą przy drodze wylotowej w kierunku na Świdnicę. Założony na początku XX w., zachowały się pojedyncze nagrobki sprzed 1945 r. W 1990 r. rozbudowano cmentarz, a w 1999 r. wyremontowano kaplicę cmentarną, wybrukowano drogi wewnętrzne oraz wykonano oświetlenie głównej alei. W drugiej połowie latach 40-tych powstał cmentarz żołnierzy radzieckich, poległych zimą-wiosną 1945 r. w okolicach Żarowa (Przyłęgów, Łażany, Kruków). Oficjalnie zamknięty w 1953 r. decyzją GRN w Żarowie z 14 III, zatwierdzoną w 1962 r. przez Ministerstwo Gospodarki Komunalnej. Tą samą uchwałą GRN zamknięto cmentarz ewangelicki. W pierwszej połowie lat 80-tych zlikwidowany, pozostawiono kilka nagrobków, w tym dwa grobowce rodzin Neugebauerów i Kramta.

Środowisko naturalne.
Stan środowiska naturalnego

Wieloletni brak troski o środowisko naturalne spowodował, że jego stan w latach 70-tych był fatalny. Głównym trucicielami były DZCh, ŻZMO, mleczarnia i gospodarka komunalna. Sytuacje częściowo poprawiło zamontowanie w latach 80-tych urządzeń odpylających w ŻZMO. Zredukowały one o ponad 90% emisje zanieczyszczeń pyłowych do atmosfery (przy emisji rocznej 0,9 t w 1985 r.). Niewiele natomiast uczyniono, aby poprawić gospodarkę płynnymi i stałymi odpadami przemysłowym oraz komunalnymi. Brakowało wysypiska odpadów oraz oczyszczalni ścieków. Funkcjonująca przy DZCh oczyszczalnia nie dosyć, że zbyt mała, to na dodatek pracowała w przestarzałej od kilkudziesięciu lat technologii. W 1985 r. na 2143 dam³ (dekametrów sześciennych) ścieków przemysłowych i komunalnych, wstępnie zostało oczyszczonych 1324, a chemicznie zaledwie 55 dam3. Z 2,1 t emitowanych zanieczyszczeń gazowych tylko 6,3% zatrzymywały urządzenia redukujące, reszta dostawała się do atmosfery. Stan środowiska naturalnego znacząco poprawił się w latach 90-tych. Złożyły się na to uporządkowanie gospodarki komunalnej, wybudowanie oczyszczalni ścieków, proekologiczne inwestycje w zakładach przemysłowych, a także ograniczenie w nich produkcji. Od 1996 r. prowadzona jest akcja „Czyste Płuca w Żarowie”, która promuje ekologiczne systemy grzewcze. W jej trakcie do końca 1999 r. zmieniono ogrzewanie z węglowego na gazowe i elektryczne w ponad 200 mieszkaniach, a także przestawiono na opalanie gazem ciepłownie osiedlową oraz lokalne w ZGKiM, bibliotece, przychodni, ŻOK oraz SP nr 1 i 3.

Estetyka miasta

W latach 50- i 60-tych negatywny wpływ na wygląd miasta miały zniszczone elewacje budynków mieszkalnych, fatalny stan ulic i terenów zielonych, zwłaszcza parku przy ul.Zamkowej. Tylko w niewielkim stopniu poprawiały estetykę miasta nieliczne skwerki i kwietniki. Na dodatek brakowało konsekwencji w ich utrzymaniu - przykładowo 1961 r. miasto ozdobiono ponad 5000 sadzonek kwiatowych (1961), a w kolejnym roku zaledwie kilkudziesięcioma. Do tego dochodziła hodowla zwierząt gospodarczych prowadzona na dużą skalę w zakładzie rolnym PGR i na własne potrzeby przez mieszkańców miasta. W latach 50-tych Żarowianie chętnie hodowali barany i kozy, puszczane „samopas” po ulicach miasta. W 1959 r. zakazała tego pod groźbą surowych kar pieniężnych MRN. W tej sytuacji mieszkańcy zajęli się hodowlą krów, świń i drobiu, które trzymali w prowizorycznych chlewikach i obórkach. Najwięcej tego typu „budowli” powstało przy ul.Zamkowej oraz na ogródkach działkowych. Wyglądem estetycznym miasta zainteresowano się na dobrą sprawę dopiero w połowie lat 70-tych. Na sesji RNMiG 17 III 1975 r. Naczelnik MiG S.Wachowiak przedstawił plan uporządkowania miasta i całej gminy, który wkrótce zaczęto realizować. Nie zawsze przebiegało to bez przeszkód. W 1976 r. stoczono prawdziwy bój o zlikwidowanie szpecących okolice ul.Zamkowej komórek i utworzenie na ich miejsce terenów zielonych. Mieszkańcy Żarowa, którzy hodowali w nich różne zwierzęta, poszukiwali pomocy u władz wyższych szczebli, w radiu i telewizji. Ostatecznie zlikwidowano komórki, ale planu utworzenia na ich miejscu terenów rekreacyjnych nie zrealizowano.

Tymczasem w początkach lat 80-tych, czyli okresie największego kryzysu w zaopatrzeniu w żywność, znów popularna stała się hodowla zwierząt. Na pograniczu ogródków działkowych i parku zaczęły powstawać szopki, obórki, chlewiki. Władze miejsko-gminne zareagowały z pewnym opóźnieniem, nakazując ich likwidacje dopiero w 1983 r. W latach 70-tych estetykę miasta poprawiły remonty ulic, domów i wyburzenie kilku ruder. Jedną z nich był budynek po dawnej świątyni ewangelickiej „Marienhaus”. Odebrany ewangelikom jeszcze w lutym 1946 r., nie został ostatecznie przekazany katolikom. Co gorsza nie potrafiono sensownie zagospodarować budynku. Pełniący rolę rupieciarni niszczał i pod koniec lat 60-tych stan „Marienhausu” zaczął grozić katastrofą budowlaną. W drugiej połowie lat 70-tych został rozebrany. Na jegu miejscu powstał obiekt handlowo-restauracyjny „Nefryt”, którego mało przemyślana bryła architektoniczna raczej nie ozdobiła Żarowa. Estetyka miasta uległa kolosalnej poprawie w latach 90-tych. Złożyło się na to szereg czynników - remonty elewacji domów i nawierzchni dróg, uporządkowanie i utworzenie terenów zielonych oraz rekreacyjnych, zamontowanie nowego oświetlenia ulic itp.

Staw

W pierwszych latach powojennych na stawie przy dzisiejszej ul. Wyspiańskiego istniało od strony ul. Słowiańskiej kąpielisko. Łącznie z plażą zajmowało powierzchnię 1.8 ha i było własnością gminy. Odprowadzanie do stawu ścieków komunalnych sprawiło, że konieczne stało się jego zamknięcie w początkach lat 50-tych. Przez cztery kolejne dekady staw pozostawał martwy biologicznie, a pełnił funkcję zbiornika wody przemysłowej dla DZCh i zlewiska nieczystości. Od lat 60-tych kilkakrotnie przymierzano się do rekultywacji stawu przy ul.Wyspiańskiego. Nic z tego nie wyszło i dopiero skanalizowanie Żarowa pozwoliło na wyeliminowanie w początku lat 90-tych zrzutu ścieków do stawu przy ul. Wyspiańskiego. W latach 1994-1997 w ramach robót publicznych oczyszczono staw, nabrzeża i uporządkowano otaczający go teren. Po oczyszczeniu przybrzeżnych warstw dennych oraz zamontowaniu areatorów – napowietrzaczy do wody, przywrócono życie biologiczne w stawie. Żarowskie Koło Wędkarskiego dokonało jego zarybienia. Uroczystego otwarcie terenów rekreacyjnych wokół stawu dokonano w maju 1998 r. w trakcie „Dni Żarowa”.

Park

Od końca lat 50-tych wielokrotnie przymierzano się do „remontu” parku miejskiego i przekształcenia go w teren rekreacyjny. Przez wiele lat nie udało się jednak nawet rozpocząć prac i nie pomogło wpisanie parku do rejestru zabytków. Pracę porządkowe rozpoczęto dopiero w 1992 r. Już w maju 1993 r. stało się możliwe przeprowadzenie w odrestaurowanej części parku imprez rekreacyjnych w trakcie „Dni Żarowa”. Bogaty drzewostan parku tworzy 51 gatunków drzew. Najstarsze okazy mają po ok.140 lat, a są to platan, dęby szypułkowe oraz buki pospolite i odmiany purpurowej. Obwód pnia platana i jednego dęba szypułkowego przekracza 500 cm, a kilku dębów i jednego buka pospolitego 400 cm. Ponad 320 cm mają pnie dwóch buków purpurowych, natomiast trzeci uformowany jest z czterech zrośniętych ze sobą u dołu pni o obwodzie 570 cm. Cennymi okazami są też z drzew liściastych: 2 tulipanowce amerykańskie, 2 klony srebrzyste i kłęk kanadyjski; a z drzew iglastych: jodła grecka, miłorząb dwuklapowy, sosna limba, cisy, cztery cyprysiki błotne porastające dawną wysepkę na stawie oraz największe z sosen czarnych (jedna o 300 cm obwodzie pnia), jedlic Douglasa odmiany zielonej, jodeł i choin kanadyjskich. Właściwy drzewostan parku tworzą dęby, klony, lipy, graby, jawory, świerki i sosny. Od zachodu do parku przylega aleja dębową, która ciągnie się na odcinku blisko 700 m przy dawnej drodze łączącej Piotrowice z Łażanami. Tworzy ją ponad 70 drzew liściastych z przewagą dębów szypułków. Najstarsze drzewa mają ponad 200, może nawet ok. 300 lat, a ich pnie mają ponad 2 m średnicy. Wiek pewnej liczby dębów szacuje się na 130-170 lat, a pozostałych drzew na 40-90 lat.

Obiekty sportowo-rekreacyjne

Po zamknięciu na początku lat 50-tych XX w. kąpieliska na stawie, powstał projekt wybudowania w Żarowie basenu. Według koncepcji z 1958 r. miał to być obiekt wielofunkcyjny: latem basen, zimą lodowisko, a przez cały rok rezerwuar wody przemysłowej dla miejscowych zakładów. W 1959 r. rozpoczęto nawet prace budowlane, które szybko przerwano z braku środków finansowych. Ponownie przymierzano się do budowy basenu w latach 1962-1963, a powstać miał przy „stadionie sportowym” wykonanym w czynie społecznym przez pracowników ŻZMO. W 1965 r. wśród zadań, którymi miasto postanowiło uczcić 25-lecie PRL znalazła się budowa basenu. Do użytku miał zostać oddany w sierpniu 1966 r., ale do tego czasu nie rozpoczęto nawet wstępnych prac ziemnych. W 1968 r. rozwinięto całą koncepcję - na pograniczu Żarowa i Kalna postanowiono utworzyć ośrodek rekreacyjny. Do 1971 r. uporządkowano nawet teren tzw. lasu „stumetrówka” - wycięto krzaki, wytyczono 3 tory saneczkowe i zamontowano 20 ławek. W 1972 r. wykopano niecki basenowe i przerwano roboty w związku z planowaną rozbudową pobliskiej kopalni kaolinu. Pod koniec roku okazało się, że obie inwestycje nie kolidują ze sobą i możliwe stało się wznowienie prac przy budowie basenu. Do 30 XI 1973 r. zostały wybetonowane 2 niecki basenowe: 25 na 50 m i brodzik. Skłoniło to władze do ogłoszenia projektu powiększenia obiektu o jeszcze jeden basen i to o wymiarach olimpijskich. Do jego realizacji nie przystąpiono, a zakończenie budowy według pierwotnych planów przeciągnęło się do 1976 r. Tyle czasu zajęło urządzenie zaplecza basenu. W 1977 r. mówiło się o powiększeniu kompleksu o strzelnice, ale szybko i z tego zrezygnowano. W latach 90-tych basen miejski kilkakrotnie odnawiano, ostatni raz w 1999 r., gdy wyremontowano nieckę, pomieszczenia socjalne i naprawiono ogrodzenie. Pod koniec lat 80-tych powstał projekt budowy krytej pływalni - nie zrealizowany. Do planów tych powrócono w połowie lat 90-tych, gdy przygotowano założenia budynku nowej szkoły. Kryty basen miał być jednym z elementów zaplecza sportowego budynku gimnazjum budowanego na „Osiedlu Piastów”. W 2003 r. powstał nowy projekt wybudowania przez spółkę z udziałem gminy oraz firm zagranicznych obiektu basenowo-rekreacyjnego typu aqua-park przy gimnazjum. Pod koniec lat 50-tych ŻZMO wybudowały „stadion” oraz halę sportową. „Stadion sportowy” był w rzeczywistości boiskiem do gry w piłkę nożną z bieżnią i skocznią w dal. Hala sportowa powstała w dawnym obiekcie magazynowym, który ŻZMO zaadaptowały na własny koszt i pod koniec lat 50-tych przekazały miastu. W latach 60-tych władze miejskie sfinansowały utworzenie trzech „placów gier” (boisk do gry w piłkę). W 1981 r. została oddana do użytku sala gimnastyczna przy SP nr 3. W latach 1996-1997 wybudowano w Żarowie trzy kompleksy kortów do tenisa ziemnego, boisk do koszykówki oraz placów zabaw dla dzieci przy ulicach Górniczej i Bolesława Chrobrego oraz na osiedlu domków jednorodzinnych.

Sport

Klub Sportowy Zjednoczeni Żarów

W 1946 r. powstał w Żarowie klub sportowy „Unia”. Na początku lat 50-tych został rozwiązany, a na jego miejsce powstały dwa przyzakładowe kluby „Hutnik” i „Ceramik”. Pierwszy, który wkrótce powrócił do nazwy „Unia”, działał przy Zakładach Chemicznych, a jego ostatnim prezesem był Stanisław Moczyński. KS „Ceramik” opiekowały się ŻZMO, a kierował nim Władysław Talowski. Działalność obu klubów skupiała się na prowadzeniu sekcji piłki nożnej, które grały w klasie „B”. W 1963 r. doszło do połączenia obu klubów i powstania nowego, którego otrzymał nazwę KS „Zjednoczeni Żarów”. Pierwszym jego prezesem został W.Talowski. Konsolidacja szybko przyniosła sukcesy w postaci awansu drużyny piłkarskiej do grupy „A”. Pojawiły się nawet szansę na awans do rozgrywek klasy okręgowej. Szybko jednak nadszedł ostry kryzys i już jesienią 1965 r. zaczęto się obawiać, że piłkarz spadną do grupy „B”. Zastanawiano się wtedy nad ponownym podziałem klubu na dwa przyzakładowe. Ostatecznie pozostawiono jeden, ale przez wiele lat nie udawało się osiągnąć żadnych poważniejszych sukcesów sportowych. Brakowało wydatniejszej pomocy ze strony władz miejskich i zakładów pracy. Dopiero w 1973 r. władze gminne przekazały klubowi stadion sportowy. Położony on był na podmokłym terenie i nie miał przyzwoitego zaplecza. Pierwsza połowa lat 70-tych to okres sukcesów drużyny juniorów. Prowadzona przez trenerów Jana Calińskiego i Józefa Piszaka grała w Dolnośląskiej Lidze Juniorów. Seniorzy grali w lidze okręgowej, a uważani byli za drużynę grającą twardo, z „charakterem”. W 1976 KS „Zjednoczeni Żarów” liczył 507 członków. Dziesięć lat później w klubie działały 2 sekcje: piłki nożnej i szachową, a należało do nich 65 „sportowców” i 139 członków. Drużyna piłkarska seniorów uczestniczyła w rozgrywkach ligi okręgowej. Dalej dysponowała skromnym zapleczem.

W 1981 r. naprawiono stadion, a w 1988 r. została wyremontowana szatnię i przymierzano się do gruntownego remontu boiska. W 1989 r. klub utrzymywał 5 drużyn piłkarskich: jedną klasy „A” grającą w lidze okręgowej-wojewódzkiej, a także po dwie juniorów oraz trampkarzy. W 1990 r. na miejsce jednej z drużyny juniorów powstała druga seniorów, która od jesieni brała udział w rozgrywkach klasy „B” w grupie strzegomskiej. W klubie zatrudnionych było w 1990 r. 5 instruktorów. Działalność klubu finansowały na przełomie lat 80- i 90-tych oba żarowskie zakłady przemysłowe, ale przekazywane środki nie były duże. Na początku lat 90-tych grono sponsorów powiększyło przedsiębiorstwo „Tompol”, a od 1991 r. działalność klub zaczął dotować Urząd Miasta i Gminy. Prezesem klubu była Helena Kądziołka. Jesienią 1991 r. w związku ze słaba postawą pierwszej drużyny piłkarskiej doszło do zmiany Zarządu, powołano trzech nowych prezesów Krzysztofa Barabasza, Zbigniew Chlebowskiego i Tadeusza Pudlika. Zaowocowało to wzrostem zainteresowania sportem wyczynowym w gminie. W latach 1992-1993 wybudowano na stadionie drugie boisko i nasypy na trybuny, ogrodzono stadion, założono nagłośnienie. Pod koniec 1992 r. w KS Zjednoczeni trenowało ok. 140 zawodników. Towarzyszyły temu sukcesy sportowe. W sezonie 1990/1991 pierwsza drużyna seniorów wygrała rozgrywki klasy okręgowej i awansowała do ligi międzywojewódzkiej. Po niepomyślnym początku, pierwszy sezon w lidze międzyokręgowej był udany, gdyż na finiszu rozgrywek drużyna żarowska zajęła 5 miejsce. Wiosną 1993 r. seniorzy awansowali do finału okręgowego rozgrywek o Puchar Polski, a przede wszystkim do III ligi. Trenerem drużyny był Zdzisław Skwierczyński, a kierownikiem Antoni Jaduch. W drużynie, która odniosła największe sukcesy w dziejach żarowskiej piłki nożnej grali: Wojciech Hanc, Piotr Białobrzeski, Mieczysław Gesing, Piotr Araszczuk, Dariusz Malik, Mirosław Bielakow, Lesław Spaczyński, Andrzej Porabik, Krzysztof Wichot, Mariusz Bryła, Grzegorz Cebula, Piotr Dalgiewicz, Jarosław Węglarz, Adam Sołtysiak, Krzysztof Klimala, Zbigniew Kuleszo i Marek Michta. KS „Zjednoczeni Żarów” grali w III lidze przez sezon 1993/94, odnosząc tylko jedno zwycięstwo - pod koniec września 1993 r. pokonali na własnym stadionie Górnika Złotoryję 4:3. Sześć remisów pozwoliło zająć w rundzie jesiennej 13 miejsce (na 16 drużyn). Znacznie gorsza była runda wiosenna. Nie pomogła zmiana trenerów – najpierw na J.Mosia, a potem przywrócenie do pracy Skwierczyńskiego – i drużyna KS Zjednoczeni spadła z III ligi.

Na mecze przychodziło nawet po 1500-2000 kibiców. Nie obyło się bez chuligańskich ekscesów w trakcie meczów i bójek z kibicami drużyn przyjezdnych, np. 11 IX 1993 r. w przerwie i po spotkaniu Zjednoczonych z Rawią Rawicz (wynik 1:3) został uszkodzony autobus z Rawicza i pobito kilku kibiców Rawii. W lidze międzyokręgowej przebudowana drużyna utrzymała się zaledwie jeden sezon, spadając wiosną 1995 r. do ligi okręgowej. W rozgrywkach tego szczebla uczestniczyła ze zmiennym szczęściem w następnych latach, np. w 2000 r. plasując się w dolnej części tabeli, a w 2003 i 2004 r. zajmując 10 miejsce. Dużym sukcesem było wygranie rozgrywek o Puchar Polski na szczeblu OZPN Wałbrzych w sezonie 2001/2002. W rozgrywkach ligi okręgowej sezonu 2004/2005 KS „Zjednoczeni Żarów” zajęli ostatnie, 16 miejsce i spadli do klasy „A”. Sezon 2005/2006 rozpoczęli od awansu do szczebla okręgowego rozgrywek o Puchar Polski. W pierwszej połowie lat 90-tych sukcesy odnosiła też drużyna juniorów. Prowadzona przez trenerów Stanisława Bujaka i Kazimierza Jurka przez dwa sezony 1992/93 i 1993/94 grała w lidze międzyokręgowej. Po przejściu większości piłkarzy do drużyny seniorów, juniorzy spadli do niższych klas rozgrywek. Praca z młodzieżą prowadzona w następnych latach przyniosła jednak sukcesy. Drużyna prowadzona przez Piotra Araszczuka awansowała w 2000 r. do Dolnośląskiej Ligi Juniorów. Po roku spadła jednak do niższej klasy rozgrywek. W 2001 r. młodzicy „Zjednoczenia” zostali mistrzem podokręgu świdnickiego i wicemistrzem okręgu wałbrzyskiego, a w 2002 r. mistrzem podokręgu świdnickiego.

Wiosną 2000 r. w klubie była dziecięca szkółka oraz 4 drużyny piłkarskie: seniorów grająca w lidze okręgowej, dwie juniorów, jedna w dolnośląskiej, a druga w terenowej lidze juniorów, zespół trampkarzy. Drużyny szkoliło 3 trenerów: Piotr Araszczuk, Adam Wróbel i Adam Ciupiński. W lutym 2003 r. Araszczuka na stanowisku trenera drużyny seniorów zastąpił Z.Skwierczyński, który zrezygnował po półtora roku. Latem 2004 r. nowym trenerem seniorów został A.Ciupiński. Szkoleniem juniorów i trampkarzy zajmowali się w sezonach 2003/2005 Henryk Daniel i Przemysław Drąg. Na początku 1996 r. ŻZMO zrezygnowały z dofinansowywania klubu, który przeszedł na „garnuszek” gminy. Słabe wyniki piłkarzy oraz zła atmosfera w klubie dwukrotnie doprowadziła do dymisji kolejnych Zarządów jesienią 1994 i latem 1999 r. Na stanowisku prezesem klubu utrzymał się do 2002 r. Zbigniew Chlebowski. W lutym 2002 r. walne zgromadzenie wybrało na czteroletnią kadencję nowy zarząd, prezesem została Lilla Gruntkowska, a jej zastępcami Robert Kaśków (który funkcję tę pełnił już od kilku lat) i Tadeusz Pudlik. W 2005 r. w składzie nowego zarządu znaleźli się L.Gruntkowska (prezes), Z.Worsa, W.Kotowicz i T.Żelazko. Kilkakrotnie zmieniono też w latach 90-tych statut klubu, po raz ostatni w sierpniu 1999 r. w trakcie walnego zgromadzenia. Na jego mocy do siedmioosobowego zarządu czterech członków mianuje Zarząd Miasta, dwóch ŻZMO, a jednego członkowie opłacający składki. Od 2004 r. istnieje prze UKS „Harcek” drużyna piłki nożnej dziewcząt.

Lekka atletyka

Na początku lat 90-tych za sprawą Zygmunta Worsy i Janusza Dominiaka popularna wśród dzieci i młodzieży żarowskiej stała się lekkoatletyka. Początkowo szkolenie odbywało się w ramach sportu szkolnego - w Szkole Podstawowej nr 3 działał Szkolny Klub Sportowy „Trójka”. Już w 1994 r. powstała „normalny” klub lekkoatletyczna. W przeciągu 8 lat istnienia kilkakrotnie zmieniał nazwę: LZS Żarów, Terenowy Klub Lekkiej Atletyki i w końcu Uczniowski Ludowy Klub Sportowy „Zielony Dąb” Żarów. Od lat 90-tych żarowscy sportowcy odnieśli szereg sukcesów w zawodach lekkoatletycznych i biegach przełajowych. Tomasz Rudnik rozpoczynał od mistrzostwa województwa w biegach przełajowych w 1992 i 1993 r. W grudniu 1993 r. na Wojewódzkich Halowych Mistrzostwa Lekkoatletycznych zajął pierwsze miejsca w biegu na 300 m i w skoku w dal, drugie miejsce w biegu na 60 m i został uznany za najlepszego zawodnika mistrzostw. W 1994 r. zajął trzecie miejsce w biegu na 300 m na Małym Memoriale Kusocińskiego w Krakowie oraz zakwalifikował się do finału Mistrzostw Polskich w biegach przełajowych. W 1996 i 1997 r. zdobył wicemistrzostwo Polski juniorów w biegu na 400 m przez płotki. W 1998 r. został mistrzem kraju juniorów w tej konkurenci i reprezentował Polskę na rozegranych w 1998 r. mistrzostwach świata juniorów w Annency zajmując 4 miejsce. We wrześniu 1999 r. na Ogólnopolskich Igrzyskach LZS w Suwałkach T.Rudnik zdobył złoty i srebrny medal w biegach na 400 m przez płotki i płaskim. W mistrzostwach kraju seniorów zajmował w biegu na 400 m przez płotki miejsca czwarte (2003), trzecie (2002) i drugie (2004, 2005). W 2003 r. na mistrzostwach Polski zajął ze sztafetą AZS AWF Wrocław pierwsze miejsce w biegu 4x400 m. W 2005 r. wraz z kolegami z ULKS „Zielony Dąb” Żarów zajął 6 miejsce w biegu 4x400 m na 81 Lekkoatletycznych Mistrzostwach Polski. Sebastian Pietraga w latach 1996-1999 zajmował wysokie miejsca w biegach na 1000 i 1500 m w Małym Memoriale Kusocińskiego w Krakowie, Międzynarodowym Wielomeczu Młodzików w Jeleniej Górze oraz na Ogólnopolskich Igrzyskach LZS w Suwałkach (złoty medal w biegu na 1500 m). Wyróżniającym zawodnikiem jest też Krzysztof Pałkiewicz w biegu na 400 m przez płotki. W czerwcu 2005 r. na XXI Ogólnopolskich Igrzyskach LZS Młodzieży Szkolnej zajął pierwsze miejsce i uzyskał minimum kwalifikacyjne ma Mistrzostwa Europy Juniorów. Michał Mossoń w rzucie młotem zdobył w 2002 r. mistrzostwo Polski młodzików, w 2003 r. mistrzostwo Dolnego Śląska juniorów młodszych. Wojciech Dominik zajął w tej samej konkurencji II miejsce w Mistrzostwach Polski młodzików w 2003 r.

Szachy

Pierwsze koło zrzeszające amatorów gry w szachy powstało w Żarowie w 1947 r. Na początku lat 50-tych zorganizowało one pierwszy turniej o mistrzostwo Żarowa. W latach 60-tych powstała sekcja szachowa, która przez bliskie dwie dekady uczestniczyła w rozgrywkach klasy „B” i „A” Polskiego Związku Szachowego oraz ligi TKKF. W 1978 r. zajęła pierwsze miejsce w rozgrywkach regionalnych TKKF i uczestniczyła w Ogólnopolskim Turnieju Drużynowym, na którym żarowscy szachiści zajęli 6 miejsce. Sekcja rozpadła się w 1982 r. i w połowie lat 80-tych próbowano ją reaktywować przy KS „Zjednoczeni Żarów”. Jednak dopiero w połowie lat 90-tych udało się utworzyć koło, które w 1997 r. przekształciło się w klub szachowy „Goniec”. W 2004 r. uzyskał on osobowość prawną i zmienił nazwę na Gminny Ludowy Klub Sportowy „Goniec” Żarów. Od 1997 r. uczestniczy w rozgrywkach turnieju o „Złotą Wieżę”, w latach 2001-2003 i ponownie od 2004 w rozgrywkach dolnośląskiej ligi klasy A. W sezonie 2003/2004 „Goniec” rozgrywał mecze w Dolnośląskiej Lidze Szachowej. W 1997 r. szachiści żarowscy zajęli IV miejsce na turnieju o „Złotą Wieżę” w Koszęcinie, a w 2003 r. zajęli I miejsce w finale strefowym turnieju „Złota Wieża”. Kilkakrotnie klub był organizatorem regionalnych rozgrywek turnieju o „Złotą Wieżę”. Indywidualnie największy sukces osiągnęła Magdalena Bieszczad zajmując I miejsce w Dolnośląskim Indywidualnym Turnieju Szachowym w 2004 r. Od 1999 r. rozgrywany jest w Żarowie turniej szachowy „Nocny Maraton Szachowy Blitz” o puchar burmistrza miasta Żarowa. Inne turniej: z okazji Dni Żarowa, rocznicy Konstytucji 3 maja, Święta Niepodległości. W grudniu 2002 r. ze środków pozyskanych z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych została otwarta w gimnazjum żarowskim świetlica szachowa z 15 stanowiskami do gry i wyposażeniem biurowym. W oparciu o nią powstał przy gimnazjum Uczniowski Ludowy Klub Sportowy „Wieża” Żarów.

Od 1976 r. przy DZCh działało ognisko Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej (TKKF) „Chemik”. Od początku działała w nim drużyna piłki siatkowej, a w 1979 r. powstały sekcje tenisa stołowego i piłki nożnej. Uczestniczyły one w regionalnych rozgrywkach i turniejach zakładów pracy. W pierwszej połowie lat 80-tych przestały działać sekcje tenisa stołowego i piłki nożnej oldbojów. Największe sukcesy odniosła drużyna siatkarzy, m.in. jedenaście razy była mistrzem Ziemi Świdnickiej, a sześciokrotnie zajmowało 2-3 miejsce. Pięć razy uczestniczyła w rozgrywkach finałowych na szczeblu wojewódzkim. W 1996 r. powstała sekcja siatkówki żeńskiej, która dwa razy zdobyła mistrzostwo województwa wałbrzyskiego ogniw TKKF, dwa razy była druga i raz trzecia. Obie drużyny siatkówki brały też turniejach LZS. W latach 1991-2001 siatkarki występując jako LZS Żarów i LKS „Chemik” uczestniczyły w rozgrywkach krajowych LZS, a w 2001 r. zajęły trzecie miejsce na Ogólnopolskich Igrzyskach LZS i Mieszkańców Wsi. Zmiany organizacyjne drużyn siatkówki sprawiły, że wyszły one ze struktury TKKF i w grudniu 2000 r. przekształciły się w formalny klub sportowy pod nazwą LKS „Chemik” Żarów. Dalej jednak uczestniczą w rozgrywkach ligi TKKF. Rywalizuje w niej z innym klubem żarowskim TKKF „Chemik”.  Od 2000 r. przy żarowskim gimnazjum działa przeniesiona z Zastruża drużyna piłki ręcznej dziewcząt Uczniowski Klub Sportowy „Głęboka Purpura”. Jest ona zarejestrowana we władzach uczniowskich klubów sportowych i piłki ręcznej (V 1999-I 2001). Uczestniczy w rozgrywkach na szczeblu wojewódzkim, początkowo kadetek, a od 2003 r. juniorek młodszych. W 2001 i 2003 r. zajęła trzecie miejsce w powiecie świdnickim w turnieju zespołów gimnazjalnych. W czerwcu 2004 r. drużyna uczestniczyła w międzynarodowym turnieju piłki ręcznej dziewcząt, który odbył się w Pradze. Z braku odpowiednie hali, UKS „Głęboka Purpura” rozgrywa swoje mecze w Świdnicy i Strzegomiu. W 1992 r. powstały drużyny koszykarskie „Żarów” i „Jazz”, które w sezonie 1992/93 brały udział w rozgrywkach Ligi Koszykówki w Świebodzicach. Koszykarze „Jazz” zakończyli rywalizację na poziomie rozgrywek grupowych, natomiast drużyna „Żarów” została mistrzem ligi. W kolejnych sezonach w rozgrywkach ligi świebodzickiej brała udział drużyna „Żarów”, której pomocy udzielali KS „Zjednoczeni”, Rada Miejska Żarowa, ŻZMO, SP nr 1 oraz firma „Profil”. W 2001 r. do rozgrywek świdnickiej ligi koszykówki zgłosiła się drużyna NCC I Chemik Żarów. W 2001 r. powstała w Żarowie sekcja bokserska klubu Polonia Świdnica. Piotr Żurek i Tomasz Panna w 2003 r. zajęli pierwsze i drugie miejsce na Ogólnopolskim Turnieju Bokserskim im. Pawła Szydły (nieoficjalne Mistrzostwa Polski młodzików) Pod koniec lat 90-tych z inicjatyw Zbigniewa Chlebowskiego utworzono w Żarowie Towarzystwo Tenisowe. W maju 2004 r. zorganizował on pierwszy turniej tenisowy, a okazją do tego było wejście Polski do Unii Europejskiej.

Modelarze

Od 1988 r. przy Świetlicy Środowiskowej na Osiedlu „Piastów” działała modelarnia „Harcek”. W 2001 r. przekształciła się w Uczniowski Klub Sportowy „Harcek” działający przy Szkole Podstawowej w Żarowie. Od samego początku opiekunem modelarzy był Jerzy Ciupiński. Modelarze żarowscy odnieśli szereg sukcesów w zawodach regionalnych i ogólnokrajowych – w samym tylko 1995 r.: w marcu IV miejsce w X Dolnośląskim Konkursie Modeli Redukcyjnych, we wrześniu miejsca I, II i III w różnych kategoriach wiekowych na V Ogólnopolskim Konkursie Modelarstwa Redukcyjnego w Kielcach, w październik 1995 r. wyróżnienia na Mistrzostwach Polski Modeli Redukcyjnych w Skawinie. W 2002 r. Paweł Chromy i Jacek Nowak zdobyli srebrny i brązowy medal za dwa modele galeonu „Vasa”. Pierwszy z nich uzyskał kwalifikacje na Mistrzostwa Europy w 2003 r., na których dwa przedstawione przez niego modele zostały nagrodzone brązowymi medalami. W lipcu 2004 r. P.Chromy i J.Nowak Wraz uczestniczyli w Mistrzostwach Świata we Francji. Jeden z modeli Chromego, działo szwedzkiego okrętu wojennego „Vasa”, został na nich nagrodzony brązowym medalem. Od 1995 r. modelarnia wspólnie z ŻOK organizuje corocznie ogólnopolskie konkursy modeli żaglowców. Od 2003 r. uzyskały one rangę Pucharu Polski i w dwóch pierwszych konkursach wysokie miejsca zajęli modelarze żarowscy Paweł Chromik, Jacek Nowak i Tomasz Gronostaj. W 2003 r. były to medale złoty, dwa srebrne i brązowy oraz kwalifikacje do udziału w Pucharze Europy. W 2004 r. modele zgłoszone przez Żarowian zdobyły trzy pierwsze i jedno drugie miejsce. a Chromy uzyskał nagrodę Grand Prix za najwyżej oceniony model żaglowca.

Służby porządkowe

W czerwcu 1945 r. powstał posterunek MO w Żarowie, który obsadzało 5 milicjantów. Do 1954 r. troszczył się o stan bezpieczeństwa w gminie Żarów, w latach 1954-1972 w mieście i gromadzie Żarów, a od 1973 r. znów w gminie Żarów. W 1979 r. obsadę posterunku stanowili komendant i 7 milicjantów. W 1990 r. w związku przebudową organizacyjną oraz funkcjonalną powiększono liczbę etatów do 12. Przez 46 lat posterunek mieścił się w tym samym budynku przy ul.Armii Krajowej. W dniu 5 XI 2001 r., po blisko dwuletnim remoncie, uroczyście został otwarty nowy komisariat przy ul. Ogrodowej. W 1946 lub 1947 r. powstała w Żarowie gminna placówka ORMO. Z krótkimi przerwami istniała do lat 80-tych XX w.. W 1969 Prezydium MRN powołało Miejski Społeczny Komitet ORMO, który w 1972 r. liczył 32 członków. Straż Miejska istniała od 1 VII 1998 r. do 1 XI 2002 r. Jej komendantem był Przemysław Perz. Strażnicy miejscy troszczyli się o porządek w mieście i gminie. Do ich zadań należało: kontrola stanu sanitarnego posesji oraz wywozu z nich śmieci, przeciwdziałanie zakładaniu dzikich wysypisk śmieci, nielegalnej wycince drzew oraz spożywaniu alkoholu w miejscach publicznych.

Straż pożarna

Wiosną 1948 r. bezpieczeństwo przeciwpożarowe w Żarowie zapewniała tylko Zawodowa Straż Pożarna działająca przy zakładach chemicznych. Na początku 1948 r. w obu dużych fabrykach powstały komitety organizacyjne OSP, a pierwszą jednostkę utworzono jeszcze w 1948 r. W 1964 r. żarowskie jednostki straży pożarnej dysponowały zaledwie jednym wozem bojowym i do 1990 r. nie uległo to zmianie. W 1970 r. w OSP służyło 29 strażaków. W 1978 r. powstała w Żarowie druga jednostka OSP. W 1996 r. zmodernizowano remizę. W czerwcu 1998 r. z okazji pięćdziesięciolecia władze gminne ufundował żarowskiej OSP sztandar.

Wykaz ulic Żarowa

1 Maja - przed 25 VI 1945 r.: Striegauerstraße i Mittelstraße.
Armii Krajowej – 1945 - III 1990: Armii Czerwonej - przed 25 VI 1945 r.: Schweidnitzerstraße.
Cicha - przed V 1996 r.: Generała Karola Świerczewskiego- zmiana ?: Cicha - przed 25 VI 1945 r.: Luisenstraße.
Dworcowa - przed 25 VI 1945 r.: Banhofstraße.
Górnicza - zmiana ?: Kohlenstraße
Kopernika Mikołaja - przed 25 VI 1945 r.: Bismarckstraße.
Krasińskiego - przed 25 VI 1945 r.: Bittnerstraße.
Kręta - przed 25 VI 1945 r.: Kleine Feldstraße.
Mickiewicza Adama - przed 25 VI 1945 r.: Franz Beckerstraße - do 1933 (?): Konradswaldauerstraße.
Ogrodowa - przed V 1996 r.: Ludwika Waryńskiego - zmiana ?: Ogrodowa - przed 25 VI 1945 r.: Gartnerstraße.
Piastowska – przed V 1996 r.: Wincentego Pstrowskiego (w III 1977 RNMiG nie przyjęła propozycji zmiany jej nazwy na Mieszka I) - zmiana ?: Boczna - przed 25 VI 1945 r.: Martin Müllerstraße.
Polna - przed 25 VI 1945 r.: Grosse Feldstraße.
Puszkina Aleksandra - zmiana ?: Kulmitzstraße.
[Sikorskiego] Generała Władysława Sikorskiego - przed V 1996 r.: Marcelego Nowotki - zmiana ?:
Wolności ulica - 25 VI -27 VII 1945 r.:
Słowackiego - przed 25 VI 1945 r.: Moltkestraße.
Słowiańska - przed 25 VI 1945 r.: Zobtenerstraße.
Szkolna - przed 25 VI 1945 r.: Schulstraße.
Wojska Polskiego - 25 VI - 27 VII 1945 r.:Wolności - przed 25 VI 1945 r.: Freiburgerstraße.
Wolności plac - zmiana ?: Kulmiz platz
Wyspiańskiego Stanisłwa - zmiana ?: Kąpielowa - przed 25 VI 1945 r.: Kallendorferstraße.
Zamkowa - przed 25 VI 1945 r.: Straße der SA (SA-straße) - pierwsza nazwa drogi, nadana po 1933 r.

Nazwy nadane nowym ulicom do 1973 r.
Hutnicza - zmiana III 1992 r.: Marksa
Krótka,
Rybacka,
Sportowa,
Wiejska

W II 1977 r.
Bolesława Chrobrego (powstała z podziału ul.Wiejskiej),
Władysława Łokietka,
Słoneczna,
Wiosenna

W V 1978 r.
Kwiatowa (rozpatrywano też nazwę Rolnicza)

W V 1983 r.
Jesienna,
Pogodna

W IX 1988 r.
Akacjowa,
Brzozowa,
Dębowa,
Jarzębinowa,
Jaworowa,
Klonowa,
Kasztanowa,
Lipowa,
Topolowa

W VI 1990 r.
Wspólna

W VI 1992 r.,
Kazimierza Wielkiego,
Bolesława Krzywoustego,
? Mieszka I

W II 1996 r.
Przemysłowa

2005 r.
księdza Mariana Cembrowskiego,
Stumetrówka

Opracowanie
Tomasz Ciesielski
(Monografia Historyczna Gminy Żarów 2006)

Uzupełnienie i poprawa
Bogdan Mucha