Zabytki w gminie - Zastruże

Pałac: wedle rejestru czynszów z lat 1397-1403 już pod koniec XIV wieku stał we wsi dwór należący do krzeszowskich cystersów, który pełnił funkcję siedziby zarządcy folwarku zastrużańskiego. Po 1532 roku stał się własnością rycerskiego rodu von Schindel. Na początku lat 90-tych XVI wieku z inicjatywy Jona von Schindel budowla została przebudowana w stylu renesansowym. Do odnowionego i powiększonego korpusu starego dworu dobudowano wówczas skrzydło południowe. W pierwszej połowie XVII wieku wzniesione zostało drugie skrzydło założenia pałacowego, również utrzymane w stylu renesansowym. Okres rozbojów, grabieży i działań zbrojnych w toku wojny trzydziestoletniej 1618-48, obrócił okazały kompleks pałacowy w grożącą zawaleniem ruinę. Około 1695 r. za sprawą klasztoru krzeszowskiego ruszyła odbudowa zniszczonej budowli, która pochłonęła 12000 talarów. Podwyższono wówczas fasadę północnego skrzydła pałacu nadając jej barokowy wystrój. Na przełomie XVII/XVIII w. lub w latach 40-tych XVIII w. do fasady dodano wieżyczkę zegarową. W latach 50-tych XVIII w. pałac został poddany gruntownej restauracji. Przebudowano częściowo wnętrza i wieżę. Po przebudowie kompleks pałacowy spełniał kilka funkcji. Przede wszystkim był rezydencją opatów krzeszowskich, w którym wypoczywali, podejmowali ważnych gości, konferowali, ale również miejscem 4 dniowego wypoczynku zakonników krzeszowskich i siedzibą władz administracyjnych kurii majątkowej Zastruże – Kruków – Gościsław. Po 1810 r. pałac stał się letnią rezydencją nowych świeckich właścicieli Zastruża. W 1812 r. przeprowadzono remont, który przystosował obiekt do nowej roli. Pod koniec XIX wieku stan techniczny pałacu znacznie się pogorszył. W 1910 r. nowy właściciel Zastruża Euglen von Kulmiz przeprowadził remont, w trakcie którego rozebrano zniszczoną wieżyczkę zegarową. Przekształcono układ wnętrz na piętrze i częściowo parteru, modernizując je pod kątem pełnienia funkcji mieszkalnych. W latach 30-tych XX w. odnowione zostały sale pałacowe. Budowla była wówczas murowanym z kamienia i cegły, dwukondygnacyjnym (dawniej 3 kondygnacje) pałacem, założonym na planie litery „C”, który pokrywał czterospadowy dach o poszyciu ceramicznym. Od wschodu niewielki wewnętrzny dziedziniec zamykała bryła kościoła, łącząc skrzydło północne pałacu z południowym. Stylowo obiekt stanowił mieszankę renesansu z barokiem i wprowadzonych w trakcie XX-wiecznych remontów elementów historyzujących. W trakcie działań wojennych w 1945 r. pałac nie został uszkodzony, ale zdewastowano wnętrza i rozgrabiono wyposażenie. Po przejęciu obiektu przez władze polskie, dyrekcja PGR nie znalazła pomysłu na jego zagospodarowanie. Proces niszczenia przebiegał bardzo szybko. W latach 50-tych XX w. rozebrano dach i piętro, natomiast parter użytkowano jako magazyn do połowy lat 60-tych, kiedy zawaliły się stropy. Do lat 90-tych z budowli przetrwały jedynie fragmenty murów. 

Park: najpóźniej na początku XVIII w. powstał w pobliżu pałacu ogród użytkowo-ozdobny. Tworzyły go ogrody: warzywny i ozdobny, sad oraz kompleks 4 stawów, z których jeden był elementem części rekreacyjno-ozdobnej.

Kościół (kaplica mszalna pw. Matki Boskiej Królowej Świata): pierwsza wzmianka  o kościele w Zastrużu pochodzi z 1695 roku. Dobudowany został on od wschodniej strony pałacu, a wewnętrzne wejście do niego znajdowało się w sali reprezentacyjnej pałacu. Zachowana do dziś murowana, tynkowana budowla, jest jednonawową, dwukondygnacyjną  świątynią z prostokątnym prosto zamkniętym, dwuprzęsłowym prezbiterium. Na osi środkowej fasady znajduje się sklepiona kruchta. Fasada budowli zwieńczona jest faliście zamkniętym szczytem. Wyposażenie świątyni, która pierwotnie mieściła 220 osób, było początkowo dość ubogie. W jego skład wchodził ołtarz z obrazem „Koronacja Maryi” autorstwa jednego z uczniów M.L. Willmana. W 1754 roku ołtarz rozbudowano dodając rzeźbę autorstwa Dorasili. W 1757 roku odnowiono wnętrze kościoła, który wyposażono wówczas w tabernakulum, a w 1795 roku w monstrancję. W 1890 roku odrestaurowano wnętrze świątyni, wymieniono ławki i ustawiono nowe organy. W lipcu 1892 roku ukończono budowę wieży, na której 2 miesiące później, 27 września zawieszono dzwon nazwany „Michał”. W 1908 roku przeprowadzono gruntowną restaurację kościoła zastrużańskiego. Wszystkie prace zostały wykonane wówczas bardzo starannie, przy czym zachowany został barokowy wystrój wnętrz. Po 1918 roku w kościele umieszczone zostały płyty pamiątkowe poświęcone poległym na frontach I wojny światowej mieszkańcom Zastruża i Krukowa. W czasie działań wojennych w 1945 roku świątynia nie uległa zniszczeniom. Przez szereg następnych lat wobec braku należytej troski, jej stan techniczny oraz  elementów wyposażenia ulegał stopniowemu pogarszaniu. W latach 1973-74 przeprowadzono konieczny remont, zachowując barokowy wystrój elewacji i wnętrza. W 1985 roku wykonano nowy ołtarz soborowy, a w 1995 roku zakupiono nowe lichtarze i sztandary. Rok później usunięto mur przylegający do kościoła i zakupiono organy elektryczne. Do lat 60-tych XX wieku świątynia w Zastrużu podlegała pod proboszcza z Gościsławia. W okresie późniejszym przeniesiona została do parafii żarowskiej. Obecnie kościół ma rangę kaplicy mszalnej, która podlega pod parafię Najświętszego Serca Pana Jezusa w Żarowie.

Kamienny krzyż pojednania: łaciński, wykonany z granitu. Wolno stojący przy trasie Wrocław-Strzegom. Wyryty jest na nim topór. Wymiary: 115x42x18 cm

GALERIA ZABYTKÓW 

Opracowanie
Bogdan Mucha