Tajemniczy transport ładunków w Żarowie pod koniec II wojny światowej

13 lutego 1945 roku w toku tzw. Operacji Dolnośląskiej (8-28.02.1945 r.) wojska radzieckie przekroczyły granice dzisiejszej gminy Żarów. Zajęte zostały miejscowości Mielęcin, Mikoszowa, Przyłęgów, Zastruże i Łażany. Nad Strzegomką pomiędzy Łażanami i Żarowem frontem stanęła radziecka 273. dywizja strzelecka (2. korpus strzelecki, 6. armia). W jej skład wchodziły: 967., 969. i 971. pułk strzelecki; 812. pułk artyleryjski, 135. samodzielny dywizjon przeciwpancerny, 342. kompania zwiadu, 547. batalion saperski, 631. samodzielny batalion łączności, 334. batalion medyczno-sanitarny, 296. samodzielna kompania chemiczna, 546. kompania transportowa i in. jednostki). Po drugiej stronie linii frontu, działania prowadziła niemiecka 19. dywizja pancerna (sztab w Stanowicach) oraz w bezpośrednim sąsiedztwie Żarowa 484. pułk grenadierów (254. dywizja piechoty). W dniach od 13 do 20 lutego 1945 roku, radziecka 273. dywizja strzelecka straciła 59 zabitych i 142 rannych żołnierzy. Utracono też jedno działo kaliber 76 mm i trzy działa kaliber 122 mm. Zniszczono jednak 4 niemieckie czołgi, 4 działa pancerne, 2 transportery piechoty. Przejęto 16 zaprzęgów konnych i 38 koni. Niemcy stracili w walce 1550 zabitych i rannych oraz 407 wziętych do niewoli jeńców. 273. dywizja strzelecka, została następnie przesunięta do walk o Festung Breslau.

W dniach od 19 do 23 lutego 1945 roku, od wschodu na teren dzisiejszej gminy Żarów, nacierała radziecka 118. dywizja strzelecka (34. korpus strzelecki, 5 armia). Walki toczyły się w rejonie wsi Buków, Imbramowice, Kruków, Marcinowiczki, Pyszczyn i Tarnawa. Do dnia 28 lutego straty dywizji to 101 zabitych i 270 rannych. W walkach zniszczono 4 niemieckie transportery piechoty, 2 działa pancerne, 6 dział polowych, 2 działa przeciwpancerne, 22 różne karabiny maszynowe i 3 moździerze. Zdobyto 2 działa pancerne, 4 samochody ciężarowe, 1 traktor, 1 ciągnik artyleryjski, 30 motocyklów, 2 moździerze, 57 karabinów i pistoletów maszynowych, 3 karabiny maszynowe. Niemcy stracili w walce 1058 zabitych i 16 wziętych do niewoli jeńców.

W marcu 1945 roku, jednostki 118. dywizji strzeleckiej, zajmowały następujące pozycje frontowe: 463. pułk strzelecki – na linii Borzygniew-Kruków (sztab w Bukowie), 527. pułk strzelecki – na linii Kruków-Jaroszów (sztab w Mikoszowej), 398. pułk strzelecki – na linii Mielęcin-Rusko-Dębnica (sztab w Rusku). Po drugiej stronie linii frontu, znajdowały się pozycje niemieckiej 359. dywizji piechoty ze sztabem w Wierzbnej. Na wysokości Imbramowic i Borzygniewu, rozłożony był 949. pułk piechoty. Od przysiółka Weselina i Pożarzyska po Żarów, linię frontu utrzymywały 2 bataliony z 947. pułku piechoty. Wzdłuż Strzegomki od Żarowa po Skarżyce, front był obsadzony przez pułk policyjny SS "Brixen" oraz 3. batalion z 309. pułku piechoty (208. dywizja ze sztabem w Modlęcinie).

12.03.1945 r. - fragment linii frontu na Strzegomce w pobliżu Żarowa. Na północnym brzegu rzeki w Łażanach widoczne pozycje 1. batalionu z 527. pułku strzeleckiego (118. dywizja strzelecka)

 16.03.1945 r. - linia frontu w pobliżu Żarowa. Kolor żółty pozycje jednostek radzieckich 118. dywizji strzeleckiej. Od lewej: 1 i 2. batalion 463. pułku strzeleckiego, 1. i 2. batalion 527. pułku strzeleckiego. Kolor niebieski jednostki niemieckie. Od lewej: 948., 949. i 947. pułk piechoty 359. dywizji piechoty (chorągiewka 359 - sztab dywizji w Wierzbnej), dalej na zachód od Żarowa pozycje policyjnego pułku SS "Brixen"

Ludność cywilna Żarowa, została ewakuowana 13 lutego 1945 roku w godzinach przedpołudniowych (tzw. operacja "Treck"). W ówczesnym Saarau, pozostał jednak personel miejscowej stacji kolejowej. Świadczy o tym ruch pociągów przyjmowanych i odprawianych w dniach m.in. od 13 kwietnia do 7 maja 1945 roku (odnotowany w dokumentacji rosyjskiej), a także późniejsze relacje jednego z niemieckich kolejarzy. Do dziś nie wiadomo jakie zadania powierzono wówczas Deutsche Reichsbahn ?. Czy za pośrednictwem kolei transportowano jedynie materiały wojenne i uzbrojenie na pobliską linię frontu ?. Co znajdowało się w wagonach, o których rosyjskie źródła mówią krótko "c неизвестным грузом" – z nieznanym ładunkiem ?.

Równie tajemnicze są niemieckie transporty prowadzone przy użyciu samochodów ciężarowych. W dzienniku bojowym 118. dywizji strzeleckiej, pod datą 4 marca 1945 roku widnieje zapis o blisko 100 ciężarówkach, które dzień wcześniej o godzinie 16:00 przyjechały do Żarowa z Jaworzyny Śląskiej (rozładowane na stacji w Jaworzynie z kolejowego eszelonu ?). Przejazd tej potężnej kawalkady odbył się bocznymi drogami ("C 16:00 3.3.45 г. oтмечалость болшое движение автомашин по грейдерной дороге идушей со ст. Кенисцелть на Заарау, всего прошло до 100 грузових автомашин"). 11 marca 1945 roku o godzinie 10:30, przyjechało z Piotrowic do Żarowa 60 krytych samochodów ciężarowych ("В 10.40 c Петровиц на Заарау прошло 60 критих грузовых автомашин"). Tego samego dnia, kolejne kryte ciężarówki zostały dostarczone do Żarowa na platformach kolejowego eszelonu, który o godzinie 13:00 wyruszył ze Świebodzic.

Zapis z 4 marca 1945 roku informuje o blisko 100 ciężarówkach, które dzień wcześniej dotarły do Żarowa z Jaworzyny Śląskiej

 Zapis z 11 marca 1945 roku informuje o 60 ciężarówkach, które dotarły do Żarowa od strony Piotrowic oraz o kolejowym eszelonie, który dotarł do Żarowa ze Świebodzic

Liczba pojazdów, które dotarły do Żarowa jest imponująca, biorąc pod uwagę stan zaplecza transportowego i materiałów pędnych, które były wówczas w dyspozycji niemieckiego Wehrmachtu. Bez wątpienia cel tego przedsięwzięcia musiał być niezwykle pilny i wyjątkowy, skoro do jego realizacji zaangażowano tak wielkie środki. Pytanie jest zasadnicze, czy owe ciężarówki dostarczyły do Żarowa jakiś ładunek, czy też przyjechały na pusto, aby z Żarowa coś zabrać ?. Wyliczając 160 samochodów ciężarowych marki Opel Blitz 3,6-36 S lub 3,6-6700 A o ładowności 3 ton, mogło przewieźć maksymalnie 480 ton ładunku, natomiast 160 ciężarówek Buessing-NAG 4500 A-1 lub MAN ML4500A, mogło dostarczyć 720 ton ładunku ! (przy ładowności 4,5 t). W tym czasie ruch kolejowy na odcinku Żarów-Jaworzyna Śląska-Świebodzice, odbywał się bez większych utrudnień. Dla porównania do przewozu 480 czy 720 ton ładunku, potrzebne były odpowiednio 32 lub 48 wagonów towarowych typu Glhs „Dresden” (ładowność 15 t). Warto przy tym wspomnieć, że tylko 16 marca o godzinie 16:00 do Żarowa dotarł kolejowy eszelon złożony z 50 krytych wagonów. Transport kolejowy był więc możliwy.

Zapis z 16 marca 1945 roku informuje o kolejowym eszelonie z 50 wagonami, który o godzinie 14:00 dotarł do Żarowa

Dalsze zapisy, informują o samochodach ciężarowych, które opuszczały Żarów. 19 marca 1945 roku w stronę Wierzbnej pojechało 38 wozów konnych i 20 krytych samochodów ciężarowych, z kolei 23 marca o godzinie 13:00 dalsze 11 wozów i 4 samochody ciężarowe. 29 marca 1945 roku z Żarowa do Bolesławic Świdnickich wyjechało 15 krytych samochodów ciężarowych. W kilku miejscach dokumentacja rosyjska wspomina o "słyszanym w nocy szumie silników" co może wskazywać, że tajemnicze transporty realizowano właśnie pod osłoną nocy. Co było wobec tego wywożone z Żarowa za pośrednictwem owych ciężarówek ?.

Zapis z 19 marca 1945 roku informuje o 38 wozach konnych oraz 20 ciężarówkach, które pojechały w stronę Wierzbnej

 Zapis z 23 marca 1945 roku informuje o 11 wozach konnych i 4 ciężarówkach, które pojechały z Żarowa do Wierzbnej. W drugą stronę pojechało 6 wozów konnych, 2 ciężarówki oraz 1 transporter

Zapis z 29 marca 1945 roku informuje o 15 krytych ciężarówkach, które o godzinie 16:20 pojechały z Żarowa do Bolesławic Świdnickich

Podczas II wojny światowej armia niemiecka użytkowała wiele pojazdów rodzimej produkcji, a także inne przejęte w krajach okupowanych lub zdobyte na froncie. Wymienić można samochody ciężarowe o różnej ładowności np.: 2,5 t – Einheitsdiesel-LKW; 3 t – Borgward B3000, Ford G917T, Ford V3000S, Henschel 33 D/G, Krupp L3H163, Magirus A3000, Opel Blitz 3,6-36S, Opel Blitz 3,6-6700A; 4,5 t – Buessing-NAG 4500 A-1, MAN ML4500A, Mercedes L4500A. Na wyposażeniu, były także 2 tonowe ciężarówki półgąsienicowe, takie jak Ford V3000S/SSM, Opel 3,6-36 S/SM czy Mercedes L4500R. Wśród zdobycznych pojazdów, które eksploatowała armia niemiecka, wyszczególnić można m.in. pojazdy włoskie S.P.A.-38R (2,5 t, 4x2), Bianchi Miles (3 t, 4x2), Fiat 626 NLM( 3 t, 4x2), Alfa Romeo 800 (6,5 t, 4x2), Fiat 666 NM NM (6,5 t, 4x2), Lancia 3RO NM (6,5 t, 4x2); pojazdy produkcji francuskiej – Peugeot DK5 (1,4 t, 4x2), Citroen 23R (1,5 t, 4x2), Renault AHS (2 t, 4x2), Citroen 45 (3,5 t, 4x2), Matford (3,5 t, 4x2), Renault AGR (3,5 t, 4x2), Renault AHN (3,5 t, 4x2); pojazdy amerykańskie i kanadyjskie – Chevrolet WA (1,2 t, 4x2), Chevrolet CC60L (3 t, 4x2), GMC ACK-353 (1,5 t, 4x4), Dodge VH-48 (3 t, 4x2), GMC AFWX-354 (3 t, 6x4), Studebaker K25 (5 t, 4x2), White 704S (5 t, 4x2).

Einheitsdiesel-LKW, ładowność 2,5 t, napęd 6x6, ciężarówka produkowana w latach 1937-1940. Powstało ponad 12 000 egzemplarzy. Pojazd był napędzany silnikiem wysokoprężnym MAN o mocy 80 KM

Borgward B3000, ładowność 3 t, napęd 4x4, ciężarówka produkowana w latach 1942-1944. Pojazd był napędzany silnikami 6-cylindrowymi o pojemności 3,7 l (78 KM) lub wysokoprężnym 5,0 l (75 KM)

Ford G917T, ładowność 3 t, napęd 4x2, ciężarówka produkowana w latach 1939-1941. Pojazd był napędzany silnikiem V8 o pojemności 3,6 l (90 KM)

Ford V3000S, ładowność 3 t, napęd 4x2, ciężarówka produkowana w latach 1941-1944. Pojazd był napędzany silnikiem V8 o pojemności 3,6 l (90 KM)

Henschel 33 G/D, ładowność 3 t, napęd 6x4, ciężarówka produkowana w latach 1934-1941. Pojazd był napędzany silnikiem o pojemności 10,7 l (100 KM) – wersja D1 lub 9,1 l (100 KM) – wersja G1. Wyprodukowano ponad 10 700 egzemplarzy

Krupp L3H163, ładowność 3 t, napęd 6x4, ciężarówka produkowana w latach 1936-1938. Pojazd był napędzany 6-cylindrowym silnikiem o pojemności 7,8 l (110 KM)

Magirus A3000, ładowność 3 t, napęd 4x4, ciężarówka produkowana w latach 1941-1943. Pojazd był napędzany 4-cylindrowym silnikiem diesla o mocy 80 KM. Wyprodukowano 5960 egzemplarzy pojazdu

Opel Blitz 3,6-36 S, ładowność 3 t, napęd 4x2, ciężarówka produkowana w latach 1937-1944. Pojazd napędzany był 6-cylindrowym silnikiem o pojemności 3,6 l (68 KM). Wyprodukowano ponad 82 000 pojazdów

Opel Blitz 3,6-6700 A, ładowność 3 t, napęd 4x4, ciężarówka produkowana w latach 1940-1944. Pojazd napędzany był 6-cylindrowym silnikiem o pojemności 3,6 l (68 KM). Wyprodukowano ok. 25 000 pojazdów

Buessing-NAG 4500 A-1, ładowność 4,5 t, napęd 4x4, ciężarówka produkowana w latach 1942-1945. Pojazd napędzany był 6-cylindrowym silnikiem diesla o pojemności 7,4 l (105 KM). Wyprodukowano ok. 5000 egzemplarzy pojazdu

MAN ML4500A, ładowność 4,5 t, napęd 4x4, ciężarówka produkowana w latach 1940-1945. Pojazd napędzany był 6-cylindrowym silnikiem o pojemności 7,9 l (110 KM). Wyprodukowano ok. 8500 egzemplarzy pojazdu

Mercedes L4500A, ładowność 4,5 t, napęd 4x4, ciężarówka produkowana w latach 1941-1944. Pojazd napędzany był 6-cylindrowym silnikiem diesla o pojemności 7,2 l (112 KM). Liczba wyprodukowanych pojazdów jest nieznana

Ford V3000S/SSM, ładowność 2 t, ciężarówka półgąsienicowa produkowana latach 1942-1944. Pojazd napędzany był silnikiem V8 o pojemności 3,6 l (90 KM). Wyprodukowano blisko 15 000 egzemplarzy pojazdu

Opel 3,6-36 S/SM, ładowność 2 t, ciężarówka półgąsienicowa produkowana w latach 1942-1944. Pojazd napędzany był 6-cylindrowym silnikiem o pojemności 3,6 l (68 KM). Wyprodukowano ok. 4000 egzemplarzy pojazdu

Mercedes L4500R, ładowność 4,5 t, ciężarówka półgąsienicowa produkowana w latach 1942-1944. Pojazd napędzany był 6-cylindrowym silnikiem diesla o pojemności 7,2 l (112 KM). Wyprodukowano 1486 egzemplarzy pojazdu

B. Mucha, Kolejowe transporty ze stacji w Żarowie i Jaworzynie Śląskiej w ostatnich dniach II wojny światowej, Żarowska Izba Historyczna 2018

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła i ilustracje:
1. Dziennik akcji bojowych 118 dywizji strzeleckiej, 1945 r. (Журнал боевых действий 118 сд, Центральный архив Министерства обороны Российской Федерации - ЦАМО РФ), в г. Подольск (Centralne Archiwum Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej, Podolsk)
2. Jean-Denis G.G. Lepage, German Military Vehicles of World War II, 2014 (e-book)
3. http://www.autogallery.org.ru/
4. http://www.kfzderwehrmacht.de/
5. https://www.o5m6.de/

Opracowanie
Bogdan Mucha