Botaniczne walory okolic Żarowa

Utworzono: poniedziałek, 23, listopad 2015

Od wielu tysięcy lat, człowiek czerpał i czerpie wiele ze środowiska przyrodniczego, w którym żyje. Interakcja, czyli sposób oddziaływania na siebie człowieka i środowiska, w którym żyje jest zależna od wielu czynników. Coraz częściej człowiek wykorzystuje środowisko przyrodnicze w sposób niekonwencjonalny, prowadząc do nadmiernej eksploatacji surowców naturalnych, zanieczyszczając środowisko rożnego rodzaju odpadami, niszcząc zielone lasy, wprowadzając wiele szkodliwych substancji do atmosfery, co w konsekwencji prowadzi do ubożenia świata flory i fauny. Na przełomie ostatnich dziesięcioleci człowiek stara się naprawiać wszelkie błędy swojego postępowania względem środowiska, w którym żyje. Wprowadza nowoczesne technologie produkcyjne, prowadzi szeroko pojętą edukację ekologiczna wśród dzieci i młodzieży, zakłada nowe formy ochrony przyrody po to, aby zachować środowisko naturalne w jak najmniej zmienionej postaci. W książce Tomasza Ciesielskiego "Żarów. Historia Miasta i Gminy", przeczytać możemy: Lasy zajmują 981 ha, co stanowi ok. 11,9% powierzchni gminy. Większe kompleksy leśne znajdują się w pobliżu Łażan, Mikoszowej, Mielęcina, Pyszczyna i Tarnawy. Częściowo są to stare kompleksy leśne, które można uznać za pozostałość gęstej puszczy porastającej jeszcze w XII w. te tereny, reszta to nowe, XIX i XX-wieczne (pierwsza połowa) nasadzenia. Nie były one zbyt wielkie - rozmieszczenie lasów nie uległo większej zmianie od XVIII w. Przeważa drzewostan liściasty, tworzony przez dęby, buki, jawory, brzozy. Wśród drzew iglastych dominują modrzewie i sosny. Podszycie tworzą leszczyny, bez koralowy i brzozy, a runo leśne borówki, jeżyny i poziomki. W przeszłości znaczący udział w drzewostanie miały dęby. Zachowała się informacja o kilkusetletnim zagajniku dębowym porastającym brzegi Bystrzycy, wyciętym w połowie XIX w. przez kolejnego właściciela Wierzbnej Goldschmida. Na początku XX w. w Pyszczynie rósł dąb o siedmiometrowej średnicy pnia. Aleje dębowe ozdabiały parki przydworskie i drogi - m.in. w Zastrużu. Do dnia dzisiejszego zachowała się aleja dębowa ciągnąca się po obu stronach starej drogi Łażany-Piotrowice, zakończona od strony ogródków działkowych w Żarowie wspaniałym kilkusetletnim dębem. Tutejsze lasy obfitowały w zwierzynę. Jeszcze w XX w. właściciele majętności łażańskiej, mrowińskiej i pyszczyńskiej regularnie organizowali polowania. We wszystkich tych trzech majątkach, a także w siedlimowickim istniały urzędy leśniczych. Jeśeli chodzi o runo to dobrymi miejscami grzybobrania były lasy między Łażanami i Piotrowicami, a także łąki nad Strzegomką (pieczarki). Natomiast mieszkańcy Imbramowic i okolicznych osad zajmowali się zbiorem śnieżyczek w lasach porastających Górę Byczyńską. Wokół wszystkich pałaców rozciągają się ukształtowane ostatecznie w XIX w. parki krajobrazowe. Największym i najwspanialszym był park w Zastrużu, którego przedłużenie sięgało Góry Krukowskiej. Wszystkie parki posiadają bogatą szatę roślinną, wzbogaconą drzewami pochodzenia obcego, aklimatyzowanymi. Niestety wieloletni brak zainteresowania parkami spowodował ich kompletne zdewastowanie. Zatarły się ich granice i układ wewnętrzny, przestały istnieć ozdabiające parki budowle, rzeźby i detal architektoniczny. Dzięki uprzejmości Redakcji Dwumiesięcznika Dolnośląskiego Klubu Ekologicznego "Zielona Planeta" dzisiaj prezentujemy artykuł pana dr Michała Śliwińskiego pt. Botaniczne walory okolic Żarowa. O tym jakie gatunki bardzo rzadkich roślin spotkać możemy podczas wędrówek po lasach i łąkach gminy Żarów, przeczytacie poniżej. Zapraszamy do lektury.

BOTANICZNE WALORY OKOLIC ŻAROWA

W granicach administracyjnych gminy Żarów nie ustanowiono dotychczas rezerwatów przyrody, użytków ekologicznych ani obszarów Natura 2000. W tym słabo rozpoznanym pod względem botanicznym terenie nie realizowano też żadnych prac magisterskich, a nawet licencjackich. Niewielki zasób informacji o roślinnych aspektach przyrody gminy postanowiłem zatem uzupełnić osobiście. Wstęp Gmina Żarów obejmuje obszar 88 km², jest położona na Przedgórzu Sudeckim, w granicach mezoregionów Wzgórza Strzegomskie i Równina Świdnicka. W północnej części gminy wyróżniają się dolina rzeki Strzegomki i Wzgórza Imbramowickie, które w kierunku południowym łagodnie przechodzą w dolinę rzeki Bystrzycy z szerokim zakolem na wysokości Gołaszyc i Wierzbnej. Tereny najcenniejsze pod względem przyrodniczym (lasy i łąki) zajmują 14% powierzchni gminy. Przeważają (70%) grunty orne przeznaczone głównie pod uprawy pszenicy, rzepaku i kukurydzy, pozostałe tereny (miejskie i przemysłowe, sady, pastwiska) i nieużytki zajmują łącznie 16% powierzchni. W Żarowie i sąsiadujących wsiach znajduje się wiele obecnie zamkniętych lub zrujnowanych pałaców, przy których zakładano parki przypałacowe. Najlepiej prezentuje się park miejski w Żarowie z 1860 r., pielęgnowany jest również założony w XVII w. park w Wierzbnej i częściowo odrestaurowany, niewielki park w Łażanach z początku XIX w. Najbardziej zaniedbane są parki w Siedlimowicach i Pyszczynie, które zdziczały i mają charakter terenów leśnych. Flora gminy Żarów nigdy nie była przedmiotem szczegółowych badań, jednak niewątpliwie znajdują się tam stanowiska gatunków chronionych oraz zagrożonych wymarciem w skali regionu.

Pierwsze obserwacje florystyczne

W regionie Dolnego Śląska, badania flory rozpoczęli botanicy niemieccy Fiek i Schube, terenowo wspierani przez lokalnych nauczycieli-florystów. Na terenie gminy Żarów pierwsze obserwacje roślin zawdzięczamy głównie doktorowi Schöpke ze Świdnicy, który przez kilka lat badał roślinność okolic Strzegomia i Świdnicy. Pojedyncze informacje dostarczyli również Figert, Kirchoff i von Uechtritz. W krajobrazie najbardziej wyróżniała się wówczas Pyszczyńska Góra (niem. Pitschenberg), wznosząca się pomiędzy Pyszczynem (Pitschen) i Imbramowicami (Ingramsdorf). Zaobserwowano tam występowanie kilku rzadkich już wówczas gatunków roślin, m.in. tajęży jednostronnej (Goodyera repens), zanokcicy północnej (Asplenium septentrionale), pierwiosnka wyniosłego (Primula elatior) i przytulii szorstkoowockowej (Galium pumilum). W okolicach Pyszczyna widziano również czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum) i groszek bulwiasty (Lathyrus tuberosus). Interesujące rośliny występowały również nad opływającą Pyszczyńską Górę od zachodu i północy Strzegomką (Striegauer Wasser), którą otaczały lasy łęgowe z dominującym jesionem wyniosłym (Fraxinus excelsior). W leśnym runie zaznaczała się obecność wiosennych geofitów: śnieżyczki przebiśnieg (Galanthus nivalis) i śnieżycy wiosennej (Leucoium vernum), do tego licznie występował pierwiosnek wyniosły, a w okolicach Krukowa (Raaben) także dzwonek szerokolistny (Campanula latifolia) i czosnek niedźwiedzi. Niedaleko Łażan (Laasan) stwierdzono stanowisko (Potentilla supina), a nad Strzegomką również roślin łęgowych: pióropusznika strusiego (Matteucia struthiopteris) i dzwonka szerokolistnego. Dalej, wokół Żarowa (Saarau) odnaleziono stanowiska rzadkich gatunków roślin, do których należały m.in. pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna), świbka błotna (Triglochin palustre), kruszczyk szerokolistny (Epipactis helleborine), goździk pyszny (Dianthus superbus) i pływacz zwyczajny (Utricularia vulgaris). Cenne pod względem przyrodniczym tereny rozciągały się na południowy wschód od miasta. Rejon Bożanowa (Eckersdorf) oferował siedliska dla interesujących rośliny miejsc podmokłych, do których należały m.in. rosiczka okrągłolistna (Drosera rotundifolia) i siedmiopalecznik błotny (Comarum palustre). W okolicy widziano również stanowisko ułudki leśnej (Omphalodes scorpioides). Interesujące doniesienia florystyczne pochodzą również z okolic Mrowin (Konradswaldau), gdzie obserwowano występowanie włosienicznika krążkolistnego (Batrachium circinatum), świbkę błotną, śnieżycę wiosenną, buławnika szerokolistnego (Cephalanthera damasonium), pływacza zwyczajnego, dziewięćsiła bezłodygowego (Carlina acaulis) i czyścca kosmatego (Stachys germanica). W lasach łęgowych w kierunku Imbramowic widziano też osobniki dzwonka szerokolistnego. W parku w Zastrużu (Sasterhausen) odnotowano stanowisko czosnku wężowego (Allium scorodoprasum), z okolic tej wsi podawano też występowanie czosnku niedźwiedziego i turzycy ciborowatej (Carex cyperoides).

Tajęża jednostronna - gatunek byliny kłączowej z rodziny storczykowatych. W Polsce bardzo rzadko na niżu i w górach

Pokrzyk wilczy jagoda - gatunek rośliny z rodziny psiankowatych. Występuje w Europie, Afryce Północnej, Azji Zachodniej. W Polsce występuje głównie w południowej części kraju, roślina rzadka, objęta ochroną. Wszystkie części rośliny są trujące

Goździk pyszny - gatunek rośliny należący do rodziny goździkowatych. Roślina rzadka w środowisku naturalnym. W Polsce występuje głównie na niżu i rzadko w niższych położeniach górskich

Pływacz zwyczajny - gatunek rośliny mięsożernej, należący do rodziny pływaczowatych. W Polsce występuje dość często na niżu, rzadko natomiast w niższych położeniach górskich

Rosiczka okrągłolistna - gatunek rośliny należący do rodziny rosiczkowatych. Roślina owadożerna. W Polsce dość pospolita na torfowiskach

Ułudka leśna - gatunek roślin z rodziny ogórecznikowatych. W Polsce gatunek rzadki. Występuje głównie w części południowo-zachodniej

Dziewięćsił bezłodygowy - gatunek rośliny należącej do rodziny astrowatych. Występuje dosyć często na terenie Polski południowej. Rzadko na niżu

Dzwonek szerokolistny - gatunek rośliny z rodziny dzwonkowatych. W Polsce jest rozproszony w północnej i zachodniej części kraju, poza tym bardzo rzadki

Turzyca ciborowata - gatunek z rodziny ciborowatych. Gatunek w Polsce rzadko spotykany i na przemijających stanowiskach

Zdecydowanie mniej informacji o florze pochodziło z rejonu innych wsi. Niedaleko Kalna (Kallendorf) znajdowały się stanowiska obrazków alpejskich (Arum alpinum) i siedmiopalecznika błotnego, a w rejonie Mielęcina (Pfaffendorf) stwierdzono stanowisko róży francuskiej (Rosa gallica). Na terenie gminy Żarów występowało w tym okresie kilka stanowisk naskalnego rojownika pospolitego (Jovibarba sobolifera). Widziano go w rejonie Łażan, Pyszczyna, Wierzbnej (Würben) i Pożarzyska (Hohenposeritz). Podsumowując badania prowadzone na początku XX wieku, na terenie gminy Żarów stwierdzono wówczas występowanie 10 gatunków roślin chronionych i zagrożonych w skali kraju lub regionu, 6 chronionych, lecz niezagrożonych i 11 zagrożonych, nieobjętych ochroną prawną. To dobry wynik, biorąc pod uwagę rolniczy charakter tego rejonu. W późniejszym okresie badania florystyczne w rejonie Żarowa nie przyniosły spektakularnych odkryć. W latach 1905–06 dyrektor Schöpke odnalazł jeszcze świbkę błotną niedaleko Bożanowa, złoć małą (Gagea minima) koło Kalna, dziewięsiła bezłodygowego w Siedlimowicach, a niedaleko Wierzbnej także złoć małą, czosnek wężowy i bodziszka czerwonego (Geranium sanguineum). W latach 1881–1926 w rejonie Żarowa obserwowano występowanie roślin rzadkich i interesujących dla botaników. Należały do nich np. paprotnica krucha (Cystopteris fragilis), pępawa czarcikęsolistna (Crepis succisifolia), turzyca tunikowa (Carex appropinquata), kozłek dwupienny (Valeriana dioica), lnica bluszczykowa (Linaria cymbalaria), wąkrota zwyczajna (Hydrocotyle vulgaris), rdestnica włosowata (Potamogeton trichoides), szczwół plamisty (Conium maculatum), chłodek drobny (Arnoseris minima), wyżpin jagodowy (Cucubalus baccifer), bodziszek żałobny (Geranium phaeum), łoboda błyszcząca (Atriplex nitens) i szalej jadowity (Cicuta virosa). Mimo iż niechronione i niezagrożone, rośliny te świadczyły o dużym zróżnicowaniu siedlisk i bogactwie florystycznym okolic Żarowa. Szkoda, że do końca XX wieku z terenu gminy nie opublikowano już żadnych obserwacji florystycznych.

Róża francuska - gatunek krzewu należący do rodziny różowatych. Kiedyś pospolity na terenie Polski, obecnie w środowisku naturalnym rzadki

Paprotnica krucha - gatunek należący do rodziny rozrzutkowatych. Występuje w leśnych parowach, na cienistych skałach, jak również na zacienionych wapiennych zboczach

Kozłek dwupienny - gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny kozłkowatych. Występuje niezbyt pospolicie w zachodniej i środkowej Polsce

Bodiszek żałobny - gatunek rośliny wieloletniej z rodziny bodziszkowatych. W Polsce gatunek rzadki

Łoboda błyszcząca - gatunek rośliny w różnych systemach klasyfikacyjnych włączany do rodziny komosowatych lub szarłatowatych. W Polsce jest niezbyt pospolity

Szalej jadowity - gatunek silnie trującej rośliny wieloletniej należący do rodziny selerowatych

Informacje gminy

W programie ochrony środowiska gminy Żarów z 2004 r. zabrakło miejsca dla opisu szaty roślinnej. Zamieszczono jedynie informacje o braku obszarów prawnie chronionych i 11 pomnikach przyrody ożywionej. W obowiązującym dokumencie z 2010 r. można już odnaleźć informacje, że w latach 2005–2008 na ochronę różnorodności biologicznej z budżetu gminy przeznaczono kwotę 797 złotych. Przy tak niewielkich nakładach na ochronę przyrody, osiągnięcie wyznaczonego do 2017 r. celu „zachowanie bogatej różnorodności biologicznej” będzie prawdziwym wyzwaniem. Na terenie gminy aktualnie znajduje się 37 pomników przyrody ożywionej, są to nie tylko dęby, lipy i buki, ale również platany, klony, cypryśniki błotne, sosna czarna, tulipanowiec amerykański i miłorząb dwuklapowy. Większość z nich rośnie w parkach w Łażanach, Wierzbnej i Żarowie, chociaż tylko pojedyncze oznakowane są urzędową tabliczką, jak np. grupa trzech cypryśników błotnych (Taxodium distichum). W efekcie aktów chuligaństwa i wandalizmu, większość tabliczek została oderwana lub cynicznie przeniesiona na młode drzewa, jak w parku w Żarowie. Poza tym, wiele lip z przydrożnej alei-pomnika przyrody, przy drodze z Siedlimowic w kierunku Mrowin, zostało zwyczajnie wyciętych, zapewne dla ułatwienia transportu urobku z pobliskiej kopalni kruszywa. Na objęcie ochroną prawną czeka obecnie pięć obiektów o rozmiarach pomnikowych: cztery w Imbramowicach i jeden we wsi Kalno. W zakresie chronionych i zagrożonych gatunków roślin, informacje w dokumencie są dość lakoniczne i odnoszą się tylko do danych zgromadzonych w materiałach nadleśnictwa Świdnica. Zgodnie z nimi, na terenach leśnych gminy Żarów występują chronione bluszcz pospolity (Hedera helix), kopytnik pospolity (Asarum europaeum), kruszyna pospolita (Frangula alnus), konwalia majowa przytulia wonna (Galium odoratum), niebielistka trwała (Swertia perennis) i goździk pyszny (Dianthus superbus). W lasach nadleśnictwa Świdnica, obrębu Świdnica, faktycznie można spotkać te gatunki, z wyjątkiem błędnie wymienionej wysoko górskiej niebielistki i goździka, który rośnie wyłącznie na łąkach trzęślicowych, których brakuje na terenie gminy. Zapisano też, że na łąkach można spotkać parzydło leśne (Aruncus sylvestris), jest to jednak rzadki gatunek leśny, który w gminie Żarów prawdopodobnie nigdy nie występował.

Bluszcz pospolity - gatunek wiecznie zielonego pnącza należący do rodziny araliowatych. Gatunek chroniony

Kopytnik pospolity - gatunek byliny należący do rodziny kokornakowatych. Gatunek pospolity, chroniony

Niebielistka trwała - gatunek rośliny należący do rodziny goryczkowatych, gatunek chroniony

Obserwacje terenowe

Pyszczyńska Góra w dalszym ciągu pozostała zwartym kompleksem leśnym, lecz runo leśne jest zdegenerowane przez jeżyny i niecierpka drobnokwiatowego, które rozprzestrzeniły się tam w trakcie wieloletniej gospodarki leśnej. Lasy porastające górę są zdominowane przez sosnę, jawor, dąb i buka, lecz tylko niektóre jego fragmenty można uznać za grądy środkowoeuropejskie Galio-Carpinetum (siedlisko przyrodnicze Natura 2000 o kodzie 9170). Z botanicznego punktu widzenia interesujący jest fragment oddziału 34 z tzw. „laskiem robiniowym”, w całości złożonym z inwazyjnej robinii akacjowej (Robinia pseudoacacia), dawniej celowo sadzonej przez leśników. Z cenniejszych roślin Pyszczyńskiej Góry należy wymienić licznie występujący i zakwitający na drzewach bluszcz pospolity, niewielkie płaty tworzą również konwalia majowa i czosnek niedźwiedzi. Ponadto, na występujących tam wychodniach skalnych, znajdują się dwa stanowiska paprotki zwyczajnej (Polypodium vulgare), charakterystycznej dla siedliska przyrodniczego 8220 Ściany skalne i urwiska krzemianowe (Androsacetalia vandelii), które na terenie gminy występują wyłącznie na Pyszczyńskiej Górze. Przez okres ponad stu lat, to zalesione wzgórze utraciło wiele swoich walorów florystycznych, lecz w dalszym ciągu stanowi ostoję bioróżnorodności w rolniczym krajobrazie okolic Pyszczyna i Imbramowic. Natomiast od Bukowa przez Pyszczyn, Zastruże aż do Krukowa rozciąga się korytarz ekologiczny nadrzecznych lasów nad Strzegomką. Występują tam łęgowe lasy dębowo-jesionowo-wiązowe Ficario-Ulmetum (siedlisko przyrodnicze 91F0) i grądy środkowoeuropejskie, duży areał drzewostanów osiąga tam wiek ponad 100 lat. Nad rzeką, wiosną można oglądać łany śnieżyczki przebiśnieg i czosnku niedźwiedziego, a przez pozostałą część sezonu liczne skupienia kopytnika pospolitego. Duży kompleks lasów jest położony na południowy zachód od Mielęcina, gdzie gatunki runa wskazują na siedliska kwaśnych dąbrów (Quercetea robori-petraeae) (siedlisko przyrodnicze 9190) i grądów środkowoeuropejskich, wiele z nich ma charakter pośredni. Drzewostany składają się tam z dębu, sosny i świerka z domieszkowym udziałem lipy i modrzewia. W wielu miejscach masowo rośnie konwalia majowa, licznie także bluszcz pospolity, rzadziej kruszyna pospolita, kopytnik pospolity i przytulia wonna. Trzeci obszar leśny stanowi korytarz ekologiczny pomiędzy Mrowinami i Imbramowicami. Również tam występują grądy a na śródleśnych polanach - łąki świeże (siedlisko przyrodnicze 6510), chociaż nie wszystkie są koszone i zarastają ruderalnymi bylinami. Las ten jest szczególny, gdyż na starych mapach posiada nazwę „bażanciarnia” (Fasanerie). Oprócz hodowli tych zwierząt, był z pewnością wykorzystywany również w celach rekreacyjnych, o czym świadczy aleja okazałych dębów i jaworów między Tarnawą i Imbramowicami i regularna sieć leśnych ścieżek. W leśnym runie masowo występuje kopytnik pospolity, rzadziej konwalia majowa i pierwiosnek wyniosły a przy wejściu do lasu od strony Imbramowic znajdują się dwa stanowiska kwitnącego bluszczu pospolitego. Poza tym, na obrzeżach drzewostanów spotkać można nieczęsty na terenie gminy, chroniony gatunek krzewu, kalinę koralową (Viburnum opulus).

Pyszczyńska Góra (Pitschenberg). Miejsce będące ostoją fauny i flory oraz historii sięgającej pradziejów, czytaj tutaj i tutaj (fot. B.Mucha)

Skrajnie rzadkimi gatunkami na terenie gminy są ściśle chroniona centuria pospolita Centaurium erythrea, której stanowisko znajduje się na wzniesieniu między Krukowem i Żarowem oraz obrazki alpejskie (Arum alpinum), które w 1998 roku w lesie niedaleko Kalna, odnalazł dr Zygmunt Dajdok, najprawdopodobniej w tym samym miejscu, z którego przed stu laty opisali je botanicy niemieccy. Natomiast bardzo często na terenie gminy występuje konwalia majowa, którą można spotkać w runie dąbrów i lasów grądowych, ale także w mniejszych zadrzewieniach śródpolnych. Równie liczny jest bluszcz pospolity, który poza terenami leśnymi często towarzyszy zieleni parkowej. Kwitnące osobniki bluszczu rosną w parkach w Łażanach, Pyszczynie, Siedlimowicach i Żarowie, a także na zaniedbanym, poniemieckim cmentarzu niedaleko Siedlimowic, gdzie rośnie również kilka osobników cisa pospolitego (Taxus baccata). Ponadto, w parku w Łażanach nad wyschniętym oczkiem wodnym rośnie kilka kęp pióropusznika strusiego. Tereny cenne pod względem przyrodniczym znajdują się przy zachodniej granicy gminy niedaleko Domanic, gdzie skarpy dawnej doliny Bystrzycy porastają lasy grądowe, a na jej dnie znajduje się rozlewisko z drzewostanem olszowym. W latach 90. XX wieku proponowano tu ustanowienie użytku ekologicznego i do dnia dzisiejszego teren jest cenny pod względem biocenotycznym. Znajdują się tu stanowiska częściowo chronionych - barwinka pospolitego (Vinca minor), czosnku niedźwiedziego, pierwiosnka wyniosłego i konwalii majowej. W granicach użytku ekologicznego powinny znaleźć się wydzielenia 99 a, b oraz 100 a, b, c obrębu Świdnica nadleśnictwa Świdnica. Tereny nieleśne gminy to głównie pola uprawne. Niewielkie fragmenty łąk są rozproszone na całym terenie gminy, niestety większość z nich jest odłogowana i zarasta trzcinnikiem piaskowym i ruderalnymi bylinami, w tym inwazyjnymi nawłociami Solidago. Koszone łąki należą do rzadkości, takie znajdują się np. w okolicach Tarnawy i Bukowa. Wilgotne łąki i trzęsawiska koło Kalna dawno przestały być użytkowane i przekształciły się w odłogi i szuwary z zachodzącą sukcesją drzew i krzewów. Roślinność wód stojących i płynących na terenie gminy jest słabo reprezentowana. Większość zbiorników wodnych ma charakter poeskploatacyjny i nie oferuje siedlisk dla cennej roślinności. Na uwagę zasługuje jedynie stanowisko zastępcze wymarłego na terenie kraju gatunku wodnej paproci marsylii czterolistnej (Marsilea quadrifolia). Ten objęty ścisłą ochroną gatunek wymarł w warunkach naturalnych na terenie kraju na początku XX wieku i od tamtej pory znajduje się w uprawie eksperymentalnej w ogrodach botanicznych i rośnie w Polsce na trzech stanowiskach zastępczych, jednym z nich jest żwirownia w Żarowie. W 2010 roku znajdowały się tam dwa skupiska marsylii: na pierwszym występowały trzy rośliny, na drugim luźno zajmowały pas 20 metrów długości brzegu (na jednym m² wykształcały 5–140 liści). Nie stwierdzono jednak roślin, które mogłyby wytworzyć spory. Ogólnie, stan siedliska i populacji tej paproci oceniono na gorsze niż w 2009 roku i przyznano im oceny kolejno U1 (niewłaściwy) i U2 (zły). Nad Strzegomką niedaleko Zastruża i Pyszczyna rośnie rdestowiec pośredni (Reynoutria × bohemica), a niedaleko Gołaszyc brzegi Bystrzycy opanowały rdestowce: pośredni i ostrokończysty (R. japonica). Na obrzeżach pola uprawnego, niedaleko Siedlimowic, można zobaczyć rdestowca sachalińskiego (R. sachalinensis), który jest także uprawiany jako roślina dekoracyjna na posesjach w Tarnawie i przy stacji w Imbramowicach. Rdestowce należą do grupy 100 najbardziej inwazyjnych gatunków na świecie, ich występowanie na terenach nadrzecznych należy traktować jako zagrożenie dla ich bioróżnorodności. Na terenie gminy Żarów stwierdzono dotychczas występowanie 39 chronionych i/lub zagrożonych gatunków roślin naczyniowych. Niestety, większość z nich posiada wyłącznie stanowiska historyczne, czego przyczyną są niekorzystne przemiany środowiska przyrodniczego zarówno w skali globalnej, jak i lokalnej, prowadzące do zaniku powierzchni cennych ekosystemów i towarzyszącej im bioróżnorodności oraz ekspansji gatunków obcych geograficznie (nawłocie, rdestowce). Niezależnie od tego, konieczne są dalsze poszukiwania cennych składników flory i bieżące aktualizowanie informacji o szacie roślinnej gminy Żarów, przynajmniej w formie prac magisterskich. Władze gminy powinny zachęcać rolników do przywrócenia użytkowania porzuconych łąk, pozytywnie opiniować propozycje tworzenia użytków ekologicznych oraz współfinansować projekty edukacyjne w zakresie lokalnej bioróżnorodności i zagrożeń powodowanych przez rośliny inwazyjne.

Od góry Rdestowiec ostrokończysty i Rdestowiec sachaliński. Inwazyjny gatunek ze światowej czołówki coraz częściej pojawia się na terenie gminy Żarów

Marsylia czterolistna - gatunek występuje w Europie południowej, w Azji i jako zawleczony w Ameryce Północnej. W Polsce występowała naturalnie na Śląsku. W obrębie współczesnych granic Rybnika istniało stanowisko odkryte w 1871, ostatni raz potwierdzone w 1929. Już w latach 50. XX w. uznano, że marsylia w Polsce wyginęła. W 1973 odnaleziona przypadkowo na brzegu Jeziora Goczałkowickiego została wykopana przez znalazcę i trafiła do Ogrodu Botanicznego w Warszawie. Po namnożeniu część roślin trafiła m.in. do arboretum w Bolestraszycach, skąd w ostatnich latach XX wieku introdukowana została do zbiorników w okolicy Puław. Zalew Andrzej w Żarowie jest jednym z trzech w Polsce stanowisk zastępczych tego gatunku