Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Przyłęgowie

O powstaniu folwarku w Przyłęgowie niewiele wiadomo. Prawdopodobnie ok. 1300 roku był to zwolniony z uiszczania dziesięciny dwułanowy majątek. Jego kolejnymi właścicielami były następujące osoby i rody rycersko-szlacheckie: 1367-1370 – Albert „de Mogis” , 1370- lata 80. XIV wieku – von Schindel i von Mühlheim , XV/XVI wiek – von Reibnitz i von Schindel, 1506-1521 – Nikolas von Seidlitz, 1521-1550 – Hans Buschke von Mühlheim, 1550-1660 – Dieter i Hans von Mühlheim, lata 60. XVII wieku – Hartwig von Messenau, początek XVIII wieku – Heinrich von Falckenhayn, 1742-1747 – Karl Gotthard hr. von Schaffgotsch, 1747-1758 – Ernst Ferdinand baron Mudrach, 1759-1787 – Christina Charlotta i Joachim Karl von Maltzan, 1787-1792 – Joachim Kasimir Alexandre von Maltzan, 1792 - 2 połowa XIX wieku – Franz Joseph von Mutius, 2 połowa XIX wieku – Gustaw van Heese , 1888-1923 – Marie von Kramsta, 1923-1945 – Hans Christoph von Wietersheim.

Źródła pisane odnotowują, że w połowie XVIII wieku w Przyłęgowie były dwa folwarki. W 1761 roku kwaterujący w Przyłęgowie Rosjanie wywołali pożar, który strawił jeden z nich. Właściciele wsi von Maltzanowie zrezygnowali z jego odbudowy i skupili się na rozbudowie drugiego, ocalałego folwarku. Około 1765 roku fiskus pruski szacował dochodowość majątku przyłęgowskiego na 14760 srebrnych talarów. W 1829 roku w skład zabudowy folwarcznej wchodziły 2 domy mieszkalne, 6 gospodarczych i kraszarnia lnu. Majątek specjalizował się w hodowli zwierzęcej: 30 koni, 80 kur i 600 owiec rasy merynos. Do początku lat 40. XIX wieku stada owcze powiększyły się do 800 sztuk, podjęto też chów bydła – 152 sztuk. W uprawach roślinnych dominium duże znaczenie obok zboża miał len. W 2 połowie XIX wieku areał ziemski folwarku przyłęgowskiego wynosił 214 ha, w tym: 171 ha grunty orne, 40 ha łąki, 3 ha las. Zabudowa gospodarcza została gruntownie przebudowana pod koniec XIX wieku. W skład wchodziło 5 domów, w których mieszkali pracownicy folwarczni i ich rodziny: 1885 – 69 osób, 1905 – 56 osób, 1922 – 52 osoby. Majątek specjalizował się w uprawie zbóż i roślin przemysłowych, a także hodowli bydła rasy fryzyjskiej (2 poł. XIX w.) i śląskiej (XX w.). Hodowla miała charakter mleczny. Stan pogłowia zwierząt w 1922 roku przedstawiał się następująco: 113 krów, 12 koni i 6 świń. W latach 30. XX wieku powrócono do hodowli owiec merynosów.

 Folwark (Gut) w Przyłęgowie (Preilsdorf) na fragmencie mapy topograficznej Topographische Karte (Messtischblatt) 5064 Striegau (1:25 000) 1937

Po zakończeniu działań wojennych władze polskie przejęły majątek pofolwarczny jesienią 1945 roku. W skład częściowo zniszczonej zabudowy wchodziło wówczas 5 domów mieszkalnych (jeden całkowicie zrujnowany), 2 spalone i jedna cała stodoła, obora, stajnia, spichlerz, owczarnia, wozownia i 2 murowane szopy. Zachowało się jednak sporo sprzętu rolniczego: młockarnia, 2 siewniki, 3 żniwiarki, 7 pługów. Areał ziemi wynosił 177 ha, w tym: 120 ha gruntów ornych oraz 53,5 ha łąk i pastwisk. Część pól było jeszcze w 1946 zaminowana. Latem 1946 roku powiatowi inspektorzy zakwalifikowali majątek jako nadający się pod osadnictwo spółdzielczo-parcelacyjne (20 gospodarstw rolnych, 3 rzemieślnicze i 30 działek pracowniczych). Ostatecznie ziemie rozdzielono między PGR Nowice i Łażany. Status obu gospodarstw kilkakrotnie zmieniał się w następnych latach. Od połowy lat 80. były zakładami rolnymi PGR Milikowice. Później ziemia znalazła się w zarządzie Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, a od 2003 roku Agencji Nieruchomości Rolnych.

Dom mieszkalny w zespole mieszkalno-gospodarczym z 2 połowy XIX wieku, fot. GEZ Żarów 2004/2021

Dwukondygnacyjny, murowany, tynkowany budynek z poddaszem użytkowym, założony na rzucie prostokąta, w ciągu zabudowy folwarcznej. Bryła rozczłonkowana wielobocznym osiowym ryzalitem ściany szczytowej, zwieńczonej uskokowym szczytem z zegarem. Dach dwuspadowy z lukarnami, pokryty ceramiczną dachówką. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku; zmodernizowana kompozycja elewacji i kształt otworów; częściowo zachowany detal architektoniczny; wymiana stolarki okiennej bez zachowania pierwotnych podziałów; ubytki tynku; uszkodzenie więźby dachowej

Obora w zespole mieszkalno-gospodarczym z końca XIX wieku, fot. GEZ Żarów 2004/2021

1,5-kondygnacyjny, murowany, tynkowany budynek w ciągu zabudowy folwarcznej. Założony na rzucie wydłużonego prostokąta. Dach dwuspadowy kryty ceramiczną dachówką. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, częściowo zmodernizowana kompozycja elewacji, kształt i rozmieszczenie otworów; ubytki tynku i pokrycia dachu

Stodoła w zespole mieszkalno-gospodarczym z końca XIX wieku

Jednokondygnacyjny murowany, tynkowany budynek z otwartą więźbą dachową; dwuprzejazdowy. Dach naczółkowy, kryty dachówką ceramiczną. Elewacje dzielone odcinkowo zamkniętymi blendami, w których znajdują się szczeliny wietrznikowe. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów; ubytki tynku

Zobacz też:

Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Mrowinach
Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Łażanach
Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Krukowie
Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Zastrużu
Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Mikoszowej

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła i ilustracje:
● W. Szolginia, Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich. Architektura i Budownictwo, Warszawa 1975
● W. Szolginia, Architektura, Warszawa 1992
● T. Ciesielski, Gmina Żarów. Monografia historyczna, Żarów 1993
● T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
● B. Mucha, Tajemnice Ziemi Żarowskiej. Przewodnik po miejscach nieznanych i zapomnianych, Świdnica 2019
● Karty GEZ Gmina Żarów 2004 / 2021
● Archiwum autora

Opracowanie
Bogdan Mucha