Kolumna morowa z figurą św. Marii Immaculaty w Wierzbnej

Widzimy je zarówno w małych wsiach jaki i w dużych miastach. Mają różne kształty i zdobienia. Niektóre z nich są bogato ornamentowane (zwłaszcza te miejskie) inne proste i pozbawione wymyślnych dekoracji. Mowa o tzw. słupach morowych, czasami zwanych też kolumnami morowymi (zarazy). Dzisiaj wiele z nich stoi jeszcze dumnie i wtapiając się w lokalny krajobraz, dopełnia go i wzbogaca. Dlaczego słupy te zostały kiedyś zbudowane i co tak naprawdę oznaczają ? Aby zrozumieć sens ich stawiania, należy wspomnieć najpierw o jednej z najgorszych epidemii, jaka dotknęła ludzkość w dziejach. Była nią oczywiście dżuma, wywołana przez bakterię Yersinia pestis. Straszliwa choroba atakowała kilka razy i zawsze z ogromnymi konsekwencjami. Pierwsza wielka zaraza, która otrzymała nazwę dżumy, dotknęła Cesarstwo Bizantyńskie, w tym jego stolicę Konstantynopol w latach 541-542 n.e. Jak podaje bizantyjski historyk Prokopiusz z Cezarei, w szczytowym okresie zaraza zabijała 10 000 mieszkańców Konstantynopola dziennie, a umrzeć miał w sumie nawet 25 mln ludzi. Po raz drugi najokrutniejsza zaraza w historii ludzkości, nazwana wtedy Czarną Śmiercią, wybuchła w XIV wieku i spustoszyła znaczną część Europy. Szacuje się, że szerząc się na starym kontynencie i okolicach Morza Śródziemnego, przyczyniła się do śmierci (w zależności od szacunków) 30-60% ówczesnej populacji Europy, ogólnie zaś przyczyniła się do spadku ogólnoświatowej liczebności ludzkiej z 450 milionów do 350–375 milionów w XIV wieku. Zaraza szalała na kontynencie jeszcze kilkakrotnie, m.in. w XVII i na początku XVIII wieku. Wtedy właśnie pojawił się zwyczaj budowania tzw. słupów/kolumn morowych.

Czytaj więcej: Kolumna morowa z figurą św. Marii Immaculaty w Wierzbnej

Z Otchłani Wieków. Odcinek 5: Zabytki Zastruża

Renesansowi rycerze z Imbramowic, Łażan i Pożarzyska

W 2 połowie XVI wieku nastąpił rozkwit form płyt nagrobnych z wyobrażeniem figuralnym, które mają zazwyczaj kształt prostokąta z obramowaniem płaskim i wyrytą na nim stosowną inskrypcją. Zasadniczo płyty renesansowe podzielić można na trzy kategorie w zależności od przedstawionej na nich postaci. Wyróżniamy tutaj płyty z przedstawieniem kobiet, dzieci oraz mężczyzn. Czasami spotkać można płyty upamiętniające kobiety wraz ze swoimi dziećmi, np. XVI-wieczna płyta w zewnętrznej elewacji kościoła w Wierzbnej, poświęcona Helenie von Schindel z domu Mubrigen i jej dziecku. Wspomniane przedstawienia mężczyzn ukazują postać w pełnym rynsztunku z mieczem u pasa, czasami widocznym jakby z tyłu, porzucone niedbale rękawice, nogi rozchylone, między którymi u stóp leży hełm. W późniejszych przedstawieniach rozchylone nogi odzianych w zbroje rycerzy sprawiają wrażenie kroku w przód, jakby cała postać wychodziła z płyty. Zabytkowe wyobrażenia nagrobne mężczyzn są doskonałym źródłem dla bronioznawstwa historycznego, czyli nauki (pomocnicza dla historii wojskowości), która sprowadza się do umiejętności rozpoznawania poszczególnych rodzajów i typów broni oraz zaliczania jej do kategorii w czasie i przestrzeni. W nagrobnych wizerunkach rycerzy – szlacheckich właścicieli ziemskich z XVI i pocz. XVII wieku, ważna była ich pozycja społeczna, polityczna i majątkowa. Przy poszanowaniu ówczesnych wymogów mody, stawiano na okazałość i reprezentacyjność ukazanej w kamieniu postaci. Często prezentowano broń luksusową, której właściciel tak naprawdę nawet nie posiadał. Kierowano się przepychem i chwałą. Wykonawcy nagrobków otrzymywali od zleceniodawcy konkretne wskazówki i "zachcianki", posługując się przy tym z góry przygotowanymi już wzorami ubioru oraz rycerskiego uzbrojenia, w które miała zostać pośmiertnie przyodziana i wyposażona postać wyobrażanego rycerza.

Czytaj więcej: Renesansowi rycerze z Imbramowic, Łażan i Pożarzyska

Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Krukowie

Wieś Kruków powstała w pierwszej fazie kolonizowania terenów nad Strzegomką na przełomie XII i XIII wieku. Pierwsza wzmianka źródłowa o miejscowości „Rabyn” pochodzi jednak z końca XIII wieku. W 1365 roku rycerz Zygfryd von Dohn sprzedał połowę Krukowa z folwarkiem, młynem, prawami leśnymi i rybnymi Lisie von Seidlitz. Z kolei w 1381 roku Sawichius Behem sprzedał część Krukowa wraz z połową sołectwa, młynem i karczmą opatowi krzeszowskiemu Henrykowi z Proboszczowa. W 1383 roku kolejny opat krzeszowski Jan Bowinschabe nabył od braci Thamme i Johanna Sampfort, Henryka Rymbaha, Wincentego z Niemczy i Hansa von Czirn z Imbramowic pozostałe części dóbr krukowskich. W wyniku przeprowadzonej transakcji cystersi stali się właścicielami prawie całego Krukowa. Według rejestru czynszów z lat 1397-1403 we wsi były 25 łanów kmiecych oraz kilka działek zagrodniczych. Hodowano owce i zwierzęta pociągowe, a ludność chłopska trzymała bydło, świnie i drób. Na gruntach chłopskich i folwarcznych uprawiano zboże, rośliny strączkowe i len. Domeną folwarku klasztornego były winnice, które znajdowały się na nasłonecznionych zboczach Góry Krukowskiej. W latach 1532-1546 właścicielem Krukowa oraz tamtejszego folwarku był rycerz Leonard von Schindel. Dla celów podatkowych wartość dóbr krukowskich oszacowano w 1550 roku na 699 florenów, a w 1579 roku na 800 florenów. W połowie XVI wieku pola folwarczne obsiewano 10 małdratami zboża, hodowano 150 owiec. Kolejnymi właścicielami dóbr krukowskich byli: 1546-1572 – Leonard von Schindel (młodszy), 1572-ok. 1594 – Jon, Hans i Leonard von Schindel, ok. 1594-1602 – Jon von Schindel, 1602-1616 – Anna, Ursula i Maria von Schindel, 1616-1625 – Maria (z domu von Schindel) i Heinrich von Stange, 1625-1649 – Helena (z domu Höckin) i Albrecht von Stange.

Czytaj więcej: Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Krukowie