W sakiewce dawnych mieszkańców gminy Żarów, cz. 20: Monety cesarza Karola VI Habsburga

Karl Franz Joseph Wenzel Balthazar Johann Anton Ignaz von Habsburg, urodził się 1 października 1685 roku w Wiedniu. Był drugim synem cesarza Leopolda II i Eleonory Magdaleny z Wittelsbachów. W latach 1711-1740 – Arcyksiążę Austrii, Święty Cesarz Rzymski (jako Karol VI Habsburg), Król Czech (jako Karol II) i Król Węgier (jako Karol III), Król Neapolu (1713-1735), Król Sycylii (1720-1735). Jego wychowawcą był Antoni Florian von Liechtenstein. Jako dziecko przejawiał muzyczne zdolności. Jego nauczycielem muzyki był Johann Joseph Fux. Karol komponował (m.in. muzykę do oper), dyrygował i grał na klawesynie. Po wygaśnięciu w 1700 roku hiszpańskiej linii Habsburgów zgłosił pretensje do koron hiszpańskich, co zapoczątkowało tzw. wojnę sukcesyjną pomiędzy Francją Ludwika XIV a Austrią i jej sojusznikami (Anglia, Holandia, Portugalia, Sabaudia, Prusy), popierającymi jego pretensje. W trwającej 13 lat wojnie, był dwukrotnie proklamowany królem Hiszpanii (1704 i 1710 roku), lecz szersze poparcie zyskał jedynie w Katalonii. Ponieważ po śmierci swego starszego brata Józefa I został cesarzem, dotychczasowi sojusznicy wycofali swoje dlań poparcie i zawarli z Francją oraz Hiszpanią pokój w Utrechcie (w 1713 roku), co ostatecznie zmusiło Karola również do rezygnacji ze swoich pretensji i zawarcia z Francją pokoju w Rastatt (w 1714 roku), w zamian za co otrzymał Mediolan i Neapol, a w 1720 roku Sycylię. Zdobyczy na południu Włoch musiał się jednak wyrzec na rzecz Burbonów po klęsce w wojnie sukcesyjnej polskiej (1733-36), zatrzymując jedynie Lombardię oraz zyskując Toskanię i Parmę. Jego panowanie w krajach odziedziczonych przyniosło ograniczenie swobód węgierskich (mimo tego monarchia habsburska pozostała tradycyjną monarchią stanową) oraz sukcesy w wojnach z Turcją, zawdzięczane militarnemu talentowi księcia Eugeniusza Sabaudzkiego. Spod panowania otttomańskiego uwolnione zostały północna Serbia z Belgradem, Banat i Mała Wołoszczyzna (zdobycze te zostały jednak utracone w 1739 roku).

Karol, z Bożej łaski uświęcony i wybrany cesarz rzymski, po wieki August, król Niemiec, Kastylii, Leonu, Aragonii, Sycylii, Neapolu, Jerozolimy, Węgier, Czech, Dalmacji, Chorwacji, Slawonii, Nawarry, Grenady, Toledo, Walencji, Galicji, Majorki, Sewilli, Sardynii, Kordoby, Korsyki, Murcji, Jaén, Algabres, Algeciras, Gibraltaru, Wysp Kanaryjskich, Indii Zachodnich i Wschodnich oraz innych wysp i lądu stałego Morza Oceanicznego etc. etc. arcyksiążę Austrii, książę Burgundii, Brabancji, Mediolanu, Mantui, Styrii, Karyntii, Karnioli, Luksemburga, Limburga, Geldrii, Wirtembergii, Górnego i Dolnego Śląska, Kalabrii, Aten i Neopatrii etc. książę Szwabii, Katalonii i Asturii, margrabia Świętego Cesarstwa Rzymskiego, Burgau, Moraw, Górnych i Dolnych Łużyc, hrabia Habsburga, Flandrii, Tyrolu, Barcelony, Ferreti, Kyburga, Gorycji, Artois etc. etc. landgraf Alzacji, margrabia Oristano, hrabia Goceano, Namur, Rousillon i Cerdagne etc. etc. pan Marchii Wendyjskiej, Port Naon, Biskajów, Moliny, Salin, Trypolisu i Mechelen etc. etc. etc.

Za panowania Karola VI nastąpił rozkwit włosko-hiszpańsko-flamandzko-czesko-austriackiej sztuki dworskiej, pałacowej i kościelnej. Dwór w Wiedniu uważany był za najbardziej ceremonialny w całej Europie. Cesarz był podporą papiestwa, prześladował protestantów, a jego otoczenie było zdominowane przez jezuitów. Wspierał również antyprotestanckie działania w Rzeszy niemieckiej. W polityce wewnętrznej kontynuował merkantylistyczną politykę gospodarczą swojego ojca i brata. Liczne wojny sprawiały jednak, że skarb państwa nieustannie borykał się z brakiem pieniędzy. W 1706 roku założono w Wiedniu bank państwowy a hrabia Gundaker Starhemberg zaprowadził porządek w finansach. Dążono do rozwoju handlu wewnętrznego. Służyły temu powołana w 1705 roku Deputacja Komercyjna Krajów i powstała w 1714 roku Komisja Merkantylna. Zakładano państwowe manufaktury i ustanawiano monopole. Karol VI Habsburg nie zdołał jednak uczynić z Austrii mocarstwa handlowego, ale dzięki jego poparciu nastąpił rozwój wolnego portu Triest. Rozbudowano sieć dróg i zniesiono cła wewnętrzne. Największą potrzebą habsburskiej monarchii była reforma administracji, która nie została zrealizowana. Imperium pozostało konglomeratem krajów rządzących się swoimi prawami i posiadającymi silne instytucje stanowe. Najwyższym organem monarchii pozostała Tajna Konferencja (sześciu ministrów i kanclerz pod przewodnictwem cesarza). Istniała również Nadworna Izba Handlowa i Nadworna Rada Wojenna. Kancelaria Nadworna zarządzała dziedzicznymi krajami monarchii. Istniały również kancelarie czeska, węgierska, siedmiogrodzka, włoska i niderlandzka. Rządy Karola nie spowodowały umocnienia centralizmu w monarchii. Stworzyły ku temu jednak dobrą podstawę prawną. U schyłku jego panowania pod berłem Domu Habsburskiego żyło 20 milionów ludzi różnych narodowości.

Karol VI Habsburg był ostatnim męskim przedstawicielem dynastii Habsburgów. W 1703 roku jego ojciec wydał akt, mówiący, że gdyby żaden z jego synów nie pozostawił męskiego dziedzica, kraje dziedziczne Habsburgów mają przypaść najstarszej córce Józefa. 19 kwietnia 1713 roku Karol wydał sankcję pragmatyczną, która dziedziczką tych krajów ustanawiała jego córki, z pominięciem potomstwa Józefa. W latach 1722-1723 cesarz doprowadził do przyjęcia sankcji przez wszystkie kraje monarchii. W ten sposób dotychczasowa unia personalna ustępowała miejsca unii realnej. Na arenie międzynarodowej sankcję pragmatyczna została uznana przez Hiszpanię w 1725 roku, Rosję w 1726 roku, Prusy w 1728 roku, Wielką Brytanię i Holandia w 1731 roku, Hanower i Rzeszę Niemiecka w 1732 roku oraz Francję w 1738 roku. Cesarz Karol VI Habsburg zmarł 20 października 1740 roku w Wiedniu. Dziedziczką tronu została jego najstarsza córka, Maria Teresa Habsburg.

Za panowania Karola VI Habsburga wybijano srebrne krajcary, talary oraz złote dukaty z wizerunkiem tego władcy. Na przestrzeni blisko 30 lat monety Karola były środkiem płatniczym w różnego rodzaju transakcjach zawieranych w okolicy Żarowa. Dla przykładu w roku 1719 w pobliżu pałacu przeora w Wierzbnej, powstał ogród użytkowo-rekreacyjny, który kosztem 712 talarów otoczono murem. Cystersi z Krzeszowa ponosili kolejne wydatki związane z posiadanymi dobrami ziemskimi, m.in. w 1722 roku zapłacili na rzecz państwa podatek z Bożanowa w wysokości 226 talarów. W 1727 roku właściciel Tarnawy Christoph Ernest von Hof-Schnorbein, pożyczył pod zastaw swoich majętności kwotę 7000 talarów od właściciela pobliskiego Pyszczyna. Zadłużony był również Gottlieb von Bomsdorf, który w 1730 roku sprzedał Siedlimowice wraz ze wszystkimi nieruchomościami i przywilejami za 23 000 talarów Karlowi Ferdinandowi baronowi von Seherr-Thoss, panu na Pożarzysku. Swoich majętności wyzbył się także Hans Heinrich III von Hochberg, który w 1733 roku sprzedał Samuelowi Adolfowi von Winterfeld za 47 000 talarów Dolne i Środkowe Imbramowice.

Monety bite za panowania cesarza Karola VI Habsburga:

1 Kreuzer, srebro, średnica: 16 mm, waga: 0,9 g, data emisji: 1731, mennica: Graz

3 Kreuzer, srebro, średnica: 22 mm, waga: 1,3 g, data emisji: 1718, mennica: Wiedeń

6 Kreuzer, srebro, średnica: 24 mm, waga: 3,17 g, data emisji: 1738, mennica: Hall

15 Kreuzer, srebro, średnica: 29 mm, waga: 6,2 g, data emisji: 1728, mennica: Graz

30 Kreuzer, srebro, średnica: 29 mm, waga: 7,2 g, data emisji: 1737, mennica: Wiedeń

1/4 Thaler, srebro, średnica: 32 mm, waga: 7,1 g, data emisji: 1734, mennica: Hall

1/2 Thaler, srebro, średnica: 35 mm, waga: 14,3 g, data emisji: 1733, mennica: Hall

1 Thaler, srebro, średnica: 44 mm, waga: 28,4 g, data emisji: 1713, mennica: Hall

2 Thaler, srebro, średnica: 47 mm, waga: 56,7 g, data emisji: 1711, mennica: Hall

1/8 Ducat, złoto (.986), średnica: ?, waga: 0,43g, data emisji: 1729, mennica: Graz

1/6 Ducat, złoto (.986), średnica: ?, waga: 0,58 g, data emisji: 1728, mennica: Nagybánya

1/4 Ducat, złoto (.986), średnica: ?, waga: 0,86 g, data emisji: 1729, mennica: Graz

1/4 Ducat, złoto (.986), średnica: ?, waga: 0,85 g, data emisji: 1733, mennica: Wiedeń

1/2 Ducat, złoto (.986), średnica: ?, waga: 1,72g, data emisji: 1728, mennica: Graz

1 Ducat, złoto (.986), średnica: ?, waga: 3,45 g, data emisji: 1716, mennica: Wiedeń

1 Ducat, złoto (.986), średnica: ?, waga: 3,5 g, data emisji: 1721, mennica: Praga

2 Ducat, złoto (.986), średnica: ?, waga: 7,0 g, data emisji 1719, mennica: Praga

3 Ducat, złoto (.986), średnica: ?, waga: 10,4 g, data emisji: 1738, mennica: Wiedeń

4 Ducat, złoto (.986), średnica: ?, waga: 14 g, data emisji: 1726, mennica: Wrocław

5 Ducat, złoto (.986), średnica: 46 mm, waga: 16,34 g, data emisji: 1713, mennica: Karlsburg

Dotychczasowe opracowania:

Część 1: Srebrne talary Habsburgów i Hohenzollernów
Część 2: Grosze praskie
Część 3: Srebrne brakteaty
Część 4: Monety Cesarstwa Niemiec 1871-1918
Część 5: Monety Republiki Weimarskiej 1919-1933
Część 6: Monety III Rzeszy 1933-1945
Część 7: Monety Fryderyka Wilhelma IV 1840-1861
Część 8: Złote monety cesarza Leopolda I Habsburga
Część 9: Srebrny halerz legnicki z Wierzbnej
Część 10: Srebrne kwartniki Piastów śląskich
Część 11: Monety okolicznościowe obiegowe Republiki Weimarskiej 1925-1933
Część 12: Srebrne krajcary cesarza Leopolda I Habsburga
Część 13: Srebrne i złote monety cesarza Wilhelma II Hohenzollerna
Część 14: Monety Fryderyka Wilhelma II 1786-1797 
Część 15: Monety króla pruskiego Fryderyka II
Część 16: Monety cesarza Józefa I Habsburga
Część 17: Monety cesarza Wilhelma I Hohenzollerna
Część.18: Monety Fryderyka Wilhelma III Pruskiego (1797-1840)
Część.19: Monety cesarza Fryderyka III Hohenzollerna
"Obol zmarłego" - obyczaj praktykowany w XV-XVII wieku na cmentarzu przykościelnym w Wierzbnej

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript..

Źródła i ilustracje:
1. W. Felczak, Historia Węgier, Wrocław-Warszawa-Kraków 1983
2. H. Wereszycki, Historia Austrii, Wrocław-Warszawa-Kraków 1986>
3. J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław-Warszawa-Kraków 2002
4. Słownik władców Europy nowożytnej i najnowszej, red. J. Dobosz, M. Serwański, I. Czamańska, wyd. 2, Poznań 2002
5. E. Rostworowski, Historia powszechna. Wiek XVIII, Warszawa 2004
6. T. Ciesielski, Żarów. Historia Miasta i Gminy, Żarów 2006
7. P. Kalinowski, Śląskie monety Habsburgów: Karol VI, Kalety 2006
8. https://en.numista.com/
9. https://www.kuenker.de/
10. https://pl.ucoin.net/
11. https://pl.ucoin.net/

Opracowanie
Bogdan Mucha