Wojny Pruskie z XIX wieku, cz.5: Krew przelana w wojnie z Francją - 1870/1871

Spreparowana przez Otto von Bismarcka tzw. depesza emska sprowokowała wszczęcie przez Francję 19 lipca 1870 roku, działań wojennych przeciwko Królestwu Pruskiemu. Na początku września, licząca 120 000 żołnierzy francuska Armia „Châlons”, pod dowództwem marszałka Patrice’a Mac-Mahona, w towarzystwie cesarza Francuzów Napoleona III, próbowała przerwać oblężenie Metz. Siły francuskie, zostały jednak okrążone pod Sedanem przez pruskie armie „Moza” i 3 Armia, pod dowództwem feldmarszałka Helmuta von Moltke, w towarzystwie pruskiego króla Wilhelma I i pruskiego kanclerza Ottona von Bismarcka. W bitwie trwającej 1 września 1870 roku, Francuzi stracili ponad 17 000 ludzi, zabitych i rannych, oraz 21 000 jeńców. Wojska pruskie oszacowały swoje straty na 2320 osób zabitych, 5980 rannych i 700 pojmanych lub zaginionych. Następnego dnia Napoleon III rozkazał wywiesić białą flagę i poddał się wraz z całą Armią „Châlons” von Moltkemu i pruskiemu królowi.

W ciągu dwóch tygodni pruska Armia Mozy i 3 Armia przystąpiły do oblegania Paryża, które wraz z dalszymi walkami trwało trwało do poddania się miasta 28 stycznia 1871 roku. W dniu zawarte zostało zawieszenie broni, a 26 lutego 1870 roku w Wersalu podpisano preliminaria pokojowe. W ramach zawartego układu Francja musiała oddać nowo powstałemu Cesarstwu Niemieckiemu terytoria Alzacji i część Lotaryngii oraz zapłacić olbrzymią jak na tamte czasy sumę 5 miliardów franków w złocie. Do czasu spłaty kontrybucji wojska niemieckie stacjonowały w północnej Francji na koszt Francji. Łącznie w trakcie wojny Francuzi stracili ok. 150 000 zabitych i rannych żołnierzy. Straty pruskie wyniosły ok. 70 000 zabitych i rannych.

Dla upamiętnienia uczestników wojny oraz poległych w niej żołnierzy, w całym Cesarstwie Niemieckim, wzniesiono setki pomników wojennych (tzw. Kriegerdenkmal). Na Dolnym Śląsku, do dziś przetrwały nieliczne. Jednym z nich jest wielokrotnie już opisywany pomnik wojenny, który znajduje się przy tzw. Węglowej Drodze za Osiedlem Piastów w Żarowie. Na monumencie wyryto kilkadziesiąt nazwisk mieszkańców Piotrowic Świdnickich, Żarowa, Nowic, Łażan i przysiółka Hummel, którzy brali m.in. udział w wojnie z Francją (pomnik upamiętnia także uczestników wojny z Danią w 1864 roku i Austrią w 1866 roku). Spośród wymienionych na pomniku, w walce polegli August Gebhard, August Karsch, Willi Schubert – wszyscy z Łażan oraz Heinrich Laufer z Żarowa.

Pocztówki "Pozdrowienia z pola bitwy pod Wörth i Gravelotte"
przedstawiają pomniki wojenne i mogiły poległych żołnierzy

Fragment pocztówki oraz fotografia z lat 20. XX w., które przedstawiają pomnik wojenny
na wzniesieniu "Steinberg" za dzisiejszym Osiedlem Piastów w Żarowie

Listy strat armii pruskiej w wojnie z Francją 1870-71 (Deutsch-französischer Krieg 1870-71. Verlust-Liste), zawierają nazwiska 33 mieszkańców z okolic Żarowa: Bożanów – 1, Buków – 1, Gołaszyce – 1, Imbramowice – 2, Kalno – 3, Kruków – 1, Łażany – 3, Marcinowiczki – 1, Mielęcin – 1, Mikoszowa – 1, Mrowiny – 3, Pożarzysko – 3, Pyszczyn – 1, Weselina – 1, Wierzbna – 7, Zastruże – 2, Żarów – 1.

Wśród nich było: rannych lekko – 9, rannych ciężko – 14, rannych (bez podania stopnia) – 5 [kilku odnosiło rany dwukrotnie], poległych – 3, zaginionych – 4. Mieszkańcy okolic Żarowa, brali udział w bitwach pod Froeschwiller (Wörth), Strasburgiem, Mars-la-Tour i Gorze, Gravelotte-Saint Privat--Verneville-St. Marie aux Chênes oraz przy oblężeniu Orleanu.

Polegli, ranni i zaginieni podczas wojny z lat 1870-1871:

1. Heinrich Beinlich (Stopień nieznany), Kruków, 3. Pułk Grenadierów Gwardii im. Królowej Elżbiety, 9. kompania, ciężko ranny 30.10.1870 r. pod Le-Bourget

2. August Beitlich (Füsilier), Wierzbna, 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), 9. kompania, ciężko ranny 4.12.1870 r. pod Orleanem

3. August Beitlich (Füsilier), Wierzbna, 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), 9. kompania, ranny 18.08.1870 r. pod Verneville

4. Carl Bräuer, (Tambour), Wierzbna, 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. śląski), 6. kompania, lekko ranny 16.08.1870 r. w bitwie pod Gorze

5. Joseph Deutscher (Füsilier), Gołaszyce, 3. Pułk Grenadierów Gwardii im. Królowej Elżbiety, 11. kompania, zaginiony 18.08.1870 r. między St. Marie aux Chênes i St. Privat la Montagne

6. August Gebhardt (Grenadier), Łażany, 3. Pułk Grenadierów Gwardii im. Królowej Elżbiety, 8. kompania, ciężko ranny 18.08.1870 r. między St. Marie aux Chênes i St. Privat la Montagne

Wymieniony na pomniku wojennym z Żarowa:
August Gebhard, 2. König. Elis. Regiment, gefallen in Gravelott – jako poległy w bitwie pod Gravelotte

7. Samuel Ibsch (Wehrmann), Buków, 10. Pułk Piechoty Landwehry (1. Śląski), 1. batalion Strzegom, 1. kompania, ciężko ranny 18.01.1871 r. pod Abevillers

8. Julius John (Füsilier), Wierzbna, 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), 9. kompania, ranny 18.08.1870 r. pod Verneville

9. August Karsch (Unteroffizier), Łażany, 2. Pułk Grenadierów Gwardii im. Cesarza Franciszka, 1. kompania, poległ 18.08.1870 r. w bitwie pod St. Privat la Montagne

Wymieniony na pomniku wojennym z Żarowa:
August Karsch, Kaiser Franz I, gefallen bei St. Privat

10. Heinrich Keil (Gefreiter), Pożarzysko, 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), 8. kompania, lekko ranny 16.08.1870 r. w bitwie pod Gorze

11. Hermann Keil (Grenadier), Pożarzysko, 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), 2. kompania, ciężko ranny 16.08.1870 r. w bitwie pod Gorze

12. Hermann Keil (Grenadier), Pożarzysko, 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), 2. kompania, poległy (zmarł najprawdopodobniej od ran odniesionych w bitwie pod Gorze ?)

13. Heinrich Kinner (Stopień nieznany), Zastruże, 2. Pułk Grenadierów Gwardii (Landwehr), 3. kompania, ciężko ranny 2.09.1870 r. pod Strasburgiem

14. Gottfried Kliem (Gefreiter), Pożarzysko, 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), 9. kompania, ranny 18.08.1870 r. pod Verneville

15. Joseph Kuhn (Füsilier), Wierzbna, 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), 11. kompania, ciężko ranny 18.08.1870 r. pod Verneville

16. Johann Köhler (Grenadier), Wierzbna, 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), 5. kompania, ciężko ranny 16.08.1870 r. w bitwie pod Gorze

17. Johann Köhler (Grenadier), Wierzbna, 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), 5. kompania, ciężko ranny 4.12.1870 r. pod Orleanem

18. August Liehr (Füsilier), Mikoszowa, 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), 12. kompania, ciężko rany 11.01.1871 r. pod Champagné

19. Heinrich Littmann (Grenadier), Mrowiny, 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski) , 8. kompania, ciężko ranny 16.08.1870 r. w bitwie pod Gorze

20. Ernst Mai (Grenadier), Łażany, 7. Pułk Grenadierów im. Króla Wilhelma I (2. Zachodniopruski), 7. kompania, lekko ranny 6.08.1870 r. w bitwie pod Wörth

21. Hermann Münch (Gefreiter), Mielęcin, Gwardyjski Batalion Strzelców, 4. kompania, ciężko ranny 18.08.1870 r. pod St. Marie aux Chênes

22. August Neugebauer (Wehrmann), Zastruże, 10. Pułk Piechoty Landwehry (1. Śląski), 1. batalion Strzegom, 1. kompania, lekko ranny 18.01.1871 r. pod Abevillers

23. August Pohl (Füsilier), Imbramowice, 3. Pułk Grenadierów Gwardii im. Królowej Elżbiety, 11. kompania, lekko ranny 18.08.1870 r. między St. Marie aux Chênes i St. Privat la Montagne

24. Carl Pohl Carl (Gefreiter), Imbramowice, 1. Pułk Grenadierów Gwardii im. Cesarza Aleksandra, 11. kompania, lekko ranny 15.01.1871 r. pod le Bourget

25. Ernst Presse (Grenadier), Mrowiny, 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), 4. kompania, zaginiony 16.08.1870 r. w czasie bitywy pod Gorze

26. Eduard Sauer (Kanonier), Pyszczyn, 5. Pułk Artylerii Polowej von Podbielski (1. Dolnośląski), 2. bateria, ciężko ranny 19.09.1870 r. pod Villa Coubley

27. Wilhelm Schubert (Füsilier), Żarów, 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), 11. kompania, ciężko ranny 11.01.1871 r. pod Champagné

Wymieniony na pomniku z Żarowa:
Willi Schubert, II. Schlesische Grenadier-Regiment 11, gefallen bei Le Mans – jako poległy pod Le Mans (wg innych źródeł zmarł w lazarecie w Champagné

28. August Schubert III (Füsilier), Weselina – przysiółek Mrowin, 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), 9. kompania, ranny 18.08.1870 r. pod Verneville

29. Jahann Staeger (Gefreiter), Kalno, 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), 11. kompania, poległ 18.08.1870 r. pod Verneville

30. Gottfried Tentzler (Grenadier), Marcinowiczki, 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), 6. kompania, lekko ranny 16.08.1870 r. w bitwie pod Gorze

31. Gottfried Tentzler (Grenadier), Marcinowiczki, 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), 6. kompania, ciężko ranny 11.01.1871 r. pod Champagné

32. Julius Tippner (Wehrmann), Bożanów, 50. Pułk Piechoty Landwehry (3. Dolnośląski), 1. kompania, lekko ranny 23.01.1871 r. między Tulay i Roches

33. Anton Umlauf (Grenadier), Kalno, 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), 1. kompania, zaginiony 16.08.1870 r. w bitwie pod Gorze

34. Josef Walz (Schütze), Wierzbna, Gwardyjski Batalion Strzelców, 2. kompania, ranny 18.08.1870 r. pod St. Marie aux Chênes

35. Anton Werner (Grenadier), Kalno, 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), 6. kompania, zaginiony 16.08.1870 r. w bitwie pod Gorze

36. Wilhelm Zahl (Grenadier), Mrowiny, 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), 8. kompania, lekko ranny 16.08.1870 r. w bitwie pod Gorze

Bitwy, w których udział wzięli mieszkańcy z okolic Żarowa:

Bitwa pod Froeschwiller (Wörth) była zbrojnym starciem, które miało miejsce 6 sierpnia 1870 pod Froeschwiller (niem. Wörth) we Francji, na zachód od Karlsruhe między siłami pruskiej 3 Armii a francuskim I korpusem. Początkowo była niewielką potyczką, w której Francuzi dobrze bronili przygotowanych i świetnie nadających się do walki pozycji. Sytuacja uległa zmianie z nadejściem pruskiego XI korpusu, którego siły obeszły francuskie skrzydło i nacierając z boku oraz z tyłu doprowadził do rozpadu kolejnych, dobrze okopanych francuskich dywizji. W efekcie pruskiego natarcia, I korpus rzucił się do bezładnej ucieczki porzucając broń, amunicję, artylerię i inny sprzęt. W bitwie Francuzi stracili 11 000 zabitych i rannych oraz 9 000 wziętych do niewoli jeńców. Straty pruskie wyniosły ok. 11 000 zabitych i rannych.

Pocztówki upamiętniające bitwę pod Wörth

Bitwa pod Strasburgiem była zbrojnym starciem, które miało miejsce podczas oblężenia francuskiej twierdzy Strasburg, między 15 sierpnia, a 28 września 1870 roku. W sierpniu 1870 roku, dowódca pruskiej 3 Armii Kronprinz Fryderyk, wydał rozkaz do oblężenia i zdobycia Strasburga – jednej z największych francuskich twierdz. Zadanie miał wykonać generał August von Werder, pod którego rozkazami było ok. 40 000 żołnierzy badeńskich i wirtemberskich. Obrońcy pod dowództwem generała Uhricha, mieli do dyspozycji 17 000 żołnierzy. Pruski ostrzał twierdzy, rozpoczął się 23 sierpnia 1870 roku, przynosząc liczne pożary i zniszczenia. 19 września Prusacy zajęli jeden z francuskich fortów. Wobec nadziei obrońców na zwycięstwo, 27 września generał Uhrich poprosił Niemców o rozejm, co oznaczało kapitulację Strasburga.

Pocztówka upamiętniająca oblężenie i ostrzał Strasburga

Bitwa między Mars-la-Tour i Gorze była zbrojnym starciem, które miało miejsce 16 sierpnia 1870 roku. Niemiecki III korpus pod dowództwem generała Reimara von Alvenslebena napotkał podczas marszu w kierunku Rezonville, trzy korpusy francuskie, a kolejny znajdował się w bezpośrednim sąsiedztwie. Siły francuskie pod dowództwem marszałka Francji Françoisa Certaina de Canroberta, liczyły 127 000 żołnierzy. Generał von Alvensleben, miał do dyspozycji początkowo 30 000 żołnierzy. Wraz z nadejściem na pole bitwy 19. dywizji generała Ferdinanda von Schwartzkoppena i 38. brygady (16. i 57. pułk piechoty) generała Richarda von Wedella, siły te wzrosły do 80 000 żołnierzy. W czasie bitwy miały miejsce duże starcia kawaleryjskie, które prowadził m.in. 7. Pułk Kirasjerów "von Seydlitz" i 16. Pułk Ułanów "Hennigs von Treffenfeld" z francuskimi pułkami dywizji "Legrand". Bitwa zakończyła się taktycznym remisem, przy wielkim strategicznym zwycięstwem Prusaków. Straty francuskie: 17 000 zabitych i rannych, pruskie: 15 780 zabitych i rannych.

Pocztówki upamiętniające bitwę pod Mars-la-Tour i Gorze

Bitwa pod Gravelotte-Saint Privat--Verneville-St. Marie aux Chênes była zbrojnym starciem, które miało miejsce 18 sierpnia 1870 roku w odległości 10 kilometrów od Metzu. Po przegranych bitwach pod Spicheren i Mars-la-Tour francuska Armia Renu cofała się na zachód, bowiem jej dowódca stracił wiarę w zwycięstwo. Postępujące za nią armie pruskie Moltkego dopadły Francuzów pod Gravelotte. Siły francuskie liczyły112 800 żołnierzy w 183 batalionach piechoty i 104 szwadronach kawalerii (oraz 520 dział). Dowodził nimi marszałek Francji François Achille Bazaine. Z kolei 1 i 2 armia Związku Północnoniemieckiego pod dowództwem marszałka polnego Helmuta hrabiego von Moltke, liczyły: 188 332 żołnierzy w 210 batalionach piechoty i 133 dywizjonach kawalerii (oraz 732 działa). Pomimo ciężkich strat zadanych Prusakom, marszałek Francji wolał wycofać się do Metzu. Po stronie pruskiej, gdzie zginęło, zostało rannych lub zaginęło ponad 20 000 żołnierzy i oficerów. Straty Francuzów wyniosły około 7 800 zabitych oraz 4400 jeńców. W rezultacie niezrozumiałego wycofania się i oddania pola, oblężone w Metzu i Sedanie armie francuskie skapitulowały, a wojna została wygrana przez Prusy.

Pocztówki upamiętniające bitwę pod Gravelotte-St. Privat

Pruskie pułki, w których służyli mieszkańcy z okolic Żarowa:

Königin Elisabeth Garde-Grenadier-Regiment Nr. 3
3. Pułk Grenadierów Gwardii im. Królowej Elżbiety
- 3. Brygada Piechoty Gwardii / 2. Dywizja Piechoty Gwardii / Korpus Gwardii
- Szlak bojowy podczas wojny 1870/71: 18.08.1870 – Gravelotte-St. Privat 1.09.1870 – Sedan

Grenadier-Regiment König Friedrich III. (2. Schlesisches) Nr. 11
11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. śląski)
- 18. Dywizja / IX Korpus Armii
- Szlak bojowy w czasie wojny 1870/71: 6.08.1870 – Vionville-Mars la Tour; 18.08.1870 – Gravelotte-St. Privat; 19.08.-27.10.1870 – Einschl. Metz; 1.09.1870 – Noisseville; 24.11.1870 – Artenay; 3/4.12.1870 – Orleans; 7.01.1871 – Epuisay; 10-12.1.1871 – Le Mans

Kaiser Franz Garde-Grenadier-Regiment Nr. 2
2. Pułk Grenadierów Gwardii im. Cesarza Franciszka
- 4.Brygada Piechoty Gwardii / 2. Dywizja Piechoty Gwardii / Korpus Gwardii
- Szlak bojowy podczas wojny 1870/71: 18.08.1870 – Gravelotte-St. Privat; 1.09.1870 – Sedan; 19.9.-28.01.1871 – oblężenie Paryża; 28.10.1870 – Le Bourget (II batalion); 5.01.1871 – Bondy (5. i 7. kompania ); 21.01.1871 – Le Bourget (II batalion)

Grenadier-Regiment König Wilhelm I. (2. Westpreußisches) Nr. 7
7. Pułk Grenadierów im. Króla Wilhelma I (2. Zachodniopruski)
- 18. Brygada Piechoty / 9. Dywizja / V Korpus Armii
- Szlak bojowy podczas wojny 1870/71: 4.08.1870 – Weißenburg; 6.08.1870 – Wörth, 1.09.1870 – Sedan; 19.9.1870 - 28.01.1871 – oblężenie Paryża; 30.09.1870 Bellevue (II. Batalion), 21.10.1870 – La Malmaison, 19.1.1871 – Mont Valerien

Kaiser Alexander Garde-Grenadier-Regiment Nr.1
1. Pułk Grenadierów Gwardii im. Cesarza Aleksandra
- 3. Brygada Piechoty Gwardii / 2. Dywizja Piechoty / Korpus Gwardii
- Szlak bojowy podczas wojny 1870/71: 18.08.1870 – Gravelotte-St. Privat; 1.09.1870 – Sedan, 19.09.1870 - 28.01.1871 – oblężenie Paryża, 23.09.1870 – Le Bourget (5. kompania) 30.10.1870 – Le Bourget (I i II batalion), 15.01.1871 – Drancy (10. i 11. kompania)

- 2. Pułk Grenadierów Gwardii (Landwehr)
- 10. Pułk Piechoty Landwehry (1. Śląski)
- 50. Pułk Piechoty Landwehry (3. Dolnośląski)

Landwehra, był to rodzaj zorganizowanych rezerw powoływanych w Prusach od 1813 roku, mających charakter wojsk obrony terytorialnej typu milicyjnego. Ponadto w Prusach kategoria wojskowa drugiej kolejności i jednostki wojskowe drugiej kolejności. W armii pruskiej od 1868 roku formowano po dwa bataliony Landwery przy jednym pułku grenadierów oraz po jednym batalionie przy pułku piechoty, zaś przy Korpusie Gwardii cztery bataliony; łącznie sformowano 147 batalionów, z czego 121 wysłano do Francji. W 1870 roku utworzono także pułki kawalerii Landwery.

- 5. Pułk Artylerii Polowej von Podbielski (1. Dolnośląski)
- Gwardyjski Batalion Strzelców

Wojny Pruskie z XIX wieku, cz.1: Ginące ślady
Wojny Pruskie z XIX wieku, cz.2: Polegli w wojnie z Francją mieszkańcy okolic Świdnicy i Żarowa
Wojny Pruskie z XIX wieku, cz.3: Mieszkańcy okolic Strzegomia, Świdnicy i Żarowa uczestnikami wojny z Austrią w 1866 roku
Wojny Pruskie z XIX wieku, cz.4: Krew przelana w wojnie z Austrią 1866

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła i ilustracje:
1. Deutsch-französischer Krieg 1870-71. Verlust-Liste, wyd. Königliche Geheime
Oberhofbuchdruckerei, Berlin 1870-1871
2. Mała Encyklopedia Wojskowa, t. II, red. M. Odlewany, Warszawa 1971
3. J. Gozdawa-Gołębiowski, Od wojny krymskiej do bałkańskiej, Gdańsk 1985
4. Phi. Elliot-Wright, Gravelotte-St-Privat 1870, London 1993
5. G.C. Kohn, Encyklopedia wojen, Warszawa 1998
6. M. Howard, The Franco-Prussian War, Londyn 2003
7. M. Suchacki, Od Custozzy do Loigny 1866-70 [w:] Z dziejów wojen o zjednoczenie Niemiec i Włoch, Zabrze 2013
8. A. Axelrod, Małe wojny wielkiej historii, Warszawa 2013
9. J. Myszor, Pobożny Ślązak idzie na wojnę z Francuzami 1870-1871, Katowice 2014
10. http://genwiki.genealogy.net/
11. https://oldthing.at/
12. http://www.preussenweb.de/
13. https://www2.landesarchiv-bw.de/
14. https://www.patrimoine-langen.com/
16. https://www.stampcircuit.com/
17. Archiwum autora

Opracowanie
Bogdan Mucha