Szewcy: rzemiosło branży odzieżowej w okolicy Żarowa do 1945 r.

Funkcjonujące od dawnych czasów rzemiosła skórzane, podzielić można na trzy grupy względem specjalizacji: a) rzemiosła zajmujące się pierwotną obróbką skóry; b) wytwarzające obuwie, odzież i galanterię skórzaną; c) produkujące uprząż dla koni i osprzęt dla powozów. Do każdej z nich należeli rzemieślnicy o bardzo nieraz wąskich specjalnościach, których nazwy często są dziś zapomniane. Do pierwszej grupy należeli garbarze, którzy dzielili się na czerwonoskórników (czyli garbarzy właściwych, zajmujących się wyprawianiem grubych skór bydlęcych), białoskórników (trudniących się wyprawianiem skór cienkich i futerkowych), zamszowników (wyprawiających irchę i materiał na rękawiczki ze skór jeleni, sarn, kóz i owiec) oraz wytwórców pergaminu (robionego głównie ze skór cielęcych i baranich).

Do grupy tej zalicza się też farbiarzy (którzy barwili skóry). Do drugiej grupy należało wielu rozmaitych wytwórców, w tym: szewcy (wytwarzający obuwie), safiannicy i kordybannicy (szyjący obuwie z safianu i kordybanu – materiałów różniących się od siebie delikatnością, miękkością i giętkością, otrzymywanych ze skór kozich krajowych lub zagranicznych), paśnicy (wyrabiający pasy do ubrań), kuśnierze (szyjący odzież futrzaną, np. kożuchy, serdaki, kołnierze, kołpaki, czapki), rękawicznicy (wyrabiający rękawice i rękawiczki), miechownicy i kaletnicy (którzy produkowali sakiewki, woreczki, torby oraz pochwy na noże), a także introligatorzy (którzy używali skór do oprawiania książek). Wśród rzemiosł trzeciej grupy byli reprezentanci takich zawodów, jak: rymarze i siodlarze wytwarzający skórzane elementy oporządzenia jeździeckiego (m.in. uzdy, popręgi, troki, lejce, siodła) oraz olsternicy (produkujący skórzane futerały na muszkiety i pistolety, głównie na potrzeby wojska).

Dawny warsztat szewski na rycinach z XV i XVII w., archiwum autora

Narzędzia szewskie w Wrocławia, XIV w., wg D. Poppe, 1978, s. 132

Dolny Śląsk już w końcu średniowiecza stał się potęgą w dziedzinie przetwórstwa skór i tę swoją pozycję utrzymał do czasów niemal współczesnych. Pierwsze cechy skupiające skórników (szewców, garbarzy, rymarzy, siodlarzy, pasiarzy, kaletników, miechowników, kuśnierzy i in.) powstały tu już w połowie XIII w. Najszybszy rozwój i zarazem apogeum ich znaczenia oraz wpływów przypadły na wieki XIV i XV. Szewcy stanowili w cechach skórniczych zdecydowanie najliczniejszą grupę zawodową, gdyż to na ich produkty istniało największe zapotrzebowanie. Według materiałów źródłowych w XIV i XV w. środowisko wrocławskich obuwników dzieliło się na szewców właściwych, naprawiaczy i producentów sandałów oraz pantofli. Do pierwszej grupy zaliczano m.in. rzemieślników wytwarzających obuwie z cienkich, barwnych skór oraz z gorszych jakościowo czarnych lub szarych. Przedstawiciele pierwszej kategorii (rzadziej tzw. szewcy czarni), stanowiący elitę obuwniczą, mieli własne jatki, czyli sklepy lub stragany do sprzedaży swoich wyrobów.

Na Ziemi Żarowskiej rzemieślnicy, zajmujący się produkcją obuwia skórzanego, wzmiankowani są już w średniowieczu. W XV w. cystersi krzeszowscy sporządzili rzekomy przywilej księcia Bolka II datowany na 9 VI 1332 r., przyznający prawo prowadzenia karczmy, browaru oraz osiedlenia po dwóch kowali, szewców, piekarzy i rzeźników w 4 wsiach, wśród których było Kalno, Wierzbna i Kruków, który jeszcze do opactwa nie należał. Kilka wieków później, ok. 1765 r. w Wierzbnej, było 11 mieszkańców zajmujących się rzemiosłem, a wśród nich browarnik z pomocnikami, garncarz, rzeźnik, szewc i krawiec. Z kolei w Bukowie na przestrzeni lat 1765-1787, we wsi mieszkało 17 rzemieślników następujących profesji: 3 płócienników, 2 kuśnierzy, 2 szewców, stolarz, garncarz, koszykarz, kowal, piekarz, rzeźnik, browarnik i gorzelnik. Jak poświadczają dawne książki adresowe, w latach 1929-1942 w 14 miejscowościach, przynależących dzisiaj administracyjnie do Gminy Żarów, mieszkało 38 osób trudniących się rzemieślniczym zawodem szewca (niem. Schuhmacher, Schuhmachermeister): Bożanów – 1, Buków – 2, Gołaszyce – 1, Imbramowice – 2, Łażany – 2, Mikoszowa – 1, Mrowiny – 2 (w tym Wostówka – 1), Pożarzysko – 3, Przyłęgów – 1, Pyszczyn – 1, Siedlimowice – 2, Wierzbna – 5, Zastruże – 1, Żarów – 14.

Szewcy (niem. Schuhmacher, Schuhmachermeister):

Bożanów (Eckersdorf)

● Franz Kalus – Schuhmacher – Bożanów 24 – 1942 r.

Buków (Bockau)

● Josef Feige – Schuhmachermeister – Buków 74 – 1938 r.
● Richard Müller – Schuhmacher – Buków 70 – 1938 r.

Gołaszyce (Gohlitsch)

● Bruno Wenzig – Schuhmacher – Gołaszyce 21 – 1929, 1942 r.

Imbramowice (Ingramsdorf)

● Fritz Kanzog – Schuhmacher, Schuhmachermeister – Imbramowice 10 – 1929, 1942 r.
● Hermann Petsch – Schuhmachermeister – Imbramowice 29 – 1929 r.

Łażany (Laasan)

● Wilhelm Dreßler – Schuhmachermeister – Łażany 31 – 1942 r.
● Heinrich Rupolph – Schuhmachermeister – Łażany 41 – 1942 r.

Mikoszowa (Niklsdorf)

● Oswald Leonhardt – Schuhmacher – Mikoszowa – 1942 r.

Mrowiny (Konradswaldau)

● Paul Meißner – Schuhmacher – Mrowiny (Hauptstraße 28b) – 1942 r.

Pożarzysko (Hohenposeritz)

● Gustav Eckardt – Schuhmacher – Pożarzysko 6 – 1929, 1938 r.
● Ernst Hirsch – Schuchmacher – Pożarzysko 8 – 1929 r.
● Alfred Klose – Schuchmacher – Pożarzysko 26a – 1938 r.

Przyłęgów (Preilsdorf)

● Wilhelm Friebel – Schuchmachermeister – Przyłęgów – 1942 r.

Pyszczyn (Pitschen)

● Hermann Walzel – Schuhmacher – Pyszczyn – 1940 r.

Siedlimowice (Schönfeld)

● Alfred Göllner – Siedlimowice 5 – 1942 r.
● Hermann Hacke – Schuhmachermeister, Schuhmacher – Siedlimowice 27 – 1929, 1942 r.

Wierzbna (Würben)

● Paul Lempke – Schuhmacher – Wierzbna (Schweidnitzer Str. 8) – 1942 r.
● Franz Meisel – Schuhmacher – Wierzbna (Penkendorfer Str. 14) – 1942 r.
● Robert Melzig – Schuhmacher – Wierzbna (Penkendorfer Str. 25) – 1929, 1942 r.
● Paul Wagner – Shuhmacher – Wierzbna (Saarauer Str. 12) – 1942 r.
● Hermann Wolst – Schuhmacher – Wierzbna (Dominium) – 1929 r.

Wostówka (Neu Sorgau)

● Alfred Winkler – Schuhmacher – Wostówka – 1942 r.

Zastruże (Sasterhausen)

● Ferdinand Siegel – Schuhmacher – Zastruże – 1940 r.

Żarów (Saarau)

● Fritz Bachmann – Schuhmacher – Żarów (Gartenstr. 5) – 1942 r.
● Josef Gebauer – Schuhmacher – Żarów (Kleine Feldstr. 1) – 1942 r.
● Johannes Gläser – Schuhmachermeister – Żarów (Gartenstraße 5) – 1929, 1942 r.
● Paul Hamann – Schuhmacher – Żarów (Freiburger Straße 2) – 1929 r.
● Konrad Hanke – Schuhmachermeister – Żarów (Schweidnitzer Straße 9, 33) – 1929, 1942 r.
● Paul Hofmann – Schuhmacher – Żarów (Kulmizstraße 5) – 1929, 1942 r.
● Martin Ilgner – Schuhmacher – Żarów (Schweidnitzer Straße 18) – 1929 r.
● Adolf Karlsch – Schuhmacher – Żarów (Schweidnitzer Straße 22 a) – 1929 r.
● Karl Machner – Schuhmachermeister – Żarów (Franz-Becker-Str. 1) – 1942 r.
● Georg Müller – Schuhmacher – Żarów (Kleine Feldstraße 1) – 1929 r.
● Max Rappsilber – Schuhmacher – Żarów (Schweidnitzer Str. 29) – 1942 r.
● Karl Skeide – Schuhmachermeister – Żarów (Freiburger Straße 2, 3) – 1929, 1942 r.
● Richard Skeide – Schuhmachermeister – Żarów (Freiburger Straße 2a, 5) – 1929, 1942 r.
● Paul Zirz – Schuhmachermeister – Żarów (Schweidnitzer Straße 7, 23) – 1929, 1942 r.

Zobacz też:

● Piekarze i rzeźnicy: rzemiosło branży spożywczej w okolicy Żarowa do 1945 r.
● Kołodzieje: rzemiosło branży drzewnej w okolicy Żarowa do 1945 r.
● Kowale, kotlarze, nożownicy i ślusarze: rzemiosło branży metalowej w okolicy Żarowa do 1945 r.
● Murarze: rzemiosło branży budowlanej w okolicy Żarowa do 1945 r.
● Stolarze: rzemiosło branży drzewnej w okolicy Żarowa do 1945 r.

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła i ilustracje:
● Adressbuch / Einwohnerbuch für den Stadt- und Landkreis Schweidnitz mit den Städten Schweidnitz, Freiburg i. Schles., Striegau und allen Gemeinden, Breslau 1938
● Einwohnerbuch für den Stadt- und Landkreis Schweidnitz : mit allen Gemeinden einschl. der Städte Striegau und Freiburg Schl., Breslau 1942
● M. Horn, Rzemiosła skórzane w miastach ziemi przemyskiej i sanockiej w latach 1550-1650, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, Tom 20, Nr 1, 1972, s. 71-101
● D. Poppe, Przemysł skórzany [w:] Historia kultury materialnej Polski w zarysie, tom II od XIII do XV wieku, red. A. Rutkowska-Płachcińska, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1978, s. 131-149
● T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
● http://wiano.eu/article/2249
● archiwum autora

Przygotował
Bogdan Mucha