Udział mieszkańców Ida- und Marienhütte w I wojnie światowej

Początki osiedla Ida- und Marienhütte obok Saarau, sięgają lat 40. XIX w., kiedy Carl Friedrich Kulmiz, założył na gruntach łazańskich dwie niewielkie huty: szkła „Ida” oraz żelaza „Maria”. Obie działały w ramach firmy „C.Kulmiz”, później przekształconej kolejno w spółkę handlową „C. Kulmiz”, następnie w „C. Kulmiz. Spółka z o.o.”. W hucie „Ida” produkowano głównie szkło użytkowe, które miało szerokie zastosowanie w przemyśle i budownictwie mieszkaniowym. Sztandarowym produktem były butelki z zielonego szkła oraz szklane butle na chemikalia. Na niewielką skalę i osobiste zamówienia, produkowano szkło ozdobne, w tym np. żyrandole. Zakład był przedsiębiorstwem eksperymentalnym, który jako surowiec cieplny, wykorzystywał węgiel brunatny, wydobywany w łazańskiej kopalni „Glück auf Julius”. Z chwilą kiedy nierentownym stało się zarówno wydobycie węgla jak też produkcja butelek, huta została zamknięta. W hucie „Maria” produkowano wyroby kowalskie, które znajdowały zastosowanie w rolnictwie, przemyśle oraz okolicznych kopalniach. Wykorzystywanym surowcem było stare przetapiane żeliwo. Kowalski asortyment produkowano przy użyciu młotów parowych jeszcze na początku XX w., jednak już w połowie XIX stulecia sporą część produkcji stanowiły proste maszyny. Po kompletnej przebudowie huty pod koniec lat 60. XIX w., w jej miejsce pojawiła się nowoczesna fabryka maszynowa „Maschinen-Fabrik C.Kulmiz”. Produkowano w niej maszyny w tym urządzenia rolnicze, kotły parowe i inne urządzenia, znajdujące zastosowanie w przedsiębiorstwach chemicznych i spożywczych. W 1926 r. fabryka jako nierentowna została zamknięta, a jej budynki rozebrano.

Wraz z powstaniem wspomnianych hut, wybudowano w ich pobliżu domy mieszkalne dla robotników oraz budynki administracyjne. W osadzie powstała także rezydencja Kulmiza i przyległy do niej park romantyczny z bogatym drzewostanem. Tutaj też wzniesiono okazałe budynki dla kadry kierowniczej fabryk. Na przełomie XIX i XX w. w Ida- und Marienhütte mieszkało ok. 450 osób. Osadę przyłączono ostatecznie do Saarau dopiero w 1937 r.

Przemysłowa osada Ida- und Marienhütte obok Saarau. Litografia W. Vogta, ok. 1850 r.

Według Deutsche Verlustliste z 1914-1919 w I wojnie światowej udział wzięło 14 mieszkańców Ida- und Marienhütte [a]. W tej liczbie było: 4 osoby poległe lub zmarłe w szpitalu (Erns Anders, Paul Backe, Bruno Grecht, Alfred Tilgner), 4 osoby ciężko ranne (Richard Cichos – ponadto dwukrotnie lekko ranny, Richard Hahn, Gerhard Herrmann – ponadto dwukrotnie lekko ranny, Bernhard Kummer – ponadto raz lekko ranny), 4 osoby lekko ranne (Emil-Hellmuth v. Kulmitz, Paul Thiel, Karl Wawrzinek, Theodor Wawrzinek – dwukrotnie), 2 osoby wzięte do niewoli na froncie zachodnim: Bruno Thiel, Georg Thiel [b], [c].

Polegli:

1. Anders Ernst, strzelec, ur. 13.01.1892 r., Ida-Marienhütte – wcześniej uznany za zaginionego, poległ 21.08.1914 r. podczas walk pod Izel, pochowany na cmentarzu wojennym w Langemark (Belgia – Zachodnia Flandria), mogiła zbiorowa; Verlustlisten Preußen Nr 813 z 20.04.1917, str. 18213

● Anders Ernst, strzelec, Ida- und Marienhütte, Kreis Striegau, 6. Batalion Strzelców (2. Śląski), 3. kompania / 3. Dywizja Kawalerii – zaginiony; Verlustlisten Preußen Nr 14 z 1914, str. 45

2. Backe Paul, starszy szeregowy, Ida- und Marienhütte, Striegau, 11. Rezerwowy Pułk Piechoty (10. kompania) / 21. Rezerwowa Brygada Pichoty / 11. Rezerwowa Dywizja / VI Korpus Armii / 5. Armia – poległ podczas walk pozycyjnych we Flandrii; Verlustlisten Preußen Nr 625 z 5.09.1916, str. 14596

3. Grecht Bruno, Ida- u. Marienhütte, Striegau, 49. Pułk Piechoty (6. Pomorski), 12. kompania / 8. Brygada Piechoty / 4. Dywizja Piechoty / II Korpus Armii / 1. Armia – poległ podczas bitwy pod Verdun; Verlustlisten Preußen Nr 618 z 28.08.1916, str. 14395

4. Tilgner Alfred, kapral, ur. 4.11.1895, Ida-Marienhütte, Striegau – zmarł w szpitalu; Verlustlisten Preußen Nr 707 z 11.12.1916, str. 16781

● Tilgner Alfred, ur. 4.11.1895, Ida- Marienhütte, Striegau – lekko ranny 22.11.1914; Verlustlisten Preußen Nr 716 z 21.12.1916, str. 16917

Cmentarz wojenny w Langemark (Belgia - Zachodnia Flandria). Tutaj spoczywa Ernst Anders - mieszkaniec Ida- und Marienhütte, poległy 21 sierpnia 1914 r. w walkach pod Izel, fot. Rosser1954 

Ciężko ranni:

1. Cichos Richard, grenadier, Ida-Marienhütte, Schweidnitz, 3. Pułk Piechoty Gwardii (4. kompania) / 1. Brygada Piechoty Gwardii / 1. Dywizja Gwardii – ciężko ranny podczas walk w Szampanii; Verlustlisten Preußen Nr 189 z 1.04.1915, str. 5622

● Cichos Richard, Ida-Marienhütte, Schweidnitz, 3. Pułk Piechoty Gwardii (4. kompania) / 1. Brygada Piechoty Gwardii / 1. Dywizja Gwardii – lekko ranny podczas walk pozycyjnych pod Roye-Noyon; Verlustlisten Preußen Nr 381 z 16.11.1915, str. 10159

● Cichos Richard, grenadier, Ida-Marienhütte, Schweidnitz, 3. Pułk Piechoty Gwardii (4. kompania) / 1. Brygada Piechoty Gwardii / 1. Dywizja Gwardii – lekko ranny; Verlustlisten Preußen Nr 157 z 23.02.1915, str. 4963

2. Hahn Richard, Ida- u. Marienhütte, Striegau, 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), 6. kompania / 22. Brygada Piechoty / 11. Dywizja Piechoty / VI Korpus Armii / 2. Armia – ciężko ranny podczas walk pod Péronne; Verlustlisten Preußen Nr 463 z 24.02.1916, str. 11413

3. Herrmann Gerhard, porucznik, ur. 12.01.1896, Ida- und Marienhütte, Striegau, 226. Rezerwowy Pułk Piechoty / 49. rezerwowa Dywizja – ciężko ranny podczas walk pod Antwerpią; Verlustlisten Preußen Nr 1324 z 23.12.1918, str. 28405

● Herrmann Gerhard, Ida-Marienhütte, Striegau, 66. Pułk Piechoty (3. Magdeburski) / 13. Brygada Piechoty / 7. Dywizja Piechoty / IV Korpus Armii, 1. Armia – lekko ranny podczas walk pozycyjnych we Flandrii; Verlustlisten Preußen Nr 643 z 26.09.1916, str. 15073

● Herrmann Gerhard, Ida- u. Marienhütte, Striegau, 66. Pułk Piechoty (3. Magdeburski), 9. kompania / 13. Brygada Piechoty / 7. Dywizja Piechoty / IV Korpus Armii, 1. Armia – lekko ranny podczas bitwy nad Sommą; Verlustlisten Preußen Nr 584 z 19.07.1916, str. 13445

4. Kummer Bernhard, ur. 12.10., Ida- und Marienhütte, Saarau – ciężko ranny; Verlustlisten Preußen Nr 1180 z 4.07.1918, str. 24816

● Kummer Bernhard, ur. 20.10.1885, Ida- und Marienhütte, Breslau – lekko ranny; Verlustlisten Preußen Nr 896 z 28.07.1917, str. 19831

● Kummer Bernhard, Ida- und Marienhütte, Schl., 344. Pułk Piechoty (3. kompania) – lekko ranny; Verlustlisten Preußen Nr 380 z 15.11.1915, str. 10149

Lekko ranni:

1. Kulmitz, v. Emil-Hellmuth, porucznik, ur. 30.10.1887, Ida Marienhütte – ranny, wcześniej jako ranny i zaginiony; Verlustlisten Preußen Nr 756 z 10.02.1917, str. 17522

● Kulmitz, v. (imię ?), Ida-Marienhütte-Striegau, 2. Pułk Kirasjerów (Pomorski) / 3. Brygada Kawalerii / 4. Dywizja Kawalerii – ranny i zaginiony; Verlustlisten Preußen Nr 72 8.11.1914, str. 2416

2. Thiel Paul, ur. 6.03., Ida- u. Marienhütte, Striegau – lekko ranny; Verlustlisten Preußen Nr 971 z 24.10.1917, str. 21301

3. Wawrzinek Karl, Ida-Marienhütte-Laasau, Kreis Striegau, 6. Pułk Grenadierów „Graf Kleist von Nollendorf” / 19. Brygada Piechoty / 10. Dywizja / V Korpus Armii – ranny podczas walk nad Mozą; Preußen Nr 54 z 18.10.1914, str. 1452

4. Wawrzinek Theodor, Ida- u. Marienhütte, Striegau, 10. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka Wilhelma II (1. Śląski), 6. kompania / 21. Brygada Piechoty / 11. Dywizja Piechoty / VI Korpus Armii / 4. Armia – lekko ranny podczas walk pod Péronne ; Verlustlisten Preußen Nr 369 z 2.11.1915, str. 9797

● Wawrzinek Theodor, starszy szeregowy, ur. 7.05.1895, Ida- und Marienhütte, Striegau, 10. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka Wilhelma II (1. Śląski), 6. kompania / 21. Brygada Piechoty / 11. Dywizja Piechoty / VI Korpus Armii / 4. Armia – ranny 8.6.1917 podczas walk we Flandrii; Verlustlisten Preußen Nr 1423 z 28.04.1919, str. 30059

Trafili do niewoli:

1. Thiel Bruno, Ida-Marienhütte, 102. Rezerwowy Pułk Piechoty (Zapasowy Batalion, 1. kompania) / 46. Rezerwowa Brygada Piechoty / 23. Rezerwowa Dywizja / XII Rezerwowy Korpus / 3. Armia – wcześniej jako zaginiony, jest w niewoli; Verlustlisten Sachsen Nr 264 20.03.1916, str. 11698

● Thiel Bruno, Ida-Marienhütte, Striegau (Schles.), 102. Rezerwowy Pułk Piechoty (Zapasowy Batalion, 1. kompania) / 46. Rezerwowa Brygada Piechoty / 23. Rezerwowa Dywizja / XII Rezerwowy Korpus / 3. Armia – zaginiony; Verlustlisten Sachsen Nr 229 z 25.111.1915, str. 10384

● Thiel Bruno, ur. 10.07., Ida-Marienhütte – w niewoli; Verlustlisten Sachsen Nr 530 z 21.08.1918, str. 25762

2. Thiel Georg,ur. 23.11.1892, Ida-Marienhütte – wcześniej jak zaginiony, jest w niewoli; Verlustlisten Sachsen Nr 428 z 31.07.1917, str. 19873

● Thiel Georg, kapral, ur. 23.11.1892, Ida-Marienhütte, Striegau – zaginiony; Verlustlisten Sachsen Nr 413 z 7.06.1917, str. 18939

Przypisy:

[a] Verlustlisten Preußen 14, 54, 72, 157, 189, 369, 380, 381, 413, 463, 584, 618, 625, 643, 707, 716, 756, 813, 896, 971, 1180, 1324, 1423; Verlustlisten Sachsen 229, 264, 428, 530

[b] Listy najprawdopodobniej niekompletne. Brak nazwisk mieszkańców, którzy odbyli służbę i powrócili bez odniesienia ran

[c] Brak informacji o powrocie osób wziętych do niewoli

Zobacz też:

1. Udział mieszkańców Kalna w I wojnie światowej
2. Udział mieszkańców Marcinowiczek, Pyszczyna i Tarnawy w I wojnie światowej
3. Udział mieszkańców Przyłęgowa w I wojnie światowej
4. Udział mieszkańców Siedlimowic w I wojnie światowej
5. Udział mieszkańców Żarowa w I wojnie światowej
6. Udział mieszkańców Gołaszyc i Pożarzyska w I wojnie światowej
7. Udział mieszkańców Mielęcina w I wojnie światowej
8. Zaginione płyty z kościoła w Zastrużu
9. Podwodne groby mieszkańców gminy Żarów
10. S.M.S. "Pommern" – podwodny grób Paula Ludwiga z Gołaszyc
11. Pomnik poległych podczas I wojny światowej mieszkańców Wierzbnej
12. Udział mieszkańców Bożanowa i folwarku Weselina w I wojnie światowej
13. Udział mieszkańców Mikoszowej w I wojnie światowej
14. Udział mieszkańców Bukowa w I wojnie światowej 
15. Udział mieszkańców Mrowin w I wojnie światowej
16. Udział mieszkańców Imbramowic w I wojnie światowej 

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript..

Źródła i ilustracje:
● Deutschen Verlustlisten 1914-1919
● Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge e. V.
● Handbuch der Verbände und Truppen des deutschen Heeres 1914 bis 1918
● H. Cron, Geschichte des Deutschen Heeres im Weltkriege 1914-1918, Osnabrück 1990
● T. Ciesielski, Gmina Żarów. Monografia historyczna, Żarów 1993
● Z. Malicki, Spacer po dawnym Żarowie, Żarów 2022
● Archiwum autora

Opracowanie
Bogdan Mucha