W sakiewce dawnych mieszkańców gminy Żarów, cz.18: Monety Fryderyka Wilhelma III Pruskiego (1797-1840)

Fryderyk Wilhelm III Pruski urodził się 3 sierpnia 1770 roku w Poczdamie. Był synem poprzedniego władcy Prus Fryderyka Wilhelma II oraz Fryderyki Luisy z domu Hessen-Darmstadt. Po koronacji ojca w 1786 roku został oficjalnym następcą tronu. Znaczną część dzieciństwa i wieku młodzieńczego spędził w brandenburskim Paretz, gdzie znajdowała się rezydencji jego wychowawcy hrabiego Hansa von Blumenthala. Zapamiętano go tam jako młodzieńca jako melancholijnego, uczciwego oraz pobożnego. W 1780 roku rozpoczął szkolenie wojskowe, a cztery lata później otrzymał szlify oficerskie jako porucznik armii Królestwa Pruskiego. W 1790 roku uzyskał już stopień pułkownika. W latach 1792-1794 dowodził podczas kampanii wojennej z Francją. Na tronie królewskim zasiadł 16 listopada 1797 roku. Był zdolny, jednak nieśmiały i zbyt nieufny w stosunku do swoich ministrów. Mimo tego wprowadził reformy ograniczające wydatki dworu oraz redukcję zatrudnionych, byłych doradców swego ojca. W dobie wojen napoleońskich prowadził neutralną politykę, dzięki której Królestwo Prus uniknęło przystąpienia do III Koalicji przeciwko Francji. Jego strategię, zmieniło utworzenie tzw. Związku Reńskiego, do którego przynależały miasta, księstwa i państwa niemieckie stanowiące zagrożenie dla państwowego bytu i hegemonii Królestwa.

 

Z łaski Bożej król Prus, margrabia Brandenburgii, suweren i wielki książę Śląska oraz hrabstwa kłodzkiego, wielki książę Nadrenii i Poznania, książę Saksonii, Angarii, Westfalii, Geldrii, Magdeburga, Kleve, Julich, Bergu, Pomorza, Szczecina, Wendów i Kaszub, Meklemburgii, Krosna etc. burgrabia Norymbergi, landgraf Turyngii, margrabia Górnych i Dolnych Łużyc, książę Oranii, Neuchâtel i Valengin, książę Rugii, Padebornu, Halberstadt, Münster, Minden, Kamienia, Wendów, Schwerinnu, Ratzeburga, Mörs, Eichsfeld i Erfurtu etc. hrabia Hohenzollern, uksiążęcony hrabia Hennebergu, hrabia Marchii, Ruppinu, Ravensburga, Höllenstein, Tecklenburga i Lingen etc., pan ziemi Rostocku, Stargardu, Lauenburga i Bytowa, etc., etc.

 

Odpowiedzią Fryderyka Wilhelma III było wystosowanie do Napoleona ultimatum (1 października 1806 r.) z żądaniem wycofania armii francuskiej za linię Renu i zapowiadające utworzenie konfederacji państw północnoniemieckich pod protektoratem Prus. Dla sztabu francuskiego ten akt wypowiedzenia wojny nie był zaskoczeniem. Napoleon od jakiegoś już czasu planował rozbicie armii pruskiej, nim nadejdzie ewentualna rosyjska odsiecz. Armia pruska przekroczyła w dniu 2 października Łabę pod Dreznem i Magdeburgiem, i ruszyła na południowy zachód trzema kolumnami, oddalonymi od siebie o około 50 kilometrów. 75-tysięczna armia główna księcia Karola Wilhelma szła na Naumburg (Saale) i Erfurt. Towarzyszyli jej król i królowa Luiza. 50 tys. armia gen. Ernsta von Rüchela kierowała się ku Eisenach, a 55 tys. armia księcia Hohenlohe w stronę Zwickau. W awangardzie szły dwa korpusy – pruski Ludwika Ferdynanda i saski Bogislava Tauentziena. Pod Halle, stał w odwodzie 20 tys. korpus księcia wirtemberskiego. Napoleon skoncentrował w Bawarii 166 tys. ludzi, w tym 128 tys. piechoty, 28 tys. konnicy i 256 armat. Siły te miały być wzmocnione rekrutami z nowych zaciągów. Dalsze 70 tys. żołnierzy stacjonowało we Włoszech i około 150 tys. w innych krajach podległych Napoleonowi. 9 października doszło do pierwszej potyczki pod Schleiz. Korpus Murata rozbił 9-tysięczną ariergardę korpusu Tauentziena. Następnego dnia Francuzi ponownie starli się z Prusakami. Korpus księcia Ludwika rozpaczliwe bronił się przez dwie godziny, w końcu jednak ustąpił, zostawiając 1000 poległych i 2000 jeńców. Książę poległ. 14 października w krótkiej bitwie 56-tysięczna armia Napoleona rozbiła 72 tys. armię pruską. Ponad 12 tys. Prusaków poległo lub zostało rannych, a przeszło 15 tys. zostało wziętych do niewoli. Zdobycz wojenna to 200 armat i 30 sztandarów. Zaraz potem, pod Auerstädt, nastąpiło drugie starcie. 28 tys. żołnierzy napoleońskich pokonało i zmusiło do odwrotu 60 tys. żołnierzy pruskich – ponad 13 tys. zabitych i rannych oraz przeszło 3 tys. jeńców i 115 armat. Bitwa pod Jeną-Auerstädt przesądziła o przebiegu kampanii i całej wojny. Na mocy odpisanego pokoju w Tylży 7 lipca 1807 roku, Prusy zostały zobowiązane do: odstąpienia od części swoich ziem na zachód od Łaby, zgody na utworzenie Księstwa Warszawskiego ze swoich ziem rozbiorowych oraz ustanowienia statutu wolnego miasta dla Gdańska. Ponadto zobligowano państwo pruskie do zapłacenia ogromnej wojennej kontrybucji w wysokości 40 mln talarów, finansowania stacjonuących na tego terytorium wojsk francuskich oraz uczestnictwa we wspólnej blokadzie morskiej Wielkiej Brytanii.

W roku 1810 roku Fryderyk Wilhelm III wydał dekret sekularyzacyjny znoszący klasztory na całym obszarze Prus. W ten sposób przestał istnieć m.in. cysterski przeorat w Wierzbnej, kuria majątkowa w Zastrużu oraz zwierzchność klasztoru krzeszowskiego nad dobrami ziemskimi w Bożanowie i Kalnie. W 1811 roku Fryderyk Wilhelm III wydał kolejny dekret. Na jego mocy zostały zniszczone insygnia koronacyjne Rzeczypospolitej (zrabowane w 1795 roku na Wawelu) i przetopienie na monety. W 1812 Prusy zmuszone zostały przez Napoleona do wystawienia niewielkiego kontyngentu w kampanii moskiewskiej pod dowództwem generała Yorcka. Po porażce Armii Francuskiej w Rosji władca Fryderyk Wilhelm III zawarł sojusz z Rosją i przystąpił do koalicji napoleońskiej. W kampaniach z lat 1813-1814 oddziały pruskie odegrały istotną rolę. W wyniku postanowień kongresu wiedeńskiego w 1815 roku, Królestwo Prus uzyskało znaczne odszkodowania finansowe od Francji oraz zdobycze terytorialne.

 

Widok na zabudowania przeoratu w Wierzbnej, rycina z 1795 roku. W 1810 roku na mocy dekretu króla Fryderyka Wilhelma III klasztorne dobra zostały zsekularyzowane. W 1811 roku nabył je za sumę 153 000 srebrnych talarów hrabia August Friedrich Ferdinand von der Goltz

 

Władca Prus był współtwórcą Świętego Przymierza, które posiadało aspekt polityczny, handlowy, ekonomiczny, a oficjalnie religijny. W późniejszych latach życia poświęcił swoją energię na realizację rozpoczętego w 1817 roku procesu zjednoczenia Kościoła luterańskiego z reformowanym w Ewangelicki Kościół Unii Staropruskiej. Jego poglądy ewoluowały stopniowo w stronę reakcyjnych. Wbrew obietnicom składanym w 1813 roku nie nadał Prusom konstytucji. Zmarł 7 czerwca 1840 roku w Berlinie. Pochowano go w mauzoleum w Charlottenburgu tuż obok zmarłej w 1810 roku żony Luizy Meklemburg-Strelitz.

 

Za Fryderyka Wilhelma III miały miejsce następujące obiegowe serie emisyjne poszczególnych nominałów:

• Doppelfriedrich d'or (złoto) – emisja: 1806,1811,1813,1814 oraz 1825, 1826
• Friedrich d'or (złoto) – emisja: 1806-1813, 1816-1819, 1822 oraz 1825, 1827-1840
• 1/2 Friedrich d'or (złoto) – emisja: 1806, 1814, 1816, 1817 oraz 1825, 1827-1829, 1832, 1833, 1837-1840
• Doppeltaler (srebro) – emisja: 1839-1841
• Talar (srebro) – emisja: 1806-1809 oraz 1810-1816 oraz 1817-1822, 1823-25, 1827-28, 1828-1840
• Ausbeutetalar (srebro – emisja: 1826-28 oraz 1829-40
• 2/3 Talar = Gulden (srebro) – emisja: 1810
• 1/3 Talara (srebro) – 1807, 1809
• 6 Silbergroschen (srebro) – emisja: 1819
• 4 Silbergroschen (srebro) – emisja: 1806-1809
• 1/6 Talara (srebro) – emisja: 1809-1818 oraz 1822-1828, 1835, 1837-1840
• 1/6 Talara = 4 Groschen (srebro) – emisja: 1816-1818
• Silbergroschen (bilon) – emisja: 1821-1840
• 2/3 Silbergroschen = 8 Pfennige (bilon) – emisja: 1818
• 1/2 Silbergroschen (bilon) – emisja: 1821-1840
• 5 Pfenninge (miedź) – emisja: 1820
• 4 Pfenninge (miedź) – emisja: 1821,1822, 1825-27, 1829-30, 1832, 1834, 1836-1840
• 3 Pfenninge (miedź) – emisja: 1821-1833 oraz 1835-1840
• 2 Pfenninge (miedź) – emisja: 1821, 1822, 1825-28, 1830, 1832-1833, 1835-40
• 1 Pfenning (miedź) – emisja: 1821, 1822, 1825-28, 1832-1833, 1835-40

Emisje w wybranych prowincjach Prus za Fryderyka Wilhelma III:

Brandenburgia

• Silbergroschen (bilon) – emisja: 1806 A (Berlin), 1807 A (ok. 350 000 sztuk.), 1807 G (Kłodzko), 1808 G (Kłodzko)
• 3 Pfennige (bilon) – emisja: 1806 A (Berlin)
• 2 Pfennige (miedź) – emisja: 1810 A, 1814 A, 1816 A (Berlin)
• 1 Pfennig (miedź) – emisja: 1806 A (Berlin)

Westfalia

• 1 Pfennig (miedź) – emisja: 1806 A (Berlin)

Wschodnie i Zachodnie Prusy

• 1 Groschen (miedź) – emisja: 1810, 1811
• 1/2 Groschen (miedź) – emisja: 1811
• 1 Schilling (miedź) – emisja: 1806
• 1 Schilling (miedź) – emisja: 1810 (3 600 000 sztuk)

Śląsk

• 18 Kreuzer (srebro) – emisja: 1808 (Kłodzko), 9448 sztuki
• 9 Kreuzer (bilon) – emisja: 1808 (Kłodzko), 172270 sztuk
• Kreuzer (bilon) – emisja: 1806 A (Berlin), 1808 G (Kłodzko)
• 1 Kreuzer (miedź) – emisja: 1810 A (Berlin), 54630 sztuk
• 1 Groeschel (bilon) – emisja: 1806, 1808, 1809 G (Kłodzko), 93 820 sztuk
• 1/2 Kreuzer (miedź) – emisja: 1806 A (Berlin)

Wielkie Księstwo Poznańskie

• 3 Groschen (miedź) – emisja: 1816 A (Berlin), 1817 A (Berlin), 1816 (B) Wrocław

Warianty: 1816 A (Berlin) (zamiast GR. HERZ.POSEN-PREUS: oraz cyfra 1 zamiast 3), 1816 B (Wrocław) – 3 warianty, 1817 A (Berlin) - 3 warianty

• 1 Groschen (miedź) – emisja: 1816 A (Berlin), 360 000 sztuk, 1817 A (Berlin), 1816 B (Wrocław)

 

1 Gröschel, 1808 (bilon), średnica: 14,2 mm, waga: 0,98 g, mennica: Kłodzko (G)

 

1/2 Kreuzer, 1797 (miedź), średnica: 22,01 mm, waga: 3,63 g, mennica: Wrocław (B)

 

1 Kreuzer, 1810 (miedź), średnica: 23,54 mm, waga: 5,04 g, mennica: Berlin (A)

 

1 Kreuzer, 1808 (miedź), średnica: 15,03 mm, waga: 0,75 g, mennica: Kłodzko (G)

 

3 Kreuzer, 1807 (bilon), średnica: 18 mm, waga: 1,40 g, mennica: Kłodzko (G)

 

9 Kreuzer, 1808 (bilon), średnica: 22 mm, waga: 3,21 g, mennica: Kłodzko (G)

 

18 Kreuzer, 1808 (srebro), średnica: 24,9 mm, waga: 5,18 g, mennica: Kłodzko (G)

 

1 Groschen, 1816 (miedź), średnica: 20,5 mm, waga: 2,44 g, mennica: Wrocław (B)

 

3 Groschen, 1816 (miedź), średnica: 25 mm, waga: 7,4 g, mennica: Wrocław (B)

 

4 Groschen, 1799 (srebro), średnica: 26 mm, waga: 5,3 g, mennica: Berlin (A)

 

1/6 Reichsthaler (1810), srebro, średnica: 25 mm, waga: 5,3 g, mennica: Berlin (A)

 

1/3 Reichsthaler (1809), srebro, średnica: 27 mm, waga: 8,4 g, mennica: Kłodzko (G)

 

1/3 Thaler (1801), srebro, średnica: 28,5 mm, waga: 8,2 g, mennica: Berlin (A)

 

2/3 Thaler (1801), srebro, średnica: 34 mm, waga: 17,3 g, mennica: Berlin (A)

 

1 Thaler (1799), srebro, średnica: 36 mm, waga: 22,1 g, mennica: Berlin (A)

 

1 Reichsthaler, 1814 (srebro), średnica: 36 mm, waga: 22,3 g, mennica: Berlin (A)

 

1 Thaler, 1817 (srebro), średnica: 34 mm, waga: 22,3 g, mennica: Berlin (A)

 

1 Bergbautaler (Ausbeutethaler), 1834 (srebro), średnica: 34,38 mm, waga: 22,10 g, mennica: Berlin (A)

 

2 Doppelthaler, 1840 (srebro), średnica: 41 mm, waga: 36,98 g, mennica: Berlin (A)

 

1/2 Friedrich d'Or, 1804 (złoto), średnica: 20,5 mm, waga: 3,341 g, mennica: Berlina (A)

 

1/2 Friedrich d'Or, 1817 (złoto), średnica: 19 mm, waga: 3,341 g, mennica: Berlin (A)

 

1 Friedrich d'Or, 1800 (złoto), średnica: 23,5 mm, waga: 6,682 g, mennica: Berlin (A)

 

1 Friedrich d'Or, 1798 (złoto), średnica: 24 mm, waga: 6,682 g, mennica: Berlin (A)

 

1 Friedrich d'Or, 1818 (złoto), średnica: 24 mm, waga: 6,682 g, mennica: Berlin (A)

 

2 Doppelter Friedrich d'Or, 1800 (złoto), średnica: 27,5 mm, waga: 13,30 g, mennica: Berlin (A)

 

2 Doppelter Friedrich d'Or, 1831 (złoto), średnica: 21,80 mm, waga: 13,35 g, mennica: Berlin (A)

 

1 Pfennig, 1804 (miedź), średnica: 20 mm, waga: 2,45 g, mennica: Berlin (A)

 

1 Pfennig, 1801 (srebro), średnica: 15 mm, waga: 0,63 g, mennica: Berlin (A)

 

1 Pfennig, 1810 (miedź), średnica: 19,1 mm, waga: 1,62 g, mennica: Berlin (A)

 

1 Pfenning, 1821 (miedź), średnica: 17,25 mm, waga: 1,5 g, mennica: Berlin (A)

 

2 Pfennige, 1816 (miedź), średnica: 21,8 mm, waga: 3,24 g, mennica: Berlin (A)

 

2 Pfenninge, 1825 (miedź), średnica: 20,5 mm, waga: 2,95 g, mennica: Düsseldorf (D)

 

3 Pfennige, 1801 (bilon), średnica: 16 mm, waga: 0,72 g, mennica: Berlin (A)

 

3 Pfenninge, 1830 (miedź), średnica: 23,26 mm, waga: 4,71 g, mennica: Berlin (A)

 

4 Pfenninge, 1824 (miedź), średnica: 25 mm, waga: 5,95 g, mennica: Düsseldorf (D)

 

1/2 Silbergroschen, 1827 (srebro), średnica: 15,17 mm, waga: 1,13 g, mennica: Berlin (A)

 

1 Silbergroschen, 1835 (srebro), średnica: 18,42 mm, waga: 2,19 g, mennica: Berlin (A)

   

Dotychczasowe opracowania:

Część 1: Srebrne talary Habsburgów i Hohenzollernów
Część 2: Grosze praskie
Część 3: Srebrne brakteaty
Część 4: Monety Cesarstwa Niemiec 1871-1918
Część 5: Monety Republiki Weimarskiej 1919-1933
Część 6: Monety III Rzeszy 1933-1945
Część 7: Monety Fryderyka Wilhelma IV 1840-1861
Część 8: Złote monety cesarza Leopolda I Habsburga
Część 9: Srebrny halerz legnicki z Wierzbnej
Część 10: Srebrne kwartniki Piastów śląskich
Część 11: Monety okolicznościowe obiegowe Republiki Weimarskiej 1925-1933
Część 12: Srebrne krajcary cesarza Leopolda I Habsburga
Część 13: Srebrne i złote monety cesarza Wilhelma II Hohenzollerna
Część 14: Monety Fryderyka Wilhelma II 1786-1797 
Część 15: Monety króla pruskiego Fryderyka II
Część 16: Monety cesarza Józefa I Habsburga
Część 17: Monety cesarza Wilhelma I Hohenzollerna
"Obol zmarłego" - obyczaj praktykowany w XV-XVII wieku na cmentarzu przykościelnym w Wierzbnej

 

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript..

 

Źródła i ilustracje:
1. S. Haffner, Prusy bez legendy. Zarys dziejów. Warszawa 1996
2. P. Kalinowski, Śląskie monety Królestwa Prus, Kalety 2006
3. T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
4. S. Leśniewski, Jena i Auerstadt, Warszawa 2011
5. B. Mucha, Tajemnice Ziemi Żarowskiej, Świdnica 2019
6. https://en.numista.com/catalogue/
7. https://www.ma-shops.com/brom/
8. http://numizmatykaniemcy.blogspot.com/

Opracowanie
Bogdan Mucha