Menu witryny
Wystawy
Gmina Żarów
Historia gminy
Pocztówki i stare fotografie
Lapidarium
Zabytki w gminie
Zabytki w okolicy
Trasy rowerowe
Licznik odwiedzin
PROMUJEMY:
Strona główna
Wystawy i nagrody przedsiębiorstw Kulmiza w latach 1861-1906
W okresie ostatnich 200 lat przemysł odcisnął bardzo silne piętno w rozwoju wielu miast oraz regionów. Cały szereg małych ośrodków zawdzięcza temu sektorowi gospodarki ogromny wzrost potencjału demograficznego i gospodarczego, zwłaszcza w okresie uprzemysławiania w XIX wieku. Powszechnie stosowany termin tzw. drugiej rewolucji przemysłowej, przypadającej właśnie na drugą połowę XIX i początki XX stulecia, to nic innego jak proces zmian gospodarczych, społecznych i kulturalnych, który został spowodowany przez gwałtowny rozwój nauki i techniki. W wielu przypadkach do przeistoczenia się małej miejscowości w prężny ośrodek przemysłowy potrzebny był odpowiedni impuls w postaci występujących lokalnie kopalin oraz osoby będącej energicznym działaczem i inwestorem stawiającym na innowacje techniczne. Tak było właśnie w przypadku Żarowa, gdzie surowiec mineralny w postaci kaolinu ze złożami w pobliżu Gołaszyc, Kalna, Mrowin i Żarowa, miał decydujący wpływ na powstanie Fabryki Cegieł Szamotowych C.Kulmiz (Chamottenfabrik Saarau, C.Kulmiz). Wydobycie kaolinu na obrzeżach Żarowa rozpoczęto już w 1843 roku. Rok wcześniej powstała żarowska cegielnia, produkująca metodami tradycyjnymi piecowe kafle, cegły, dachówki i inne materiały budowlane. Po opracowaniu nowych metod przygotowania surowca i zmechanizowaniu wytwórczości, w 1850 roku ruszyła produkcja na skalę przemysłową nowego zakładu, któremu nadano nazwę Żarowska Fabryka Szamotowa C.Kulmiz. Wkrótce potem zbudowane zostały dwie fabryki filialne. Jedna z nich powstała w 1889 roku w czeskim Halbstadt, druga w 1899 roku w bawarskim Marktredwitz. Obie zaopatrywane były w surowiec wydobywany i sprowadzany z Żarowa.
Czytaj więcej: Wystawy i nagrody przedsiębiorstw Kulmiza w latach 1861-1906
Stolarze: rzemiosło branży drzewnej w okolicy Żarowa do 1945 r.
Stolarstwo to rzemiosło branży drzewnej z tradycjami kształtującymi się od zarania dziejów. Już w starożytności obrabiano lite drewno za pomocą siekier, dłut, pił, bijaków, kątownic i świdrów, nauczono się także stosować okładziny fornirowe. Jak wskazują badania antycznych zabytków, około 5000 lat temu, w starożytnym Egipcie były powszechne stoły, krzesła, a także inne meble, które były wykonane z drewna. Stolarze byli wówczas wysoce wykwalifikowanymi rzemieślnikami, którzy dzięki swojej pracy mogli żyć na wysokim poziomie. Jako całkiem odrębne rzemiosło, stolarstwo wyewoluowało dopiero w średniowieczu z ciesielstwa, które było najstarszym zawodem związanym z wytwarzaniem drewnianych przedmiotów codziennego użytku. Zadaniem cieśli pozostało stawianie dużych konstrukcji z drewna, czyli przede wszystkim konstrukcji wieńcowych i więźb dachowych budynków (również statków - szkutnictwo). Specjalnością stolarzy stało się z kolei wykonywanie rozmaitych mebli (stolarstwo meblowe) i drewnianych elementów funkcjonalnych, takich jak drzwi, ramy okienne, schody i stałe zabudowy (stolarstwo budowlane). Oba rzemiosła walczyły o swoją niezależność do tego stopnia, że średniowieczne ustawy cechowe zabraniały stolarzom łączenia drewna za pomocą gwoździ, a cieślom – klejenia. Oprócz cieśli i stolarzy istniały także inne zawody związane ściśle z pracą w drewnie, np. bednarz, kołodziej, tokarz czy snycerz.
Czytaj więcej: Stolarze: rzemiosło branży drzewnej w okolicy Żarowa do 1945 r.
Udział mieszkańców Ida- und Marienhütte w I wojnie światowej
Początki osiedla Ida- und Marienhütte obok Saarau, sięgają lat 40. XIX w., kiedy Carl Friedrich Kulmiz, założył na gruntach łazańskich dwie niewielkie huty: szkła „Ida” oraz żelaza „Maria”. Obie działały w ramach firmy „C.Kulmiz”, później przekształconej kolejno w spółkę handlową „C. Kulmiz”, następnie w „C. Kulmiz. Spółka z o.o.”. W hucie „Ida” produkowano głównie szkło użytkowe, które miało szerokie zastosowanie w przemyśle i budownictwie mieszkaniowym. Sztandarowym produktem były butelki z zielonego szkła oraz szklane butle na chemikalia. Na niewielką skalę i osobiste zamówienia, produkowano szkło ozdobne, w tym np. żyrandole. Zakład był przedsiębiorstwem eksperymentalnym, który jako surowiec cieplny, wykorzystywał węgiel brunatny, wydobywany w łazańskiej kopalni „Glück auf Julius”. Z chwilą kiedy nierentownym stało się zarówno wydobycie węgla jak też produkcja butelek, huta została zamknięta. W hucie „Maria” produkowano wyroby kowalskie, które znajdowały zastosowanie w rolnictwie, przemyśle oraz okolicznych kopalniach. Wykorzystywanym surowcem było stare przetapiane żeliwo. Kowalski asortyment produkowano przy użyciu młotów parowych jeszcze na początku XX w., jednak już w połowie XIX stulecia sporą część produkcji stanowiły proste maszyny. Po kompletnej przebudowie huty pod koniec lat 60. XIX w., w jej miejsce pojawiła się nowoczesna fabryka maszynowa „Maschinen-Fabrik C.Kulmiz”. Produkowano w niej maszyny w tym urządzenia rolnicze, kotły parowe i inne urządzenia, znajdujące zastosowanie w przedsiębiorstwach chemicznych i spożywczych. W 1926 r. fabryka jako nierentowna została zamknięta, a jej budynki rozebrano.
Czytaj więcej: Udział mieszkańców Ida- und Marienhütte w I wojnie światowej
Rodzina Neumann - właściciele "Domu Mody" w Saarau
W średniowieczu i w czasach późniejszych nieodłącznym elementem wiejskiego krajobrazu były przydrożne karczmy (znane także pod określeniem: austeria, gospoda, oberża, zajazd). Budynki tego rodzaju służyły różnym celom. Można w nich było stawać na popas i zjeść posiłek, można było napić się piwa lub mocniejszego trunku, można było też przenocować i zabawić się. W karczmach często urzędowali poborcy ceł i myta, tutaj odprawiano również wiejskie sądy. Karczmy pełniły ponadto funkcję wiejskich sklepów, zaopatrujących mieszkańców w artykuły codziennego użytku oraz rolę drobnych „zakładów wytwórczych" jak piekarnia, rzeźnia, browar czy gorzelnia. Taki stan rzeczy utrzymał się do połowy XIX w., kiedy rozwój handlu detalicznego, wykroczył poza tradycyjne związki z karczmą. Już pod koniec XIX stulecia w dużych wsiach istniały sklepy branży spożywczej i przemysłowej lub sklepy wielobranżowe. W pierwszej ćwierci XX w., zakupy można było zrobić w prawie każdej okolicznej wsi. Sklepy (czasami kilka w jednej miejscowości) działały m.in. w Bukowie, Imbramowicach, Łażanach, Mielęcinie, Mrowinach, Przyłęgowie i Wierzbnej. Z kolei w Gołaszycach i Kalnie, prosperowały sklepy kolonialne zaopatrzone w towary spożywcze (jak kawa, herbata, ryż, przyprawy) sprowadzane z zamorskich krajów, głównie z kolonii.
Czytaj więcej: Rodzina Neumann - właściciele "Domu Mody" w Saarau
Ziemia Żarowska 1945-1949. Strefa zaminowana
Tuż po zakończeniu II Wojny Światowej, na tzw. „Ziemie Odzyskane” ruszyła z różnych kierunków – głównie wschodnich, fala polskich osadników. 10 czerwca 1945 roku mieszkańcy okolic Bochni i Wadowic dotarli do wsi Kalno (niem. Kallendorf). Dziesięć dni później polscy osadnicy z rejonu Końskich i Wadowic osiedlili się w Gołaszycach (niem. Gohlitsch). Pod koniec czerwca dotarła pierwsza grupa, która zasiedliła Imbramowice (niem. Ingramsdorf). W tym samym roku na przestrzeli lipca i sierpnia Polacy powoli zasiedlali inne miejscowości dzisiejszej gminy Żarów (oprócz Marcinowiczek – jesień 1945, Tarnawa – luty 1946). Osadnicy pozostawili ojcowiznę, aby po udrękach długiej podróży osiedlić się we wsiach i domostwach, nierzadko odmiennych od tych, w których żyli wcześniej. Pierwszym ich odruchem była chęć zagospodarowania nowego domu i przyległej ziemi, która kryła w sobie „śmiertelne niebezpieczeństwo” w postaci setek tysięcy min i innego rodzaju pułapek.
Wystawa „Powstanie Styczniowe. W 160. rocznicę zrywu”
W wyniku największego i najdłużej trwającego polskiego powstania życie straciło niemal 20 tysięcy Polaków, a drugie tyle zostało zesłane na Sybir. Pomimo strat, znaczenie powstania jest nieocenione – pamięć o nim oddziaływała na kolejne pokolenia, a tym samym doprowadziła do odzyskania przez Polskę niepodległości. Żarowska Izba Historyczna zaprasza na wystawę „Powstanie Styczniowe. W 160. rocznicę zrywu”. Wystawa będzie dostępna w dniach od 23 stycznia do 24 lutego 2023 r. w godz. otwarcia Izby. Wstęp wolny
Czytaj więcej: Wystawa „Powstanie Styczniowe. W 160. rocznicę zrywu”
Żarowska Izba Historyczna - podsumowanie 2022 roku
W 2022 roku Żarowska Izba Historyczna przygotowała 15 wystaw tematycznych (w tym 5 – plenerowych, 10 – stacjonarnych). Wszystkie wystawy obejrzało łącznie ok. 11600 osób (ok. 6000 wystawy stacjonarne, ok. 4000 plenerowe, 1560 w formie wirtualnej). Zorganizowanych zostało 15 prelekcji historycznych (w tym XIX, XX i XXI Żarowska Prelekcja Historyczna, prelekcje dla uczniów SP Żarów i in.), w których udział wzięło 484 osoby (+ 709 osób online oglądających Żarowskich Prelekcji Historycznych). Oprócz prelekcji historycznych, odbyło się również spotkanie autorskie z Bogdanem Muchą – autorem książki "Gmina Żarów. Na przestrzeni wieków (część pierwsza)”. Na stronie Żarowskiej Izby Historycznej opublikowane zostały 42 opracowania poświęconych historii i zabytkom w gminie Żarów oraz eksponatom ze zbiorów Izby. Z opracowań skorzystało 65706 osób. W ramach pracowni historyczno-archeologicznej zrealizowanych zostało 18 spotkań (13 wycieczek terenowych, 13 prelekcji), w których udział wzięły łącznie 158 osób. W 2022 roku zorganizowanych zostało 21 wycieczek (w tym 1 – rajd wspólnie z Kołem PTTK “Żarodreptaki”, 18 – spacerów historycznych, 1 wycieczka rowerowa, 1 wycieczka autobusowa. Liczba uczestników wyniosła: 741 osób. Po dwuletniej przerwie w 2022 roku odbył się V Międzyszkolny Konkurs Wiedzy Historycznej o Gminie Żarów, w którym udział wzięły 2-osobowe reprezentacje uczniów z SP Imbramowice, SP Mrowiny (filia), SP Zastruże, SP Żarów. W okresie wakacyjnym odbyło się VII Żarowskie Spotkanie Miłośników Motoryzacji, w którym udział wzięło 114 wystawców oraz ok. 2000 osób oglądających plenerową ekspozycję pojazdów. W 2022 roku do Żarowskiej Izby Historycznej przekazanych zostało łącznie 209 eksponatów.
Czytaj więcej: Żarowska Izba Historyczna - podsumowanie 2022 roku
Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Siedlimowicach
Folwark w miejscowości Schonefelt (ówczesne Siedlimowice) wzmiankowany jest po raz pierwszy w 1386 roku. Wówczas był własnością należącą do możnego rodu śląskiego von Seidlitz, który gospodarował tutaj do ok. 1517 roku. Kolejnymi właścicielami dominium były następujące rody i osoby: ok.1517-1522 – von Pogorella, 1522-przed 1568 – von Burghauss / von Reibnitz / von Seidlitz / von Bock, przed 1568-ok.1632 – von Schindel, po 1632-ok.1648 – von Tschirnhaus, po 1648-1685 – von Marschalkin, 1685-kon. XVII w. – von Tschirnhaus, kon. XVII w.-1703 – Asindlerin, 1703-1730 – von Bombsdorf, 1730-1765 – von Seherr-Thoss, 1765-1798 – von Gellhorn, 1798-1823 – Joachim Georg Bieder, 1823-1840 – Otton von Lieres, 1840-1867 – Graf von Pückler , 1867-1945 – von Korn. Wiadomo, że w latach wojny trzydziestoletniej, między rokiem 1633 i 1641 zabudowania folwarczne zostały strawione przez wielki pożar. Odbudowa wsi oraz dominium było dziełem Ursuli Heleny von Marschalkin, z domu von Motschelnitz. Zmarła ona w wieku 65 lat i 5 miesięcy w marcu 1685 roku i jako protestantka została pochowana wieczorem 11 marca w krypcie grobowej w Kościele Pokoju w Świdnicy. Na przełomie XVII i XVIII wieku właścicielami Siedlimowic i części Pożarzyska byli małżonkowie Asindlerin. W styczniu 1703 roku wdowa Barbara Elisabeth Asindlerin z domu von Schindel, sprzedała całą majętność Gottliebowi von Bombsdorf (żona Maria Katherina z domu Kottulinski). W kontrakcie sprzedaży skrupulatnie wyliczony, że w jej skład wchodziły siedziba rycerska, folwark, pola, łąki, lasy, stawy, młyn, prawa prowadzenia karczmy, browarnicze, gorzelnicze, łowieckie i rybackie.
Czytaj więcej: Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Siedlimowicach
Złoty dukat odnaleziony w pobliżu Żarowa
W dniu 5 listopada 2022 roku, podczas poszukiwań prowadzonych przez Żarowskie Stowarzyszenie Historyczno-Eksploracyjne „Aureus”, odnaleziona została na obszarze gminy Żarów moneta w postaci tzw. dukata niderlandzkiego. Numizmat będący złotym krążkiem z datą roczną 1837, waży ok. 3,48 g i ma 21 mm średnicy. Z całą pewnością nie należy do popularnych znalezisk na tym terenie. Według wstępnych ustaleń, numizmat wybity został za czasów panowania króla Zjednoczonych Niderlandów Wilhelma VI Oranje-Nassau, suwerennego Księcia Niderlandów w latach 1813-1815, wielkiego księcia Luksemburga w latach 1815-1840 i księcia Limburgii w latach 1839-1840. Czy jednak faktycznie moneta pochodzi z królewskiej mennicy w holenderskim Utrechcie ? A może jest kopią oryginału, która powstała w oddalonym o przeszło 1700 km, carskim Sankt Petersburgu ? Napisano już o okolicznościach odnalezienia owej monety. Dziś warto przybliżyć historię związaną z tym jakże wyjątkowym znaleziskiem na Ziemi Żarowskiej.
Murarze: rzemiosło branży budowlanej w okolicy Żarowa do 1945 r.
Murarstwo to jedno z rzemiosł branży budowlanej, które zajmuje się wznoszeniem budynków murowanych z kamienia lub cegły. W Polsce zostało zapoczątkowane w X wieku, wraz z wprowadzeniem chrześcijaństwa i budową pierwszych murowanych obiektów sakralnych. Rozwój cywilizacyjny w kolejnych stuleciach, spowodował wzrost zapotrzebowania na prace murarskie, zwłaszcza w dużych ośrodkach miejskich, gdzie w końcu XIV i w XV w. zaczęły powstawać cechy skupiające murarzy, zajmujących się zarówno murowaniem, jak też projektowaniem i organizowaniem prac budowlanych. Pod koniec XVI i w XVII wieku pojawiły się nowe formy organizacji pracy w budownictwie. Rozwinięte zostały mniejsze i większe przedsiębiorstwa budowlane, przy czym w dalszym ciągu trwała działalność murarzy indywidualnych, pracujących na zlecenie w mniejszych miastach oraz na wsiach. Pamiętać należy, że budownictwo murowane wymagało odpowiednich kwalifikacji oraz praktyki. Rzemiosło obejmowało szeroki wachlarz prac, które nie zawsze były przydzielone dla poszczególnych specjalistów. Dlatego też rzemieślnicy tej branży niejednokrotnie łączyli kwalifikacje murarskie, kamieniarskie i ciesielskie, a nawet parali się architekturą i projektowaniem wznoszonych budowli. Sam proces wznoszenia murowanych budynków był wieloetapowy i rozpoczynał się z wytyczeniem planu budowli w terenie i wykonaniem fundamentów. W dalszej kolejności wznoszone były ściany i sklepienia, poprzez łączenie kamieni lub cegieł zaprawą z wypalanego na placach budowy wapna.
Czytaj więcej: Murarze: rzemiosło branży budowlanej w okolicy Żarowa do 1945 r.
Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Tarnawie
Pierwsi znani właściciele Tarnawy to bracia Herman i Heinrich von Czirn, którzy w 1399 roku pobierali świadczenia feudalne z Gołaszyc, Imbramowic, Pożarzyska i Tarnawy. Na przestrzeli kolejnych stuleci, wieś była w posiadaniu następujących osób i rodzin: 1406-1410 - Konrad von Watzenrode, 1410-1484 – bracia Hans, Heinz, Niklas, Sigmund i Witche von Hundt, 1484-1533 - Hans von Bauch, 1533-1550 - Hans von Seidlitz, 1526-1574 – Nikolas, Barbara i Ulrich von Strachwitz, 1574-1594 – Heinrich i Hans von Reichenbach, po 1594-1615 – von Nostitz, od 1615 do początku lat 20. XVII wieku - Andreas von Köckritz. Z połowy XVI wieku pochodzi pierwsza wzmianka o folwarku w Tarnawie. Na ziemiach majątku wysiewano wówczas 16 małdratów zboża, hodowano 150 owiec, a w sporym stawie odławiano 20 kop ryb rocznie. Pierwsze informacje mówiące o istnieniu tzw. Rittersitz, czyli siedziby rycerskiej w Tarnawie, pochodzą kolejno z lat 1638, 1650 i 1670. Istnienie dworu, potwierdza także dokument sprzedaży dóbr spisany w 1734 roku.
Czytaj więcej: Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Tarnawie
Informacje
Historia miejscowości
Dawni mieszkańcy
Kalendarium
Kartografia
Słownik miejscowości
Muzea, wystawy, zabytki
Archeologia i Historia
Strony historyczne
WSPÓŁPRACUJEMY:
