Menu witryny
Wystawy
Gmina Żarów
Historia gminy
Pocztówki i stare fotografie
Lapidarium
Zabytki w gminie
Zabytki w okolicy
Trasy rowerowe
Licznik odwiedzin
PROMUJEMY:
Strona główna
Udział mieszkańców Gołaszyc i Pożarzyska w I wojnie światowej
Przed wybuchem I wojny światowej obszar dóbr "rycerskich" w Gołaszycach (wówczas niem. Gohlitsch) wynosił 226 ha, w tym 160 ha gruntów ornych, 29 ha łąk, 16 ha lasu oraz 4 ha stawów. W skład dwóch zespołów folwarcznych wchodziły 4 domy mieszkalne, które zamieszkiwało 86 osób. Cała wieś liczyła 221 mieszkańców, z których 163 było wyznania ewangelickiego. Z kolei w Pożarzysku (wówczas niem. Hohenposeritz) obszar dominium wynosił 171 ha, w tym grunty orne 142 ha, łąki 12 ha, las 6 ha. Niewielki folwark z dwoma budynkami mieszkalnymi i dwoma gospodarczymi, zamieszkiwało 20 osób. Powierzchnia gruntów chłopskich stanowiła obszar 376 ha, na który składały się: grunty orne – 305 ha, łąki – 26 ha oraz las o powierzchni 9 ha. Całą wieś zamieszkiwały 354 osoby w tym zaledwie 58 katolików. Listy strat armii niemieckiej z lat 1914-1919 [a], wymieniają następujące nazwiska uczestników I wojny światowej z Gohlitsch (24 osoby): Fritz Blasig, Hermann Dittrich, Fritz Gregor, Friedrich Karl Gäbel, Paul I Heinrich, Gustav Hoffmann, Wilhelm I Hoffmann, Albert Klose, Alfred Klose, Hermann Klose, Klose Wilhelm, Alfons II Klose, Richard Kühnel, Paul Ludwig, Hermann Müller, Paul August Quarg, Wilhelm Quarg, Adolf Ringel, Gustav Paul II Scholz, Wilhelm Süffenbach,Friedrich Thiel, Gustav Tilsch, Hermann Tilsch, Paul Wenzig, Gustav Winkler (w tym 9 poległych w walce i zmarłych w szpitalu, 3 zaginionych, 2 ciężko rannych, 9 lekko rannych, 2 wziętych do niewoli); z Hohenposeritz (29 osób): Wilhelm Arndt, Gustav Berger, Gustav Dorn, Paul Dorn, Paul Drescher, Paul Eckhardt, Richard Finke, Friedrich Geppert, Fritz Göllner, Fritz Hauptfleisch, Gustav Hauptfleisch, Hermann Härtel, Paul II Härtel, Gustav Kahlert, Paul Kahlert, Wilhelm Karisch, Hermann Kartsch, Paul Kartsch, August Konrad Klose, Hermann Littmann, Adolf Rauer, Reinhold Rauer, Arthur Schneider, Hermann Schubert, Robert Schumann, Wilhelm Süssenbach, Heinrich Tschee, Paul Willig, Georg Woiton (w tym 9 poległych w walce i zmarłych w szpitalach, 6 zaginionych, 5 ciężko rannych, 9 lekko rannych) [b], [c].
Czytaj więcej: Udział mieszkańców Gołaszyc i Pożarzyska w I wojnie światowej
XIX-wieczne graffiti na wieży kościoła w Pożarzysku
Pierwsza informacja o istnieniu kościoła i parafii w Pożarzysku pochodzi z końca XII wieku, a dokładnie z roku 1198. Owa wzmianka zawarta została w dokumencie spisanym przez biskupa wrocławskiego Jarosława, w którym potwierdził wymianę wsi stanowiących uposażenie kościoła w miejscowości Posarische (wówczas Pożarzysko). Nieznany z imienia i nazwiska proboszcz pożarzyski otrzymał wówczas Jauorau, Tissech, Petri villa (Stary Jawornik, Czechy i Piotrowice) w zamian za Osech, Lopenice, Ystebche, Wlostrouicu i Scharino (Osiek, Łopienice, Istebkę, Blizanowice, Żarów lub folwark Sanderhof). Bez wątpienia fundatorami i pierwszymi patronami kościoła w Pożarzysku byli możni rycerze z rodu Ilikowiców. Problem jednak w tym, że obecna świątynia, która góruje nad zabudowaniami Pożarzyska, datowana jest dopiero na połowę XIII wieku. Jaka była konstrukcja i usytuowanie pierwszego kościoła, który stał we wsi przynajmniej pół wieku wcześniej ?. Czy pierwszą świątynię w Pożarzysku mogły zniszczyć wojska mongolskie, które wiosną 1241 roku, podążały spod Legnicy przez Strzegom i Świdnicę na Węgry ?. Tego przynajmniej na razie nie wiadomo.
Czytaj więcej: XIX-wieczne graffiti na wieży kościoła w Pożarzysku
W sakiewce dawnych mieszkańców gminy Żarów, cz. 19: Monety cesarza Fryderyka III Hohenzollerna
Friedrich Wilhelm Nikolaus Karl von Hohenzollern urodził się 18 października 1831 roku w Poczdamie. Był synem cesarza Wilhelma I i Augusty z Saksonii-Weimaru-Eisenbach. Jego guwernantem i wychowawcą był znany niemiecki archeolog i historyk Ernst Curtius – odkrywca m.in. Świątyni Zeusa Olimpijskiego. Następnie po ukończeniu 18 lat studiował krótko na Uniwersytecie w Boon. W kolejnych latach nauki odbył liczne podróże zagraniczne, m.in. 1851 roku odwiedził Wielką Wystawę Światową w Londynie. Jako następca tronu szczególnie angażował się w działalność na rzecz kultury. Pasjonował się archeologią i historią. Zainspirował m.in. prace wykopaliskowe w Pergamonie i greckiej Olimpii a także opisywał liczne pomniki i starożytne ruiny na Bliskim Wschodzie. Często wraz z rodziną podróżował m.in. do Włoch (Rzym, Florencja, Wenecja). Odbył też liczne wizyty oficjalne m.in. był na pogrzebie Cesarza Wszechrusi Aleksandra II, złożył wizytę papieżowi i królowi Włoch Wiktorowi Emanuelowi II oraz królowi Hiszpanii Alfonsowi XII. Mimo tego kanclerz Otto von Bismarck przy akceptacji cesarza, bardziej faworyzował młodszego księcia Wilhelma, który był zapoznawany z polityką zagraniczną i reprezentował nawet Cesarstwo Niemiec na uroczystościach z okazji pełnoletności carewicza Romanowa w Sankt Petersburgu.
Gra terenowa "Na szlaku historii - Gmina Żarów"
Gminne Centrum Kultury i Sportu i Żarowska Izba Historyczna zapraszają do udziału w grze terenowej "Na szlaku historii - Gmina Żarów". Zabawa startuje 1 maja i trwa do 16 maja 2021 roku. Gra terenowa "Na szlaku historii" łączy w sobie aspekty historyczne, edukacyjne i poznawcze. Dla jej uczestników przygotowanych zostało 11 pytań. Do dwóch z nich dołączone zostały ilustracje. Zadaniem dla osób biorących udział w grze jest w pierwszej kolejności odnalezienie odpowiednich miejsc położonych na obszarze gminy Żarów. Następnie odczytanie napisów lub znaków umieszczonych na różnych budowlach i obiektach architektury. Odpowiednia ich interpretacja jest niezbędna do udzielenia prawidłowej odpowiedzi na zadane pytanie. Gra terenowa "Na szlaku historii" to znakomita forma aktywnego spędzenia wolnego czasu na świeżym powietrzu oraz okazja do poznania ciekawych miejsc i zabytków w gminie Żarów.
Czytaj więcej: Gra terenowa "Na szlaku historii - Gmina Żarów"
Znalezisko w Wierzbnej
Żarowska Izba Historyczna, wzbogaciła swoje zbiory o kolejny ciekawy eksponat. Jest nim wojskowa, metalowa manierka z okresu międzywojennego (lata 20. XX wieku). Przedmiot został odnaleziony kilka miesięcy temu przez Marysię i Patrycję – mieszkanki wsi Wierzbna, które uczęszczają do klasy 6d w SP im. Jana Brzechwy w Żarowie. Jak poinformowały dziewczynki, niekompletna i uszkodzona manierka leżała pośród liści na skraju starego cmentarza przy ul. Spacerowej w Wierzbnej. Przedmiot został najprawdopodobniej wyrzucony razem z innym śmieciami, które zalegają we wskazanym przez Znalazczynie miejscu. Na chwilę obecną wiadomo, że odnaleziona manierka została wyprodukowana w Czechosłowacji przez firmę "Meva", wzór 1922. Zbliżone formą metalowe pojemniki na wodę były podczas I wojny światowej na wyposażeniu armii austro-węgierskiej – tzw. Feldflasche M1915. Być może czechosłowackich manierek używało także Wojsko Polskie w okresie do 1939 roku, lecz nie zostało to jeszcze potwierdzone.
Tajemnice kościoła pw. Wniebowzięcia NMP w Imbramowicach, gm. Żarów, cz. 2
Znak kamieniarski to zgeometryzowany rysunek wyryty celowo za pomocą narzędzia kamieniarskiego na powierzchni obrabianego kamienia budowlanego. Cechą takiego znaku jest jednakowa grubość rytu na całej jego długości. Przekrój z kolei przybierał kształt litery U lub V. Długość rytu ewoluowała w czasie i zmieniała się w zależności od pełnionej funkcji. W starożytnej Grecji oraz Rzymie znaki kamieniarskie osiągały długość nawet 80 cm. W stylu romańskim i wczesnym gotyku, było to z reguły 30-40 cm. Z kolei w XIV i XV wieku znaki kamieniarskie były znacznie krótsze i mierzyły średnio ok. 2-3 cm. W XVII-XVIII-wiecznych budowlach barokowych ich rozmiary zostały zmniejszone do ok. 1,5 cm długości. Znaki kamieniarskie miały szczególnie wielkie znaczenia w budownictwie średniowiecznej Europy. To właśnie wtedy tworzyły się samodzielne warsztaty kamieniarskie z nowymi szkołami, które miały szeroki wpływ na budownictwo zarówno pod względem stylistycznym, terytorialnym oraz administracyjnym. W początkowym okresie wśród kamieniarzy dominowali zakonnicy – Jezuici, Franciszkanie, Dominikanie czy też Karmelici. Pilnie studiowali pisma oraz odbywali podróże po ówczesnym kontynencie. Mieli zatem możliwość poznania różnych technik budowlanych oraz współpracy z lokalnymi rzemieślnikami. W średniowiecznej Polsce szczególnie duży udział przy wznoszeniu budowli sakralnych mieli mieli Cystersi. Świadectwem ich działalności w dobie rozkwitu sztuki romańskiej i gotyckiej, są wspaniałe budowle, z których wymienić można m.in. opactwo w Łęknie (kościół i klasztor budowany w kilku etapach), opactwo w Wąchocku (powstało jako filia opactwa Morimond), opactwo w Sulejowie (w założeniu najstarszy jest kościół pw. św. Tomasza Kantuaryjskiego – trójnawowa bazylika z transeptem, ukończona w 1232 roku), archiopactwo w Jędrzejowie (klasztor ufundowany w 1140 roku, kościół pw. Wniebowzięcia NMP konsekrowany w 1210 roku).
Czytaj więcej: Tajemnice kościoła pw. Wniebowzięcia NMP w Imbramowicach, gm. Żarów, cz. 2
Dawna gospoda "Zum Feldschloss" w Bożanowie
Na początku XIV wieku mieszkańcy Bożanowa (wówczas Ekardi villa) byli zobligowani do uiszczania dziesięciny z użytkowanych gruntów na rzecz proboszcza rezydującego na parafii w Wierzbnej. W tym czasie obszar wszystkich zagospodarowanych gruntów w Bożanowie wynosił 16 łanów (łan flamandzki – ok. 16,7-17,5 ha). Do dziedzicznego sołectwa należały niższe prawa sądownicze, karczma oraz przywilej warzenia i sprzedaży piwa. Trudno jednoznacznie orzec czy w tak niewielkiej wsi produkcja złocistego trunku w została w ogóle podjęta. Miejscowość była niewielka a w jej bezpośrednim sąsiedztwie funkcjonował browar wierzbeński. Karczma w Bożanowie powstała zapewne już w średniowieczu. Brak jednak źródeł pisanych, poświadczających jej istnienie w tamtym czasie. Pierwsze zmianki źródłowe pochodzą dopiero z lat 20. XVIII wieku, kiedy rocznie sprzedawano w niej 70-80 beczek piwa warzonego w Wierzbnej. Na pewno karczma nie posiadała wówczas praw gorzelniczych, a jej dzierżawcą w 1726 roku był niejaki Abraham Lensch. Brak klienteli był zapewne powodem zamknięcia działalności owej karczmy na przełomie XVIII i XIX wieku. W XIX wieku we wsi działała jedynie niewielka gorzelnia oraz podrzędny lokal gastronomiczny nazywany szynkiem. Dopiero w 1904 roku młynarz z Mrowin Alfred Gerstmann zakupił 2 morgi ziemi (1 morga – 2553,21 m²) przy rozwidleniu dróg prowadzących do Piotrowic oraz Żarowa, gdzie została wzniesiona gospoda o nazwie własnej "Zum Feldschloss". Właściciel wykupił pełną koncesję browarniczą i gorzelniczą. Po Alfredzie gospodę (budynek z ówczesnym nr 26) do 1945 roku prowadził jego syn Georg Grestmann (wymieniony w książce adresowej mieszkańców Bożanowa z 1942 r. jako Gasthofsbesitzer – właściciel gospody). Pierwotnie budynek gospody był obiektem jedno- i dwukondygnacyjnym, murowanym z tynkowanym detalem, który został wzniesiony na kamiennym – granitowym cokole. Jego rozczłonkowana nieregularna bryła z osiowym ryzalitem, została zaopatrzona w otwór wejściowy umieszczony osiowo w fasadzie. Obiekt nakrywały dachy dwuspadowe kryte dachówką ceramiczną oraz papą. Po II wojnie światowej w budynku dawnej gospody "Zum Feldschloss" funkcjonowała m.in. pijalnia piwa, sklep. Na głównej sali organizowane było kino obwoźne oraz próby teatralne. Obecnie budynek (nr 28) w zmienionym wystroju pełni funkcję sali bankietowej, w której organizowane są imprezy okolicznościowe.
Dzwon von Winterfeldów z kościoła ewangelickiego w Mrowinach
Dzwon to instrument muzyczny zaliczany do grupy idiofonów naczyniowych, czyli instrumentów, w których źródłem dźwięku jest ciało stałe mające niezmienną, naturalną sprężystość (instrument perkusyjny), pobudzane i wprawiane w drganie za pomocą innego przyrządu np. Belki lub bijaka. Ogólne dzwony można podzielić można na kloszowe, kuliste z sercem, kuliste bez serca (grzechotkowe), bezsercowe głębokie i bezsercowe płytkie. Ze względu na materiał, z którego zostały wykonane na dzwony: brązowe, spiżowe, odlane ze staliwa, mosiężne, szklane, ceramiczne, drewniane lub wykonane z tworzyw sztucznych. W skład budowy typowego dzwonu wchodzą następujące elementy (od góry): korona, hełm, krawędź dolna, płaszcz, wieniec i krawędź dolna. Wewnątrz znajduje się bijak zwany sercem. Korona dzwonu posiada zazwyczaj od 4 do 6 kabłąków lub trzpieniów, które służą do zawieszania dzwonu, przy pomocy stalowych taśm lub klamer do tzw. jarzma (ruchomy element zwieszenia). Jarzmo osadzone jest w nieruchomym siedzisku. Bijak zwany sercem dzwonu, wykonany jest najczęściej z miękkiej kutej stali. Jego posadowienie odpowiada miejscu, w które ma uderzać, czyli w najgrubszą część płaszcza tzw. wieniec. Ważny jest także odpowiedni kształt dla uzyskania poprawnego dźwięku. Waga serca, wynosi zazwyczaj ok. 4% masy całego dzwonu.
Czytaj więcej: Dzwon von Winterfeldów z kościoła ewangelickiego w Mrowinach
Ochotnicza Straż Pożarna w Żarowie na filmie z 1932 roku
W minioną sobotę na portalu aukcyjnym ebay.de zakończyła się interesująca aukcja. Jej przedmiotem była szpula z nawiniętą taśmą filmową 16 mm (rodzaj nośnika zdjęć), na której znalazł się prywatny film nagrany na początku lat 30. XX wieku w Żarowie (ówczesny Saarau). Jego tytuł "Hauptübung der freiw. Feuerwehr Saarau 25. Juni 1932" oraz zamieszczone do aukcji fotografie (kadry filmu) nie pozostawiły cienia wątpliwości, iż chodzi o Ochotniczą Straż Pożarną w Żarowie. Szpula z filmem, została wystawiona na sprzedaż w niemieckiej Kolonii i ostatecznie wylicytowana za kwotę 453 euro (ok. 2065 zł). Niestety nie udało się pozyskać owego reliktu do zbiorów Żarowskiej Izby Historycznej. Nie wiemy też kto został właścicielem szpuli, ale jeżeli chciałby się skontaktować i zaprezentować na łamach naszej strony zawartość owego filmu, na pewno byłby to miły gest dla mieszkańców Miasta i Gminy Żarów. Tymczasem chcemy zaprezentować wybrane fotografie – kadry filmowe, które zostały opublikowane wraz ze wspomnianą aukcją internetową (obróbka fot. ŻIH). Dokumentacja ta poświadcza fakt, że Ochotnicza Straż Pożarna w Żarowie (Freiwilige Feuerwehr Saarau powstała 7 lipca 1867 roku) była na początku lat 30. XX wieku jednostką dobrze zorganizowaną oraz wyposażoną. Na stanie był nowy samochód gaśniczy marki Brennabor LKW (Lieferwagen) ATZ z jednoosiową przyczepą TSA oraz wyprodukowana jeszcze w 1861 roku sikawka konna (pompa hydroforowa). Poza tym na wyposażeniu żarowskich strażaków były różnego rodzaju drabiny oraz sprzęt specjalistyczny, który służył zarówno podczas akcji gaśniczo-ratunkowych, jaki i do celów szkolnych (poniższe fotografie z ćwiczeń, m.in. przy ob. budynku przy ul. Zamkowej 1). Do dyspozycji dawnej OSP Żarów, była także kilkunastometrowa drewniana wieża, która służyła jako obiekt treningowy i zarazem miejsce do suszenia węży strażackich (podobna znajdowała się m.in. w Grodzisku Wielkopolskim). Wspomnieć trzeba, że służbę w Freiwilige Feuerwehr Saarau, pełnili w 1932 roku, m.in. ober-brandmeister (ogniomistrz) August Hanke (z zawodu murarz wymieniony w książce adresowej Żarowa z 1929 r., zamieszkały przy Schweidnitzer Straße 9 – ob. ul. Armii Krajowej) oraz brandmeister (młodszy ogniomistrz) August Böhm (z zawodu dekarz wymieniony w książce adresowej Żarowa z 1929 r., zamieszkały przy Schweidnitzer Straße 7). Obaj wymienieni strażacy byli reżyserami wyżej wspomnianego filmu, do którego zdjęcia wykonał niejaki Hans Zucker.
Czytaj więcej: Ochotnicza Straż Pożarna w Żarowie na filmie z 1932 roku
Mieszkańcy gminy Żarów uczestnikami Akcji "Burza" w latach 1944-45
Akcja "Burza" to kryptonim planu powstania zbrojnego i przejęcia władzy w Polsce przy użyciu sił Armii Krajowej, wprowadzony rozkazem dowódcy Armii Krajowej z dnia 20 listopada 1943 roku. Plan zakładał mobilizację oddziałów AK w czasie przesuwania się frontu wschodniego przez ziemie państwa polskiego i atakowanie wycofujących się wojsk niemieckich, w celu opanowania terenu przed wkroczeniem wojsk sowieckich. Terenowym dowódcom Armii Krajowej i przedstawicielom Delegatury Rządu RP na Kraj polecono ujawnianie się wobec wkraczającej Armii Czerwonej i obejmowanie władzy wojskowej i cywilnej na wyzwolonym terenie. Działania zbrojne w ramach „Burzy” Armia Krajowa prowadziła od marca do listopada 1944 roku, a w bardzo ograniczonej formie w styczniu 1945 roku. Jako pierwszy działania w ramach "Akcji Burza", rozpoczął okręg Wołyń, mobilizując w styczniu 1944 roku 27. Wołyńską Dywizję Piechoty Armii Krajowej (5 pułków piechoty i 2 pułk ułanów). Dywizja brała udział w walkach pod Kowlem, na Polesiu i Lubelszczyźnie oraz przy wyzwalaniu m.in. Kocka i Lubartowa. W lipcu 1944 roku 5. Wileńska Brygada Armii Krajowej i Zgrupowanie Okręgu AK Nowogródek (2 pułki ułanów i 3 pułki piechoty) realizowały plan zdobycia Wilna („Ostra Brama”). Na obszarze lwowskim w końcu lipca 1944 roku oddziały 5. Dywizji Piechoty Armii Krajowej (3 pułki piechoty i 1 pułk ułanów) uczestniczyły w wyzwoleniu Lwowa. Mobilizację oddziałów AK przeprowadzono także w okręgu Białystok – 29. Dywizja Piechoty (4 pułki piechoty i 1 pułk strzelców konnych), Polesie – 30. Dywizja Piechoty AK "Twierdza" (2 pułki piechoty), Lublin – 3. Dywizja Piechoty Legionów AK (3 pułki piechoty) i 9. Podlaska Dywizja Piechoty AK (2 pułki piechoty), współdziałające z jednostkami sowieckimi w wyzwalaniu m.in. Krasnegostawu i Szczebrzeszyna. Natomiast w podokręgu Wschód obszaru warszawskiego 8. Dywizja Piechoty AK (4 pułki piechoty, 1 pułk ułanów), walczyła m.in. w rejonie Tłuszcza i Radzymina.
Czytaj więcej: Mieszkańcy gminy Żarów uczestnikami Akcji "Burza" w latach 1944-45
Katastrofa budowlana i rozbudowa dworca kolejowego w Żarowie
21 kwietnia 1842 roku rozpoczęte zostały prace ziemne przy budowie linii kolejowej Wrocław Świebodzki – Świebodzice (dziś Wrocław Świebodzki – Zgorzelec/Görlitz; linia oznaczona nr 274). Prace przy budowie linii trwały ponad półtora roku, a zaangażowanych w nie było ponad 2 tysiące robotników. We Wrocławiu kosztem ponad 150 tys. talarów powstał dworzec Świebodzki. W Świebodzicach natomiast za sumę 104 tys. talarów wzniesiono dworzec z magazynami i placami załadunkowymi węgla. Linię Wrocław Świebodzki – Świebodzice oddano do użytku 29 października 1843 roku. Na całej trasie linii wybudowano 5 stacji – Wrocław Świebodzki (Breslau Freiburger Bahnhof), Kąty Wrocławskie (Kanth), Imbramowice (Ingramsdorf), Jaworzyna Śląska (Königszelt), Świebodzice (Freiburg) oraz 2 przystanki – Smolec (Schmolz) i Mietków (Mettkau). W 1851 roku rozpoczęto przedłużenie linii ze Świebodzic do Wałbrzycha w pobliże tamtejszego zagłębia węglowego. Całą linię dla ruchu towarowego i pasażerskiego, oddano do użytku 1 marca 1853 roku, a więc po blisko dziesięciu latach od zakończenia pierwszego etapu. Liczba stacji wzrosła z 5 do 11. Wybudowano wówczas (1853 rok) stacje we Wrocławiu Zachodnim (Gross Mochbern), Sadowicach (Sadewitz), Żarowie (Saarau) i Cierniach (Zirlau). Na stacje przemianowano dotychczasowe przystanki w Smolcu i Mietkowie. Stacja kolejowa w Żarowie usytuowana jest na 42,612 km linii Wrocław Świebodzki – Zgorzelec i położona na wysokości 206 m npm. Stacja posiadała niegdyś budynek dworca z nastawnią Żw, ubikację, budynek ekspedycji towarowej, magazyn, budynki mieszkalne dla pracowników, rampę boczno-czołową, peron wyspowy z przejściem podziemnym, budynki gospodarcze i warsztatowe, 2 place ładunkowe, 3 posterunki przejazdowe, wagę wagonową i skrajnik. Układ torowy: 2 tory główne zasadnicze, 1 główny dodatkowy, 13 bocznych.
Czytaj więcej: Katastrofa budowlana i rozbudowa dworca kolejowego w Żarowie
Informacje
Historia miejscowości
Dawni mieszkańcy
Kalendarium
Kartografia
Słownik miejscowości
Muzea, wystawy, zabytki
Archeologia i Historia
Strony historyczne
WSPÓŁPRACUJEMY:
