Menu witryny
Wystawy
Gmina Żarów
Historia gminy
Pocztówki i stare fotografie
Lapidarium
Zabytki w gminie
Zabytki w okolicy
Trasy rowerowe
Licznik odwiedzin
PROMUJEMY:
Strona główna
XIX Żarowska Prelekcja Historyczna
Serdecznie zapraszamy na XIX Żarowską Prelekcję Historyczną, która odbędzie się 28 stycznia 2022 r., o godz. 18:00 w siedzibie Żarowskiej Izby Historycznej przy ul. Dworcowej 3. W programie prelekcji dwa zagadnienia: „Podziemne Tajemnice Masywu Ślęży” oraz „Młyny wodne i wiatraki w okolicy Żarowa”. Wstęp na prelekcję bezpłatny. Obowiązują maseczki i dezynfekcja rąk.
Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Mrowinach
Pierwsza znana wzmianka o 7 łanowym folwarku w Mrowinach pochodzi z 25 października 1297 roku. Wówczas to książę świdnicki Bolko I zezwolił właścicielowi folwarku w „Conradiswalde”, rycerzowi Tyczko Muscho na opłacanie cystersom dziesięciny pieniężnej w zbożu. Kolejnymi właścicielami folwarku mrowińskiego były następujące osoby i rody: 2 poł. XIV-k. XIV w. – von Czirn, 1411-1480 – von Schellendorf , przed 1432-po 1492 – von Zettriz (Czettritz), 1480-ok.1550 – von Mühlheim, 1557-ok.1605 – von Adelsbach, ok.1611-1653 – von Motschelnitz, 1653-1668 – Ludwig de Lopis, baron Monteverques, 1689-1694 – von Oppersdorf, 1694-1713 – Johann Frantz baron von Karnath, 1713-1727 – Melchior Ducius von Wallenberg, 1727-1729 – Sophia Elisabeth von Knobelsdorf, 1729-1746 – von Winterfeld, 1748-1770 – von Nostitz, 1770-1794 – von Knobelsdorf, 1794-1803 – Graf von Schlabrendorf, 1803-1868 – hrabina Charlotte von Fürstenberg i jej spadkobiercy, 1868-1945 – von Kulmiz (do 1874 Karl, do 1895 Paul, do 1905 Rudolf, do 1925 Eugen, do 1945 Karl Adolf).
Czytaj więcej: Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Mrowinach
Udział mieszkańców Bożanowa i folwarku Weselina w I wojnie światowej
Przed wybuchem I wojny światowej w Bożanowie (niem. Eckersdorf, Kr. Schweidnitz) większość ziemi należącej do gminy wiejskiej stanowiły grunty orne – ok. 212 ha, na których uprawiano głównie ziemniaki i buraki cukrowe oraz 35 ha łąk. Popularna była wówczas hodowla bydła ras szlachetnych. We wsi od 1904 roku działała gospoda „Zum Feldschloss” z pełną koncesję i prawem produkcji wódki. We wsi było 27 budynków mieszkalnych a liczba mieszkańców wynosiła ok 250 osób, z których większość była wyznania katolickiego. Listy strat armii niemieckiej z lat 1914-1919 [a], wymieniają nazwiska 29 mieszkańców Bożanowa, którzy wzięli udział w I wojnie światowej: Paul Beitlich, Hermann Blaschke, Max Brendel, Alois Engel, Georg Engel, Richard Engel, Wilhelm Engel, Paul Hanke, Paul Haubner, Gustav Heinrich, Joseph Hubrich, Heinrich Jüptner, Albert Klose, Paul Klose, Bernhard Köhler, Karl Mischke, Paul Hermann Mischke, Joseph I Mischke, Paul Nitsche, August Petereit, Johann Peterreit, Hermann Piefel, August Rother, Paul Rother, Alfons Sauer, Arthur Sauer, Paul Schmidt, Bruno Scholz, Oskar Tschimmel [b]. Spośród tej liczby: 11 – mieszkańców Bożanowa poległo w walce lub zmarło w szpitalach polowych, 9 – zaginęło, 7 – zostało rannych (w tym 1 ciężko), 2 – trafiło do niewoli [c]
Czytaj więcej: Udział mieszkańców Bożanowa i folwarku Weselina w I wojnie światowej
Mieszkańcy powiatu świdnickiego w niewoli radzieckiej
Traktat wersalski podpisany 28 czerwca 1919 roku po zakończeniu I wojny światowej pozwalał Niemcom na utrzymanie niewielkich liczebnie i słabo uzbrojonych sił zbrojnych. W latach 1921-1935 określano je mianem Reichswehry, liczącej 100 tys. ludzi w wojskach lądowych i 15 tys. w marynarce wojennej (Kriegsmarine). 2 sierpnia 1934 roku po śmierci prezydenta Niemiec Paula von Hindenburga, pełniący urząd kanclerza Adolf Hitler, ogłosił się wodzem i kanclerzem Rzeszy (Führer und Reichskanzler) oraz najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych. Już w październiku tego samego roku, w ramach realizacji planu „A”, Reichswehra została powiększona do stanu 240 tys. żołnierzy (21 dywizji piechoty, 2 dywizje kawalerii i 1 lekka dywizja pancerna). Punktem przełomowym w remilitaryzacji Niemiec było uchwalenie ustawy wojskowej (tzw. Wehrgesetz) z 16 marca 1935 roku, która ustalała wielkość armii na 12 korpusów, w skład których miało wchodzić 36 dywizji piechoty i 3 dywizje pancerne, ogółem 450 tys. żołnierzy. Po za tym zniesione zostały ograniczenia wersalskie pod względem rodzajów, liczebności i produkcji uzbrojenia. Wprowadzono również obowiązkową służbę wojskową mężczyzn w wieku 19-45 lat (w Prusach Wschodnich do 55 lat).
Czytaj więcej: Mieszkańcy powiatu świdnickiego w niewoli radzieckiej
Żarowska Izba Historyczna - podsumowanie 2021 roku
W 2021 roku Żarowska Izba Historyczna przygotowała 12 wystaw tematycznych (w tym 6 – plenerowych, 6 – stacjonarnych, 1 – wirtualna). Wszystkie wystawy obejrzało łącznie ok. 12400 osób (ok. 2800 wystawy stacjonarne, 2056 wirtualne, ok. 7500 plenerowe). Zorganizowanych zostało 7 prelekcji historycznych (XIX Żarowska Prelekcja Historyczna oraz prelekcje dla uczniów SP Mrowiny, SP Żarów i Bajkowego Przedszkola w Żarowie), w których udział wzięło 148 osób. Oprócz prelekcji historycznych, odbyły się również spotkania autorskie z Agnieszką Dobkiewicz – autorką książki "Dziewczyny z Gross-Rosen" oraz Hannibalem Smoke – autorem trylogii “Niewidzialny Dolny Śląsk”. W spotkaniach udział wzięło 51 osób, natomiast z formy online skorzystało 612 osób. Na stronie Żarowskiej Izby Historycznej opublikowanych zostało 81 opracowań poświęconych historii oraz zabytkom w gminie Żarów oraz eksponatom ze zbiorów Izby. Z opracowań skorzystało 84747 osób. W ramach półkolonii GCKiS zorganizowane zostały 4 warsztaty archeologiczne pt. “Archeologia – metodyka badań, sprzęt oraz klasyfikacja zabytków” (2 – lipiec, 2 – sierpień). W warsztatach udział wzięło 166 dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Oprócz zajęć warsztatowych, prowadzone były również zajęcia w ramach pracowni historyczno-archeologicznej – 10 spotkań (7 wycieczek terenowych, 10 prelekcji), w których udział wzięły łącznie 52 osoby. W 2021 roku zorganizowanych zostało 17 wycieczek pieszych (4 – rajdy wspólnie z Kołem PTTK “Żarodreptaki”, 13 – spacerów historycznych) oraz 1 wycieczka rowerowa. Liczba uczestników wyniosła: 539 osób. W 2021 roku odbyły się dwa konkursy: plastyczny "Auto moich marzeń" (zgłoszonych 59 prac) oraz 2. edycja konkursu "Historyczna Foto-zagadka" (8 rund, łącznie 57 uczestników). W okresie wakacyjnym odbyło się VI Żarowskie Spotkanie Miłośników Motoryzacji, w którym udział wzięło 62 wystawców oraz ok. 1000 osób oglądających plenerową ekspozycję pojazdów. W 2021 roku do Żarowskiej Izby Historycznej przekazanych zostało łącznie 120 eksponatów (w tym 55 przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków – Delegatura Wałbrzych).
Czytaj więcej: Żarowska Izba Historyczna - podsumowanie 2021 roku
Przez Königszelt do krematoriów Auschwitz
W czerwcu 1940 roku w podzielonej na dwie strefy Francji (północna pod okupacją niemiecką i południowa jako Państwo Francuskie „Vichy” zależne od Niemiec) mieszkało ok. 350 000 Żydów, z których połowa była uciekinierami bez obywatelstwa francuskiego. W okupowanej strefie północnej stosowano bezpośrednio nazistowskie przepisy antysemickie. Z kolei w strefie południowe, od października 1940 roku rząd Vichy zakazał Żydom wykonywania określonych zawodów, a Żydów-cudzoziemców internował w obozach przejściowych / tranzytowych: Pithiviers (1941 – 17.08.1942), Compiègne, Beaune-la-Rolande (14.05.1941 – 4.08.1943), Gurs (1940-1943), Drancy (08.1941 – 08.1944). Po tym nastąpiła rejestracja i konfiskata majątków. W dniu 27 marca 1942 ruszyły z Francji pierwsze transporty Żydów do obozu zagłady KL Auschwitz. Powszechną praktyką było rozdzielanie rodziców (wysyłano ich do obozów zagłady jako pierwszych) i dzieci, których wedle szacunków większość (ok. 11 000) zginęła w komorach gazowych obozu Auschwitz. Ostatni transport Żydów odjechał w lipcu 1944 roku. 80 do 90% przywożonych osób zabijano w Auschwitz w ciągu pierwszego dnia pobytu. Ogółem zamordowano ok. 76 000, czyli około 25% wszystkich Żydów – obywateli francuskich.
Brelok automobilklubu działającego przy DZCH "Organika" Żarów
W 1979 roku przy Dolnośląskich Zakładach Chemicznych "Organika" powstał automobilklub, który zrzeszał pracowników zakładów – właścicieli pojazdów osobowych. Jego inicjatorem i założycielem był ówczesny dyrektor DZCH mgr. inż. Michał Kołodko. Pierwszym prezesem był Z. Tokarz, a następnie A. Szydlak i A. Stencel. W ramach działalności automobilklubu przy zakładzie powstał parking samochodowy. Po za tym prowadzono i udostępniano dla członków automobilklubu dwa warsztaty (obiekty typu garażowego przy parkingu) z pełnym wyposażeniem do bieżących napraw samochodów. Bezpłatnie można było również korzystać z myjni samochodowej znajdującej się przy parkingu. Automobilklub przy DZCH organizował rożnego rodzaju rajdy samochodowe wraz z testami sprawnościowymi kierowców na terenie gminy. W ramach działalności zakupiono także przyczepy kempingowe typu "Niewiadów" wraz z wyposażeniem oraz organizowano na ich bazie wypoczynek wczasowy dla pracowników DZCH w Pogorzelicy. Automobilklub zakończył działalność w 2000 roku wraz z pogarszającą się sytuacją finansową zakładów.
Czytaj więcej: Brelok automobilklubu działającego przy DZCH "Organika" Żarów
Dąb szypułkowy i platan klonolistny – pomnikami przyrody w Gminie Żarów
Na sesji Rady Miejskiej, która odbyła się w dniu 25 listopada 2021 roku radni jednogłośnie poparli projekt uchwały w sprawie ustanowienia pomników przyrody. Na listę pomników przyrody wpisanych zostało kolejnych dziewięć drzew, które rosną w obrębie miejscowości Imbramowice, Mrowiny oraz Żarów (5 – dębów szypułkowych, 1 – kłęk amerykański, 1 – platan klonolistny, 1 – klon pospolity, 1 – wiąz pospolity). Ustanowienie nowych pomników przyrody to efekt akcji „Zgłoś drzewo na pomnik przyrody – ratujmy drzewa dla przyszłych pokoleń”, którą zainicjował Urząd Miejski w Żarowie. Dzięki tej inicjatywie, łącznie na terenie administracyjnym gminy Żarów mamy w sumie 45 pomników przyrody. Drzewa, które ustanowione zostały pomnikami przyrody są objęte szczególną ochroną i będą pod nadzorem Urzędu Miejskiego w Żarowie.
Czytaj więcej: Dąb szypułkowy i platan klonolistny – pomnikami przyrody w Gminie Żarów
Uroczystość odsłonięcia pomnika chorążego Bolesława Kosteckiego w Żarowie
W ramach tegorocznych obchodów Narodowego Święta Niepodległości, na cmentarzu komunalnym w Żarowie, odbyła się uroczystość odsłonięcia pomnika (nagrobka) chorążego Bolesława Kosteckiego – byłego mieszkańca Żarowa, uczestnika walk o niepodległość Ojczyzny w latach 1918-1921, żołnierza Armii Hallera oraz II Korpusu Polskiego gen. Andersa. Wojskową asystę uroczystości pełniła kompania honorowa Wojska Polskiego wystawiona przez Akademię Wojsk Lądowych im. generała Tadeusza Kościuszki we Wrocławiu. Zgromadzonych mieszkańców Żarowa przywitał prowadzący spotkanie Jerzy Rudnicki z Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN we Wrocławiu, po czym hymn państwowy odegrała Żarowska Orkiestra Dęta.
Czytaj więcej: Uroczystość odsłonięcia pomnika chorążego Bolesława Kosteckiego w Żarowie
Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Łażanach
Pierwsza wzmianka źródłowa o powstałej pod koniec XII wieku wsi Łażany pochodzi z 1335 roku. Wówczas w tzw. rejestrze świętopietrza archidiecezji gnieźnieńskiej (nazwa opłaty wnoszonej na rzecz papiestwa z racji jego zwierzchnictwa nad danymi ziemiami) wymieniony został kościół w miejscowości "Laszano". Etymologia tej nazwy wywodzi się od słów „las” lub „laz”, czyli „karczowisko” i wyjaśnia okoliczności w jakich założono osadę, przez wykarczowanie lasu porastającego obrzeża doliny rzecznej. Najprawdopodobniej już w XIV wieku we wsi istniał rycerski folwark, który początkowo stanowił własność rycerskiego rodu von Seidlitz. Pierwsza wzmianka o łażańskim folwarku pochodzi jednak z ok. 1550 roku, kiedy jego właścicielem był rycerz Sigmund Buschke von Mühlheim. Majątek przynosił wówczas ok. 30% zysków. Na areale ziemskim wysiewano 14 małdratów zboża oraz hodowano 500 owiec. Zabudowania folwarczne bez większego szwanku wyszły z wojny trzydziestoletniej w 1 połowie XVII wieku. Na początku lat 80. XVIII wieku folwark łażański określano jako okazały. Do jego rozbudowy po pożarze z 1782 roku przyczynił się Nikolas August von Burghauss, który wprowadził nowe techniki rolne, w tym system wielopolowy, częściowy płodozmian, odpowiednie nawadnianie i nawożenie oraz nowe gatunki wysiewanych roślin. W hodowli pojawiła się natomiast szwajcarska i ansbachska rasa bydła, które na zimę przetrzymywano w nowych oborach. Na terenie folwarku funkcjonował olejarnia i browar, które w 1799 roku uległy wielkiemu pożarowi, lecz szybko zostały odbudowane. Zabudowania gospodarcze były niszczone przez kolejne pożary jeszcze dwukrotnie w 1805 i 1824 roku. Po kolejnych odbudowach majątek łażański w latach 40. XIX wieku specjalizował się w hodowli bydła (200 sztuk) i owiec rasy merynos (900 sztuk). Uprawę roślinną obok zboża zdominowały rośliny oleiste i paszowe. Nowe zabudowania tzw. wielkiego folwarku, powstawały stopniowo w ciągu XIX wieku. Na początku kolejnego stulecia w skład jego zabudowy wchodziły: browar, gorzelnia, olejarnia, kuźnia, obory, stajnie, stodoły oraz 14 domów mieszkalnych dla robotników folwarcznych i służby. Liczba mieszkańców folwarku wynosiła odpowiednio w1885 roku: 175 osób, 1905: 169 osób, 1925: 142 osoby.
Czytaj więcej: Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Łażanach
Kdo 1171a Saarau - jeńcy wojenni w żarowskiej fabryce cegieł Didierwerke AG
Władze III Rzeszy Niemieckiej opracowały specjalny program postępowania wobec jeńców wojennych, którego jednym z celów głównych było ich wykorzystanie jako siły roboczej dla gospodarki Niemiec hitlerowskich. Program ten powstał w uzgodnieniu między Naczelnym Dowództwem Sił Zbrojnych ("Oberkommando der Wehrmacht") oraz Generalnym Pełnomocnikiem do Spraw Gospodarki Wojennej ("Generalbevollmächtigte für die Kriegswirtschaft"). Konwencja genewska z dnia 27 lipca 1929 roku w sprawie traktowania jeńców wojennych stanowiła w artykule 2, że "jeńcy wojenni winni być traktowani w sposób humanitarny", oraz że "środki odwetowe względem nich są zabronione". Konwencji tej nie podpisał Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, co stanowiło koronny argument stosowany przez Niemców dla usprawiedliwienia niehumanitarnego traktowania radzieckich jeńców. Ta interpretacja nie znajdowała jednak żadnego uzasadnienia w przepisach prawa konfliktów zbrojnych. Sygnatariusze traktatu nie byli bowiem zwolnieni z obowiązku jego przestrzegania nawet w sytuacji, gdy przeciwnik nie był jego stroną. Ponadto ZSRR i III Rzesza pozostawały sygnatariuszami IV konwencji haskiej z 1907 roku oraz tzw. konwencji czerwonokrzyskiej z 1929 roku, które nakazywały humanitarne traktowanie wziętych do niewoli żołnierzy przeciwnika. W rzeczywistości radzieccy jeńcy wojenni traktowani byli w szczególnie nieludzki i barbarzyński sposób. Nie respektowano wobec nich postanowień konwencji haskiej i genewskiej. Obozy, w których przebywali były faktycznie ośrodkami zagłady. Wyniszczano w nich głodem, zimnem (pozostawiano jeńców nawet w zimie pod gołym niebem), pracą niewolniczą, biciem i znęcaniem się. Wobec jeńców radzieckich nie stosowano podziału na szeregowych i oficerów.
Czytaj więcej: Kdo 1171a Saarau - jeńcy wojenni w żarowskiej fabryce cegieł Didierwerke AG
Informacje
Historia miejscowości
Dawni mieszkańcy
Kalendarium
Kartografia
Słownik miejscowości
Muzea, wystawy, zabytki
Archeologia i Historia
Strony historyczne
WSPÓŁPRACUJEMY:
