Menu witryny
Wystawy
Gmina Żarów
Historia gminy
Pocztówki i stare fotografie
Lapidarium
Zabytki w gminie
Zabytki w okolicy
Trasy rowerowe
Licznik odwiedzin
PROMUJEMY:
Strona główna
Dokumenty firmy C. Kulmiz G.m.b.H z lat 30. XX wieku
W publikacji pt. "Przemysł i Zakłady na Środkowym i Dolnym Śląsku: Księga jubileuszowa z 52. Dorocznego Spotkania Stowarzyszenia Niemieckich Przemysłowców we Wrocławiu w dniach 10-14 czerwca 1911 roku", znalazły się informacje dotyczące Fabryki Maszyn C. Kulmiz Sp. z o.o. Ida- und Marienhütte koło Żarowa, która była wówczas własnością firmy C. Kulmiz G.m.b.H. Zacytujmy fragment z niniejszego opracowania: ... W roku 1843 nieżyjący już Królewski Tajny Radca Handlowy Carl von Kulmiz założył Firmę C. Kulmiz, z której rozwinęła się Spółka Handlowa C. Kulmiz, a później firma C. Kulmiz G.m.b.H., do której należy również Fabryka Maszyn. Siedzibą przedsiębiorstwa macierzystego jest Ida - und Marienhütte koło Żarowa. Firma brała udział przede wszystkim w budowie linii kolejowej Wrocław – Świebodzice – Świdnica. Jednocześnie na miejscu posiadała hutę szkła i zajmowała się wydobyciem węgla brunatnego. Odkrycie bogatych złóż białej i sinej gliny doprowadziło później do powstania fabryki cegieł ogniotrwałych (szamotowych). Utrzymywanie urządzeń maszynowych tych przedsiębiorstw czyniło koniecznym istnienie warsztatu naprawczego, który założono w ich pobliżu, i który stał się początkiem właściwej Fabryki Maszyn. Po kilku latach zamknięto hutę szkła i zaniechano wydobycia węgla, jako nieopłacalnych przedsięwzięć. Wtedy to znacznie rozwinięto fabrykę cegieł szamotowych, trzeba było również powiększyć warsztat remontowy, co doprowadziło w 1850 roku do założenia Fabryki Maszyn, odlewni żelaza i zakładu kotlarskiego, które w następnych latach były rozwijane.
Czytaj więcej: Dokumenty firmy C. Kulmiz G.m.b.H z lat 30. XX wieku
Żarowska dama z kadyceuszem
Od około 1820 roku w Niemczech, rozwijał się styl w architekturze, który zwany był eklektyzmem (z języka greckiego eklektikós – "wybierający"). Styl ten polegał na swobodnym łączeniu w jednej budowli, często niezgodnych ze sobą, elementów wybranych z innych, znanych już stylów architektonicznych. Czas wykształcenia oraz trwanie eklektyzmu, przypadło na okres gwałtownego rozwoju przemysłu i komunikacji kolejowej – po wynalazku maszyny parowej, masowego napływ ludności wiejskiej do miast oraz bogacenia się kupców i przemysłowców. Nie inaczej było w Żarowie, obok którego w XIX wieku powstała osada przemysłowa Ida und Marienhütte (dopiero w 1939 roku, formalnie włączona do Żarowa). Także i tutaj dotarło eklektyczne novum, a jego pozostałością są budynki wzniesione w 2 połowie XIX wieku (gł. ok. 1870 roku). Zaliczamy do nich obiekty posadowione przy: ul. Armii Krajowej (nr 23, 46, 48, 51, 58), ul. Mickiewicza (nr 13, 33), ul. Ogrodowej (nr 2), Sikorskiego (nr 5), Zamkowej (nr 1, 2). Są to budynki 2-4 kondygnacyjne, często licowane w fasadzie frontowej cegłą oraz wzbogacone tzw. boniowaniem (w tynku naśladownictwo wyglądu muru z kamienia, przez wykonywanie profilowania imitującego układ kamieni w murze, przy pomocy boni, czyli spoiny podkreślającej układ kamieni lub rowek w tynku). Wszystkie cechują się bogatym detalem tynkowanym w postaci obramień okiennych, drzwi, gzymsów, pilastrów oraz innych elementów architektonicznych. Na pierwszy plan wysuwają się tutaj najbardziej ozdobne elewacje z motywami wieńców, festonów laurowych, przedstawień zoomorficznych (np. głowy lwów) oraz antropomorficznych (płaskorzeźby z twarzami i całopostaciowe figury ludzkie).
Tajemniczy transport ładunków w Żarowie pod koniec II wojny światowej
13 lutego 1945 roku w toku tzw. Operacji Dolnośląskiej (8-28.02.1945 r.) wojska radzieckie przekroczyły granice dzisiejszej gminy Żarów. Zajęte zostały miejscowości Mielęcin, Mikoszowa, Przyłęgów, Zastruże i Łażany. Nad Strzegomką pomiędzy Łażanami i Żarowem frontem stanęła radziecka 273. dywizja strzelecka (2. korpus strzelecki, 6. armia). W jej skład wchodziły: 967., 969. i 971. pułk strzelecki; 812. pułk artyleryjski, 135. samodzielny dywizjon przeciwpancerny, 342. kompania zwiadu, 547. batalion saperski, 631. samodzielny batalion łączności, 334. batalion medyczno-sanitarny, 296. samodzielna kompania chemiczna, 546. kompania transportowa i in. jednostki). Po drugiej stronie linii frontu, działania prowadziła niemiecka 19. dywizja pancerna (sztab w Stanowicach) oraz w bezpośrednim sąsiedztwie Żarowa 484. pułk grenadierów (254. dywizja piechoty). W dniach od 13 do 20 lutego 1945 roku, radziecka 273. dywizja strzelecka straciła 59 zabitych i 142 rannych żołnierzy. Utracono też jedno działo kaliber 76 mm i trzy działa kaliber 122 mm. Zniszczono jednak 4 niemieckie czołgi, 4 działa pancerne, 2 transportery piechoty. Przejęto 16 zaprzęgów konnych i 38 koni. Niemcy stracili w walce 1550 zabitych i rannych oraz 407 wziętych do niewoli jeńców. 273. dywizja strzelecka, została następnie przesunięta do walk o Festung Breslau.
Czytaj więcej: Tajemniczy transport ładunków w Żarowie pod koniec II wojny światowej
S.M.S. "Pommern" - podwodny grób Paula Ludwiga z Gołaszyc
Okręt liniowy (pancernik) to nazwa najsilniejszej klasy okrętów wojennych, których główne uzbrojenie stanowiła silna artyleria. Nazwa odnosiła się od ich taktyki walki w szyku liniowym, w składzie floty liniowej. Jedną z generacji tego rodzaju okrętów, były budowane od lat 80. XIX wieku do 1 dekady XX wieku, tzw. przeddrednoty lub predrednoty (z ang. Pre-dreadnought). Generacja tych okrętów poprzedzała późniejsze okręty, tzw. drednoty, które budowano w latach 1906-1922. Typowy pancernik generacji przeddrednotów był napędzany maszynami parowymi z centralnie umieszczoną kotłownią opalaną węglem. Ich wyporność wynosiła 10 000-16 500 t, długość kadłuba 100-140 m, prędkość 15-18 węzłów. Większość okrętów tej generacji, była uzbrojona w 4 działa głównego kalibru umieszczone w dwóch wieżach lub barbetach na dziobie i na rufie oraz od kilku do 20 dział średniego kalibru w kazamatach w nadbudówce lub kadłubie. W odróżnieniu od wcześniejszych konstrukcji, nowe pancerniki, budowane były w seriach, aby uzyskać okręty o podobnych charakterystykach, mogące działać w składzie jednolitej floty liniowej.
Czytaj więcej: S.M.S. "Pommern" - podwodny grób Paula Ludwiga z Gołaszyc
Wojny Pruskie z XIX wieku, cz.5: Krew przelana w wojnie z Francją - 1870/1871
Spreparowana przez Otto von Bismarcka tzw. depesza emska sprowokowała wszczęcie przez Francję 19 lipca 1870 roku, działań wojennych przeciwko Królestwu Pruskiemu. Na początku września, licząca 120 000 żołnierzy francuska Armia „Châlons”, pod dowództwem marszałka Patrice’a Mac-Mahona, w towarzystwie cesarza Francuzów Napoleona III, próbowała przerwać oblężenie Metz. Siły francuskie, zostały jednak okrążone pod Sedanem przez pruskie armie „Moza” i 3 Armia, pod dowództwem feldmarszałka Helmuta von Moltke, w towarzystwie pruskiego króla Wilhelma I i pruskiego kanclerza Ottona von Bismarcka. W bitwie trwającej 1 września 1870 roku, Francuzi stracili ponad 17 000 ludzi, zabitych i rannych, oraz 21 000 jeńców. Wojska pruskie oszacowały swoje straty na 2320 osób zabitych, 5980 rannych i 700 pojmanych lub zaginionych. Następnego dnia Napoleon III rozkazał wywiesić białą flagę i poddał się wraz z całą Armią „Châlons” von Moltkemu i pruskiemu królowi.
Czytaj więcej: Wojny Pruskie z XIX wieku, cz.5: Krew przelana w wojnie z Francją - 1870/1871
Kolejka wąskotorowa w Kalnie
Na przełomie XIX i XX wieku, w powszechnym użyciu były wąskotorowe kolejki, które charakteryzowały się znacznie uproszczoną konstrukcją i prześwitem 600-1000 mm. W języku niemiecki, znane są pod określeniem Feldbahn (kolej polowa) lub Lorenbahn (nazwa od Lore – wagonika/wywrotki). Kolej tego rodzaju, była budowana zwykle przy użyciu przenośnych przęseł torowych, tzw. patentowych (prefabrykowanych odcinków toru wraz ze stalowymi podkładami) niekiedy kładzionych wprost na ziemi bez podkładów. Charakteryzowała się niskim kosztem i czasem budowy. Jej wadami była bardzo niska zdolność przewozowa ze względu na konieczność zachowania nacisku na osie nie przekraczającego 4-5 ton i niska trwałość toru. Tabor stanowiły najczęściej lory (platformy) lub proste węglarki dwuosiowe, jednak bywały również eksploatowane „wagony” o konstrukcji zbliżonej do furmanki postawionej na wąskotorowych wózkach. W eksploatacji była przede wszystkim trakcja konna, obok prostych lokomotyw parowych, spalinowych lub benzolowych. Kolej polowa, służyła do przewozu surowców dla przemysłu przetwórczego (zw. też koleją przemysłową) takich jak drewno, glina, kamień, piasek, torf, węgiel brunatny (np. Imbramowice, Jaroszów Kalno, Żarów). Dlatego też znalazła szerokie zastosowanie w ogniotrwałych fabrykach gliny, cegielniach, cukrowniach, hutach żelaza i stali, kopalniach odkrywkowych (piaskownie, żwirownie, kamieniołomy, kopalnie węgla brunatnego i gliny).
Wojny Pruskie z XIX wieku, cz.4: Krew przelana w wojnie z Austrią - 1866
Bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny w 1866 roku pomiędzy Królestwem Prus a Cesarstwem Austrii, były konflikty związane z administrowaniem terenu księstw Szlezwiku i Holsztyna. Nieporozumienia dyplomatyczne, jak również pruskie prowokacje, rozdarły Związek Niemiecki pomiędzy walczące strony. Część państw poparła Królestwo Prus (Królestwo Włoch i kilka państw Związku Niemieckiego), inne wsparły Cesarstwo Austriackie (Saksonia, Królestwo Hanoweru, Królestwo Bawarii i kilka in.). Działania zbrojne w toku tzw. wojny siedmiotygodniowej (niem. Deutscher Krieg, Preußisch-Deutscher Krieg) rozpoczęli Prusacy przeciwko kontyngentom wojskowym państw Związku Niemieckiego. Siły austriackie podzielone były na dwie armie – Północną i Południową. Na początku czerwca 1866 roku wojska pruskie wkroczyły do administrowanego przez Austrię Holsztyna. Główne i decydujące działania prowadzone były jednak przez armie pruskie w Czechach. Siły pruskie, rozlokowane między Jelenią Górą a Nysą, składały się z I, V i VI armii, w sumie liczące 115000 ludzi, w tym 10000 kawalerzystów i 352 dział. Walki trwały od 16 czerwca do 23 sierpnia 1866 roku. Stoczono dziewięć bitew lądowych i jedną morską, na Morzu Adriatyckim. Były to starcia pod Custozą (24.06.1866), bitwa pod Podolem (26.06.1866), bitwa pod Vysokovem lub Nachodem (27 czerwca 1866), bitwa pod Trautenau (27 czerwca 1866), bitwa pod Langensalza (27.06.1866), bitwa pod Münchengrätz (28.06.1866), bitwa pod Burkersdorfem (28.06.1866), bitwa pod Skalicami (28.06.1866), bitwa pod Jičínem (29.06.1866), bitwa pod Sadową (3.07.1866) i bitwa morska pod wyspą Vis (20.07.1866).
Czytaj więcej: Wojny Pruskie z XIX wieku, cz.4: Krew przelana w wojnie z Austrią - 1866
Dwór w Mikoszowej na ilustracjach z 1 ćwierci XX wieku
Posiadamy niewiele informacji o dworze, który wznosi się w zachodniej części wsi Mikoszowa, w gminie Żarów. Pierwsza wzmianka o tej rycersko-szlacheckiej siedzibie, pochodzi z 16 czerwca 1686 roku, kiedy wspomniano o tzw. Wohnhause, czli mieszkalnym domu. Widniejąca na wieży dworu pod koniec lat 20-tych XIX wieku data 1664, wskazuje na wcześniejszą metrykę budowli (data budowy lub przebudowy-remontu po zniszczeniach z okresu wojny trzydziestoletniej ?), która była wówczas własnością von Schindelów. Jest prawdopodobne, że dwór obronny powstał znacznie wcześniej, kiedy właścicielami Mikoszowej, byli przez długi czas rycerze von Mühlheim (1403-ok.1550) i von Kalckreuth (1546-ok.1650). Na przełomie XVII i XVIII wieku budowla przestała pełnić funkcje siedziby rodowej właścicieli majętności mikoszowskich – w tym czasie rody von Schindel i von Landescron. Do lat 80-tych XIX wieku dwór w wyniku przebudowy zatracił cechy rezydencjonalno-obronne. Obecnie jest to murowany (tynkowany z tynkowanym detalem), dwukondygnacyjny (użytkowe poddasze) budynek mieszkalny na planie prostokąta. Regularną bryłę dawnego dworu pokrywa ceramiczny dach mansardowy z lukarnami. Fasada budynku zaopatrzona jest w umieszczony osiowo otwór wejściowy. Nad nim wydatna trzyosiowa facjata z trójkątnym szczytem. Pozostałością dawnego założenia obronnego są zachowane sporych rozmiarów narożne przypory.
Czytaj więcej: Dwór w Mikoszowej na ilustracjach z 1 ćwierci XX wieku
W sakiewce dawnych mieszkańców gminy Żarów, cz.15: Monety króla pruskiego Fryderyka II
20 października 1740 roku zmarł cesarz Karol VI Habsburg. Władca Austrii, Czech i Węgier, jeszcze za swego życia uważał, że umowy międzynarodowe zapewnią jego córce bezproblemowe objęcie tronów w krajach dziedzicznych monarchii. O niepodzielności tych krajów miał jednak zadecydować oręż. Ziemie Imperium Habsburgów (Austria, Węgry Czechy, Niderlandy Austriackie, Lombardia, Śląsk i in.) były bowiem w spektrum zainteresowania kilku sąsiednich krajów i ich władców. Zwycięsko z tej międzynarodowej batalii, wyszedł król pruski Fryderyk II, którego armia w ciągu dwóch miesięcy między grudniem 1740, a lutym 1741 roku zajęła prowincję śląską. Maszerująca przeciwko Prusakom armia austriacka marszałka Wilhelma Reinharda von Neipperga, została rozbita 10 kwietnia 1741 roku w bitwie pod Małujowicami. Rok później Austriacy ponieśli kolejną klęskę, 10 maja 1742 roku w bitwie pod Chotusicami. Następczyni Karola VI, Maria Teresa Habsburg w obliczu najazdu bawarsko-francuskiego, zmuszona została do zawarcia układu pokojowego z Prusami, który podpisano 11 czerwca 1742 roku we Wrocławiu. Na jego mocy cały Śląsk, wraz z Ziemią Kłodzką przeszedł we władanie Prus. Austrii pozostał jedynie Śląsk Karniowsko-Opawski, południowa część Księstwa Nyskiego oraz Śląsk Cieszyński. Przez następne ponad 170 lat na Śląsku panowali kolejni królowie Prus i cesarze Niemiec.
Świątynia słońca z parku krajobrazowego w Zastrużu
W 1810 roku pruski skarb państwa, przejął majątek klasztorny w Zastrużu, po czym sprzedał go osobom prywatnym. Nowe właścicielki majętności, Maria Ruck i jej spadkobierczyni Zofia Flügel-Hasenclever, przebudowały całe założenie pałacowe, tak aby spełniało wymogi letniej rezydencji. W latach 1812-1828 na terenie dawnych łąk i zagajników położonych między pałacem i rzeką Strzegomką, utworzono park krajobrazowy utrzymany w duchu romantycznym. Park ten składał się z kilku części. W pobliżu pałacu znajdowały się partery kwiatowe, ogród francuski oraz plac zabaw wyposażony karuzele i huśtawki, które były napędzane przez wiatrak. Plac wykorzystywany był także jako miejsce zgromadzeń. Od 1820 roku na wyposażeniu parku znajdowało się kilka łodzi oraz gondola, którymi urządzano wycieczki po kanałach i stawach. Istniały 2 wyspy. Większa stworzona w 1816 roku, połączona była z trasą spacerową tzw. Wysokim mostem (Höhe Brücke). Na środku znajdował się budynek, rodzaj ermitażu z 8 kolumnami, obity drewnem i pokryty dachem ze świerkowej kory. Był to tzw. Letni dom (Sommerhaus). Druga, mniejsza wyspa powstała w 1822 roku. Na niej stała rotunda, która była pokryta dachówką ozdobioną we wzór liści akantu. W parku znajdowała się jeszcze jedna budowla – tzw. Świątynia słońca (Tempel der Sonne), która stała mniej więcej w połowie młynówki. Przy niej zaczynał się kanał wodny prowadzący do stawów.
Czytaj więcej: Świątynia słońca z parku krajobrazowego w Zastrużu
Zegar na wieży kościoła filialnego pw. Bożego Ciała w Łażanach
Pierwsza wzmianka o kościele filialnym pw. Bożego Ciała w Łażanach pochodzi z ok. 1335 roku. Świątynię zbudowano jednak wcześniej, być może już pod koniec XIII wieku. W dobie szerzenia nauk Marcina Lutra, kościół został przejęty w 1553 roku przez miejscowych protestantów, przy udzielonym wsparciu ze strony właścicieli Łażan – Zedlitzów i Nostitzów. W 1569 roku obiekt został rozbudowany. Poszerzono wówczas nawę i prawdopodobnie wzniesiono wieżę. W 1618 roku zawieszono na niej dzwon ufundowany przez Christopha von Zedlitza. W dobie wojny trzydziestoletniej pastor z Łażan, trzykrotnie był zmuszony do opuszczenia miejscowości przez grasujące w pobliżu wojska cesarskie (1629, 1638, 1646). Z tego też czasu, pochodzi informacja spisana przez Juliusa Berga o nieszczęśliwym wydarzeniu jakie dotknęło świątynię w Łażanach. Jak bowiem pisze niemiecki historyk w 1645 roku (Tomasz Ciesielski błędnie podaje datę "czerwiec 1641") od uderzenia pioruna spłoną dach kościoła oraz uszkodzona została wieża, z której spadły i rozbiły się dwa duże dzwony. Autor wspomina jednak, że zniszczenia mimo ciężkich czasów zostały szybko naprawione. Według spisu z 1654 roku, który sporządziła podczas przejmowania kościoła tzw. komisja redukcyjna, na wyposażeniu świątyni był m.in. 2 dzwony (zapewne jednym był wspomniany wcześniej dzwon z 1618 roku – zachowany do dziś) oraz zegar na wieży. Ten ostatni został opisany jako "1 Schlaguhr aufn Thurm", czyli tzw. zegar uderzeniowy, który bez wątpienia wybijał godziny.
Czytaj więcej: Zegar na wieży kościoła filialnego pw. Bożego Ciała w Łażanach
Informacje
Historia miejscowości
Dawni mieszkańcy
Kalendarium
Kartografia
Słownik miejscowości
Muzea, wystawy, zabytki
Archeologia i Historia
Strony historyczne
WSPÓŁPRACUJEMY:
