Menu witryny
Wystawy
Gmina Żarów
Historia gminy
Pocztówki i stare fotografie
Lapidarium
Zabytki w gminie
Zabytki w okolicy
Trasy rowerowe
Licznik odwiedzin
PROMUJEMY:
Strona główna
Zbiór fotografii z Zakładów Chemicznych "Silesia" w Żarowie - lata 1936-1939
W książce Tomasza Ciesielskiego Żarów. Historia Miasta i Gminy, Żarów 2006 przeczytać można: W latach 50-tych XIX w. Karl Kulmiz zdecydował się zainwestować w dopiero rozwijającą się branżę chemiczną. Wraz z Paulem Kulmizem i przedsiębiorcami wrocławskimi zawiązał spółkę komandytową, która sfinansowała budowę fabryki w Łażanach. Produkcję rozpoczęto w niej w 1858 r., a był to pierwszy duży zakład chemiczny na Śląsku, który szybko zaczął przynosić duże zyski. Skłaniało to do inwestowania w jego dalszy rozwój. W tym celu spółka przekształciła się w 1862 r. w Towarzystwo Akcyjne o kapitale 250 000 talarów. Jego siedziba mieściła się w Ida und Marienhütte, a głównymi akcjonariuszami byli Kulmizowie. W 1872 r. ponownie przekształcono przedsiębiorstwo tworząc spółkę akcyjną o nazwie „Silesia Zrzeszenie Zakładów Chemicznych w Żarowie” („Silesia Verein Chemischer Fabrik in Saarau”) o kapitale handlowym 1 880 000 talarów. W jej skład wchodziły żarowskie zakłady chemiczne, przedsiębiorstwo handlowe K.Kulmiza, huty Ida i Maria, fabryka nawozów sztucznych, kopalnie pirytu oraz rudy siarki w Nassau, Norwegii i Kanadzie, a od 1872/73 r. kombinat górniczo-hutniczy Morgensterna w Marciszowie. Do końca XIX w. spółka utworzyła lub przejęła kilka fabryk, w tym zakłady nawozów sztucznych we Wrocławiu i Swojcu oraz chemiczny w Marcinowicach. W 1911 r. zarządzała 16 zakładami na terenie całych Niemiec, a jej kapitał akcyjny wynosił 5,6 mln marek. Lata I wojny Światowej były pomyślne dla spółki i jej zakładów, które przestawiły się na produkcję wojenną. Po 1918 r. przyszło jednak załamanie. W wyniku podziału Śląska spółka „Silesia” utraciła rynki zbytu i część zakładów. Na to nałożyła się konieczność przestawienia z produkcji wojennej na pokojową, na którą w pierwszych latach nie było większego zbytu. Kondycja finansowa spółki poprawiła się dopiero po 1925 r., kiedy koncern „ Ruttgerswerke” wykupił 40% jej akcji i udzielił 5 mln marek kredytu na modernizacje zarządzanych przez „Silesię” zakładów. Część z nich trzeba jednak było zamknąć i sprzedać (w latach 1925-1927 4 fabryki i 1 kopalnię). W latach 30-tych zostało zawarte porozumienie, które ściśle powiązało spółkę „Silesia” z koncernem „IG Farbenindustrie”. Realizując go zakłady podległe „Silesii” zaniechały lub zmniejszyły produkcję niektórych wyrobów, podejmując wytwarzanie innych, m.in. azotanu potasowego i salniaków. W połączeniu z coraz lepszą koniunkturą gospodarczą w drugiej połowie lat 30-tych pozwoliło to zmodernizować i rozbudować zakłady. W 1945 r. po utracie zakładów położonych we wschodnich Niemczech i na terenach przejętych przez Polskę spółka „Silesia” została zlikwidowana.
Czytaj więcej: Zbiór fotografii z Zakładów Chemicznych "Silesia" w Żarowie - lata 1936-1939
O Łażanach i tamtejszym kościele z kroniki żarowskiej parafii NSPJ
O Łazanach (zniemczone Laasan) dowiadujemy się po raz pierwszy w wykazie dziesięcin 1335 r., gdzie miejscowość ta występuje jako parafia. Łazany miały poprzednio nazwę "Laszano". Tą nazwę pisaną w polskich literach podaje kronika H.Hoffmanna, w której wyżej mowa i według której kościół ten w Łazanach został zbudowany w roku 1300. Ten rok budowy potwierdza "Real Handbuch des Bistums Breslau" z r. 1929. Jakie 100 lat odprawiały się w tym kościele luterskie nabożeństwa, aż dopiero w r. 1653 stał się znów kościołem katolickim, a zaś piczę nad nim powierzono wówczas OO. Karmelitom ze Strzegomia wraz z kościołem w Piotrowicach i Pastuchowie, ponieważ Biskup nie dysponował dostateczną ilością kapłanów. Kiedy do Pastuchowa przybył nowo mianowany proboszcz, wówczas przejął również i kościół w Łazanach i Piotrowicach. W roku 1842 posiadała parafia Pastuchów z Piotrowicami i Łazanami 278 dusz. Gdy w roku 1870 proboszcz Bogdan objął parafię, wówczas zastał w Łazanach szkołę jednoklasową, która wkrótce przestała istnieć z braku uczniów, a gdy umierał w r. 1914 pozostawił szkołę dwuklasową w Pastuchowie i Piotrowicach, a trzyklasową w Łazanach i sześcioklasową w Żarowie. W 1929 miała parafia Pastuchów z Piotrowicami 529 dusz, a nowo powstała parafia Żarów z filią Łazanami 1885 katolików, 4667 ewangelików i 225 dusz innych wyznań (gdy w tym same Łazany 450 katolików, 1250 ewangelików i 25 osób innych wyznań).
Czytaj więcej: O Łażanach i tamtejszym kościele z kroniki żarowskiej parafii NSPJ
Ginące zabytki techniki kolejowej w Żarowie
Kolejowa suwnica z 1 ćwierci XX wieku stojąca ponad jednym z torów żarowskiej bocznicy kolejowej. Z pewnością wielu mieszkańców pamięta jej monumentalną i muskularną sylwetkę. Gdyby dzisiaj istniała z pewnością byłaby wspaniałym zabytkiem techniki i sporym walorem, a może nawet i symbolem promocji Żarowa, któremu przecież przemysł i postęp techniczny znane są już od połowy XIX wieku. No właśnie gdyby tylko istniała. Wystarczyła zaledwie jedna noc, aby urządzenie zdolne do przenoszenia ładunków towarowych o masie ok. 15 000 – 20 000 kg zniknęło na zawsze z krajobrazu Żarowa. Komu ta suwnica przeszkadzała, komu była niepotrzebna, kto potraktował to urządzenie jak zwykły złom i wydał polecenie jego uśmiercenia ? Pytaliśmy o to już wielu Żarowian, którzy doskonale pamiętają i opisują to kolejowe cudo techniki. Wielu z nich także zachodzi w głowę w jaki sposób metalowy kolos mógł zniknąć nagle z dnia na dzień bez śladu i rozgłosu. Niektórzy może i coś wiedzą w tej sprawie, ale pytani nabierają wody w usta. Tak czy owak, wspaniałe urządzenie techniki kolejowej z Żarowa pozostało jedynie wspomnieniem, a podobne mu konstrukcje, zachowane jako zabytki kultury (niem. Kulturdenkmal), dostojnie wzbogacają dzisiaj dziedzictwo niemieckich miast Köthen i Magdeburg (oba Saksonia-Anhalt).
Kolejowe dokumenty z 1947 roku
Komisja Ustalania Nazw Miejscowości przy Ministerstwie Administracji Publicznej (w skrócie KUNM), to państwowy organ administracyjny powstały 1934 roku, a po wojnie reaktywowany w 1945 i działający głównie na terenach tzw. Ziem Odzyskanych. Na początku kwietnia 1945 roku przy Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Poznaniu powołano również inną komisję mającą zajmować się nazwami – była to Komisja dla spraw Przywrócenia Nazw Słowiańskich na Przyodrzu, której zadaniem było nadanie polskich nazw stacjom, przystankom i posterunkom kolejowym na terenach ziemi lubuskiej, Przyodrza Pomorskiego i Śląska. Zadaniem KUNM było ponowne nazwanie miejscowości i obiektów fizjograficznych (rzek, jezior, pasm górskich itp.) tak, aby przywrócić – lecz często nadać nową – polską, nazwę. Na jej czele stanął prof. Stanisław Srokowski z Warszawy (geograf). W jej składzie znaleźli się trzej językoznawcy: prof. dr Kazimierz Nitsch, prezes Polskiej Akademii Umiejętności, prof. Mikołaj Rudnicki z Poznania, prof. dr Witold Taszycki z Krakowa. Na pierwszej konferencji ustalono nazwy dla miejscowości liczących powyżej 5000 mieszkańców, podczas drugiej ustalone zostały nazwy miejscowości do 5000 mieszkańców oraz niektórych stacji kolejowych, trzecia konferencja ustaliła nazwy reszty stacji kolejowych oraz miejscowości liczących 500 do 1000 mieszkańców, na czwartej konferencji ustalone zostały nazwy miejscowości liczących od 250 do 500 mieszkańców (dla byłych Prus Wschodnich również części osad liczących 500 do 1000 mieszkańców), piąta konferencja ustaliła nazwy dla wsi liczących poniżej 250 mieszkańców (w przypadku Prus 250 do 500). Resztę nazw ustaliła ostatnia, szósta konferencja. W latach 1946-1951 przywrócono lub ustalono nowe nazwy polskie dla ok. 32 tys. miejscowości oraz ok. 3 tys. obiektów fizjograficznych. Opracowany wówczas materiał nazewniczy Ziem Odzyskanych ujęty został w publikacji "Słownik Nazw Geograficznych Polski Zachodniej i Północnej" pod redakcją prof. Stanisława Rosponda (również przewodniczącego podkomisji śląskiej). Funkcjonowały podkomisje regionalne: m.in. krakowska, poznańska, dla Śląska, dla nazewnictwa Sudetów, Pomorza Zachodniego i Ziemi Lubuskiej, dla Pomorza Gdańskiego i Prus Wschodnich (określanych wtedy mianem Pomorza Mazowieckiego).
Zbiór żarowskich fotografii z lat 1958-2004
Prezentujemy Państwu kolejny zbiór fotografii z lat 1958-2004, które udostępnione zostały nam do skopiowania, przesłane w formie skanu drogą mailową lub też przekazane na stałe do zbiorów Żarowskiej Izby Historycznej przez mieszkańców gminy Żarów. Pośród zbioru znajduję się 12 fotografii przedstawiających kolejową załogę pracowników Stacji PKP Żarów, na tle budynku stacyjnego oraz w trakcie 1 Majowych Pochodów. Cztery inne fotografie dokumentują działalność Żarowskiej Orkiestry Dętej oraz muzycznych zespołów "RENATO" i "Świetliki", które niegdyś działały w Żarowie. Archiwalnym zapisem są też fotografie Cmentarza Wojennego Żołnierzy Armii Radzieckiej (wykonana w 1969 roku) oraz uczestnictwa strażaków OSP Żarów podczas obchodu "Dnia Strażaka" w Bystrzycy Górnej (pocz. lat 70-tych). Bardziej współczesne, kolorowe fotografie w liczbie sztuk 10-ciu przedstawiają widok na ul. Armii Krajowej i przyległą zabudowę: budynek mieszkalno-gospodarczy nr 11b rozebrany w 2012 r. wraz z nieistniejącym murem ogrodzenia, budynek nr 15 (dawna Szkoła Podstawowa) z nieistniejącym ogrodzeniem i drzewostanem, a także fotografie ukazujące skrzyżowanie ul. Armii Krajowej, Dworcowej i Mickiewicza (z widokiem na nieistniejącą bocznicę kolejową DZCH i budynek dawnego ŻOK przed remontem elewacji) oraz ul. Krasińskiego (z widokiem na wspomnianą bocznicę DZCH). DZIĘKUJEMY WSZYSTKIM ZA NADESŁANE SKANY !!!
O kościele pw. NSPJ i historii Żarowa z parafialnej kroniki
Kościół parafialny pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa w Żarowie projektowali architekci wrocławscy Overkott i Föhre. Postawiony jest (jak też i plebania) na parceli 606/41, tom 9 karty księgi wieczystej. Łączna powierzchnia pod kościołem, plebanią i cmentarzem kościelnym 47a i 61 m². Koszt budowy kościoła wyniósł 85.000 Marek. Największym dobrodziejem kościoła był kardynał Kopp. Piękną okazała się ofiarność całej gminy – pomagali nawet nie katolicy. Była też między innymi b. Znaczna ofiara w wysokości 30.000 Mk. Kościół ten wybudowany został w latach 1919-1910, a pobudowany z twardej cegły tzw. Klinkier. Boczne nawy przegradzają cztery strzeliste kolumny. Chór spoczywa na trzech filarach (w tym jeden filar od wejścia z ulicy grubszej objętości). Kościół posiada trzy wejścia tj. Jedno główne i dwa boczne o podwójnych drzwiach dębowych, w tym każde po jednym oszklonym od strony wewnętrznej kościoła, nadto jedne drzwi pojedyncze z dworu do zakrystii i jedne z dworu do klatki schodowej prowadzącej na chór, a wewnątrz kościoła jedne drzwi z zakrystii do prezbiterium i jedne drzwi do klatki schodowej na chór. Trzynaście dużych okien (5 w prezbiterium, 8 w nawach) udostępniają należycie światło z zewnątrz, nadto okno we frontonie kościoła daje światło na chór i do organu.
Czytaj więcej: O kościele pw. NSPJ i historii Żarowa z parafialnej kroniki
Wystawa "Zabytki Gminy Żarów na fotografiach"
Zabytek w języku potocznym jest to każdy wytwór działalności człowieka, będący świadectwem minionej epoki (pamiątką przeszłości), posiadający wartość historyczną, artystyczną, naukową lub emocjonalną, przy czym kryterium czasu powstania, choć najważniejsze, nie przesądza o zdefiniowaniu zabytku. Według obowiązującej w Rzeczypospolitej Polskiej, Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r., zabytkiem jest nieruchomość (np. pojedynczy budynek, cmentarz, historyczny układ urbanistyczny lub krajobraz kulturowy) albo rzecz ruchoma (np. dzieło sztuki użytkowej, obraz, rzeźba, znalezisko archeologiczne – np. artefakt), ich części lub zespoły rzeczy, które są dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowią świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, a których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na swoją wartość artystyczną, naukową lub historyczną. Wedle ewidencji zabytków prowadzonej przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w 2016 roku na terenie gminy Żarów, znajdowało się 228 zabytkowych budowli i obiektów. Dwa zabytki więcej wylicza z kolei tzw. Gminna Ewidencja Zabytków. Spośród tej liczby 28 budowli i obiektów zostało wpisanych w tzw. Rejestr Zabytków, czyli do wykazu obiektów uznanych za zabytki, będącego formą ich ochrony.
Czytaj więcej: Wystawa "Zabytki Gminy Żarów na fotografiach"
Z życia żarowskiego PTTK, cz. 1: Księga Pamiątkowa Drużyny "Łazików" przy DZCH
Księga Pamiątkowa Drużyny "Łazików", która działała przy Dolnośląskich Zakładach Chemicznych "Organika" w Żarowie, to bogaty fotograficzny zapis z 1 połowy lat 80-tych XX w. Wedle zamieszczonej listy, skupiała 66 osób: Adamczyk Maria, Banach Helena, Bordulak Zofia, Burzyński Bogdan, Czerwik Jadwiga, Czerwik Teresa, Czerwonka Barbara, Czerwonka Zbigniew, Dolińska Urszula, Doliński Roman, Fedorowicz Andrzej,, Gęsikowska Danuta, Gołdyn Tadeusz, Gola Kazimierz, Głodo Maria, Janas Tadeusz, Janicka Teresa, Książek Bogusława, Kądziołka Wiesław, Kozarowicz Józef, Klyszcz Stanisław, Kołodko Michał, Kostępska Aniela, Krutys Stanisław, Kowalski Wacław, Kwiatkowska Krystyna, Lizurej Elżbieta, Łapeta Józef, Młyńczyk Janina, Małecka Anna, Michałowska Jadwiga, Nycz Stanisław, Nowakowska Barbara, Ochabowicz Włodzimierz, Pustelnik Mieczysława, Pater Stanisław, Plaszczak Stanisław, Perzyński Stanisław, Plackowski Włodzimierz, Pawlak Czesław, Pater Leszek, Podemska Dorota, Pochopień Stanisław, Pikur Barbara, Pikur Stanisława, Poleszczuk Michał, Pędzierska Alicja, Maksanty Jadwiga, Chrobot Leszek, Sobocińska Jadwiga, Sroczyński Jacek, Simińska Bożena, Sroczyński Julian, Szwed Stefan, Stysińska Halina, Skórzak Emil, Skalik Ryszard, Stawarz Grzegorz, Tokarz Zdzisława, Tomala Janina, Urbańska Grażyna, Więcek Jerzy, Zięba Adam, Zięba Stanisław, Zaleński Eugeniusz, Żebrowska Mariola. Żarowskie "Łaziki" brały udział m.in. w XXIII Rajdzie "Szlakiem Zamków Piastowskich" (4-8.06.1981), XVII Rajdzie Górskim z zakończeniem na Zamku Stary Książ (26-27.09.1981), II Zlocie Gorce – Lubominek – Trójgarb (4.04.1982), XIX Rajdzie Górskim (16-18.09.1983), XXVI Rajdzie "Szlakiem Zamków Piastowskich" (czerwiec 1984), XX Rajdzie Górskim (21-23.09.1984), a także w licznych wyprawach do Karpacza, Szklarskiej Poręby, Świeradowa Zdrój, Sosnówki, Pogorzelicy, Głębinowa, a także w Bieszczady i Tatry.
Czytaj więcej: Z życia żarowskiego PTTK, cz. 1: Księga Pamiątkowa Drużyny "Łazików" przy DZCH
W sakiewce dawnych mieszkańców gminy Żarów, cz.3: Srebrne brakteaty
W 2 połowie XIII wieku nastąpiła kolejna rozbudowa (faza III) założenia obronnego na szczycie "Skałki" w Wierzbnej (Würben). Wówczas w południowej części skalnego wyniesienia wzniesiono zamek murowany, którego najważniejszą częścią była masywna wieża-donżon o wymiarach 12x17 m. Niepodpiwniczony parter tego budynku podzielony był pierwotnie na dwa pomieszczenia o wymiarach 5,9 x 8,4 m (północne) i 5,7 x 8,4 m (południowe). Pomieszczenia rozdzielała ściana o szerokości 1,4 m, która zachowała się do wysokości 1,1 m. Podstawowym budulcem, z którego wzniesiono wieżę-donżon był miejscowy kamień łamany – granit i kwarcyt, spajany zaprawą wapienną. Obiekt wyposażony był prawdopodobnie w detale architektoniczne wykonane z granitu. W trakcie badań archeologicznych odnaleziono bowiem na wtórnym złożu m.in. archiwoltę ostrołucznego portalu, biforium i tworzącą z nim komplet kolumienkę z sześcienną bazą (w zbiorach Żarowskiej Izby Historycznej). Jako materiał wykończeniowy prawdopodobnie stosowano także cegłę. Poziom podłogi w pomieszczeniu północnym wieży, stanowiła podkuta skała i wylewka wapienna, którą przykryto glinianym klepiskiem. W ścianie północnej tego pomieszczenia odsłonięto niszę o trójkątnym zarysie, która najprawdopodobniej była pozostałością urządzenia grzewczego, być może kominka z przewodem kominowym wyprowadzonym w grubości muru. W pomieszczeniu południowym parterowego poziomu wieży, podłogę tworzyła warstwa żwiru, która najprawdopodobniej przykryta była dranicami. Południowo-zachodni narożnik wieży-donżonu zniszczony został przez XIX-wieczny kamieniołom. Od strony wschodniej do wieży-donżonu przylegał niewielki dziedziniec otoczony wyprowadzonym (od wieży) murem obwodowym o szerokości 1,25 m, który wzniesiony został z z łamanego kamienia spojonego zaprawą wapienną. Od strony północnej murowana część warowni sąsiadowała z ufortyfikowanym "podzamczem", które okalał wał wewnętrzny poszerzony i podwyższony, przy użyciu granitowego żwiru z cienkimi warstwami zaprawy wapiennej i gliny.
Czytaj więcej: W sakiewce dawnych mieszkańców gminy Żarów, cz.3: Srebrne brakteaty
V Żarowska Prelekcja Historyczna - 27.01.2017 r.
12 stycznia 1945 roku rozpoczęła się ofensywą zimowa zwana też operacją wiślańsko-odrzańską. Oddziały radzieckie 1. Frontu Ukraińskiego, pod dowództwem marszałka Iwana Koniewa, 19 stycznia 1945 roku przekroczyły dawną granicę polsko-niemiecką w rejonie Namysłowa. Do końca stycznia zdobyto miasta: Kluczbork (20 stycznia), Gliwice (23/24 stycznia), Opole (24 stycznia; część prawobrzeżna), Oleśnicę (25 stycznia), Katowice i Bytom (27 stycznia), wypierając wojska niemieckie z terenów położonych na prawym brzegu Odry. Na początku lutego Armia Czerwona wyszła już na przedpola Wrocławia i Głogowa. Do szczególnie zaciętych walk doszło o Ścinawę (31 stycznia) i Oławę (28 stycznia). Tam oddziały radzieckie uchwyciły przyczółki na lewym brzegu Odry. 8 lutego Armia Radziecka sforsowała Odrę atakując z przyczółków pod Ścinawą i Oławą, a następnie przełamała pozycje niemieckie wzdłuż górnej Odry i w ciągu 17 dniowej ofensywy opanowała centralną część Dolnego Śląska. Rosjanie zdobyli miasta: Legnicę (9 lutego), Bolesławiec (12 lutego), Zieloną Górę (14 lutego) a także Chojnów (10 luty), Bielsko (12 luty) i Złotoryję (13 luty). Zacięte walki stoczono o zdobycie Szprotawy (10-13 lutego), podczas przeprawy przez Bóbr pod Żaganiem oraz o Strzegom (13 lutego). Otoczono Głogów, który jednak bronił się zawzięcie oraz twierdzę Wrocław – po raz pierwszy 13/14 lutego i ostatecznie 16 lutego. 24 lutego 1945 roku Rosjanie doszli do Nysy Łużyckiej. Dnia 13 lutego 1945 roku rozpoczęła się ewakuacja ludności Żarowa i sąsiednich miejscowości ówczesnego powiatu świdnickiego. Front ustabilizował się na linii, którą wyznaczały miejscowości Przyłęgów – Łażany – Żarów – Mrowiny – Tarnawa – Imbramowice – Domanice – Chwałów – Górny Maniów – Strzelce – Tworzyjanów – Sobótka. Nowe światło na działania wojenne w okolicach Żarowa, rzucają dokumenty przechowywane w Centralnym Archiwum Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej w Podolsku koło Moskwy. Ponad 2500 stron oraz kilkadziesiąt map i planów sporządzonych w sztabach poszczególnych jednostek 5. Armii Gwardyjskiej i 21. Armii, które brały udział w tzw. Operacji Dolnośląskiej oraz walkach w okolicach Żarowa. Szokująco dokładne i bogate w informację. Po przeszło 70 latach od zakończenia II wojny światowej, materiały te po raz pierwszy zostaną zaprezentowane przez specjalistę d/s zbiorów Muzealnych – Bogdana Muchę.
Czytaj więcej: V Żarowska Prelekcja Historyczna - 27.01.2017 r.
Informacje
Historia miejscowości
Dawni mieszkańcy
Kalendarium
Kartografia
Słownik miejscowości
Muzea, wystawy, zabytki
Archeologia i Historia
Strony historyczne
WSPÓŁPRACUJEMY:
