Menu witryny
Wystawy
Gmina Żarów
Historia gminy
Pocztówki i stare fotografie
Lapidarium
Zabytki w gminie
Zabytki w okolicy
Trasy rowerowe
Licznik odwiedzin
PROMUJEMY:
Strona główna
Robotniczy Związek Gimnastyczny w Żarowie oraz drużyna FT Saarau na przełomie lat 20/30-tych XX w.
Od połowy XIX wieku nastąpił żywiołowy rozwój stowarzyszeń gimnastycznych i sportowych, które zakładały korty tenisowe i boiska sportowe. Na przełomie XIX i XX wieku odbywały się regularnie rozgrywki i turnieje w miastach i na prowincji w całym kraju. W 1860 roku doszło do zjednoczenia towarzystw gimnastycznych w jedną organizację, występującą pod nazwą Niemieckie Towarzystwo Gimnastyczne Deutsche Turnschaft (DT). Pierwsze ogólnoniemieckie święto Gimnastyki i Sportu – Deutsches Turn und Sportfest odbyło się w Coburgu. Rozwojowi sportu sprzyjały industrializacja i rozwój techniki. Państwo kładło coraz większy nacisk na sprawność i tężyznę fizyczną. Finansowało tzw. kluby wojenne (Kriegsverein) oraz kluby gier i sportów (Spiel und Sportverein). Ich zadaniem było podnoszenie sprawności fizycznej i ideologicznej wśród cywilów, zwłaszcza młodzieży, wśród której propagowano duch militaryzmu (militarische Jugenderziehung). Od 1842 roku wychowanie fizyczne wprowadzono do obowiązkowego programu szkolnego. Rozporządzeniem króla Fryderyka Wilhelma IV z 6 czerwca 1842 roku wprowadzono gimnastykę do zajęć szkolnych i wojskowych. Od 1860 roku wychowanie fizyczne wprowadzono do wszystkich szkół w wymiarze dwóch godzin tygodniowo. Po zjednoczeniu Niemiec w 1871 roku czas ten zwiększono do trzech godzin tygodniowo, do których dodano codzienne pięciominutowe ćwiczenia na otwartej przestrzeni. Dziewczęta objęto takim samym programem ćwiczeń fizycznych jak chłopców. Jednak proces upowszechnienia sportu daleki był jeszcze od ideału. Z przyczyn społecznych i politycznych na marginesie tych procesów pozostały niższe warstwy, zwłaszcza robotnicy miejscy. Podziały społeczne w Niemczech były nader widoczne. Znalazło to odzwierciedlenie w ruchu sportowym. Robotnicy tworzyli swoje stowarzyszenia sportowe, turnieje i zawody, separując się od reszty społeczeństwa prusko-niemieckiego. Idea solidaryzmu społecznego uległa rozbiciu, gdyż członkowie proletariatu utworzyli w 1893 roku Robotniczy Związek Gimnastyczny (ATB – Arbeiter Turnerbund), który w krótkim czasie stał się największą organizacją robotniczej kultury fizycznej na świecie.
Zabytek techniki wodociągowej z ok. 1905 roku odnaleziony podczas prac budowlanych przy ul. Dworcowej w Żarowie
W trakcie prac ziemnych prowadzonych przy budowie centrum przesiadkowego na ul. Dworcowej w Żarowie, odnaleziony został ciekawy zabytek techniki. Jest nim pochodzący z ok. 1905 roku (1) żeliwny zawór zasuwowy firmy Bopp & Reuther oHG - Mannheim. Zawory zasuwowe, popularnie zwane zasuwami, stanowią do dziś podstawowe wyposażenie każdej sieci wodociągowej. Zgodnie z zaleceniami producentów służą one wyłącznie do odcinania przepływu w rurociągu. W praktyce jednak stosowane są niekiedy również do regulacji, co naraża te urządzenia na szybkie zniszczenie z uwagi na korozyjną działalność kawitacji. Firma Bopp und Reuther powstała w 1872 roku w Mannheim. Jej założyciele Carl Reuther i Carl Bopp wybudowali w dzielnicy Mannheim Neckarstadt fabrykę maszyn, odlewnię żeliwa i mosiądzu. Produkowano tam cały asortyment armatury przeznaczonej do podawania wody, gazu oraz pary wodnej. Rozwój działalności firmy wymusił zakup w 1897 roku gruntów w dzielnicy Waldhof. Na łącznej powierzchni 165 000² wybudowano nową odlewnię oraz przeniesiono dotychczasową wytwórnię armatury, poszerzonej o wydział produkcji wodomierzy. W 1900 roku produkcja firmy Bopp und Reuther zaspakajała 60% światowego zapotrzebowania na akcesoria wodno-kanalizacyjne. W Mannheim budowano skomplikowane systemy zaopatrujące w wodę całe miasta. W 1908 roku w fabryce zatrudnionych było już 3500 pracowników. W 1925 roku razem z sześcioma innymi znanymi producentami armatury, Bopp & Reuther zakłada spółkę handlową ‘Vereinigte Armaturen Gesellschaft mbH’, w skrócie VAG.
Uczestnicy zajęć historyczno-archeologicznych w GCKiS na żarowskim lapidarium
Pierwszy cmentarz w Żarowie powstał w 1865 roku przy drodze do Piotrowic (dzisiejsza ul. 1 Maja). Jego fundatorem był Carl Friedrich von Kulmiz. Na cmentarzu tym chowano zarówno ewangelików jak i katolików o czym świadczy, znajdujący się na terenie cmentarza grobowiec katolickiej rodziny Neugebauerów. Pod koniec lat 80-tych XIX wieku nekropolia okazała się zbyt mała w stosunku do potrzeb dynamicznie rozwijającej się osady. W 1890 roku Rada Gminy podjęła uchwałę o założeniu nowego cmentarza. Zrealizowano ją w początkach XX wieku. W 1913 roku wybudowano na nowym, użytkowanym do dziś cmentarzu utrzymaną w stylu neogotyckim kaplicę z czerwonej cegły. Nie wiadomo kiedy dokładnie zaniechano pochówku mieszkańców Żarowa na starym cmentarzu przy dzisiejszej ul. 1 Maja. Po II wojnie światowej miejsce to podzieliło los innych poniemieckich cmentarzy, które były nagminnie plądrowane i dewastowane. Kradziono szlachetne gatunki kamieni przerabiając je w zakładach kamieniarskich na nowe. Pozostałe jeszcze kamienie nagrobne służyły jako budulec do stawiania murków, chodników, obudowy klombów. Cmentarze stały się miejscem wywozu wszelkiego rodzaju odpadów i gruzu. W 2010 roku ówczesne władze Gminy Żarów, postanowiły utworzyć lapidarium na starym cmentarzu przy ul. 1 Maja (dawna Striegauerstrasse) w Żarowie. Na uporządkowanym terenie swoje miejsce znalazły ocalałe tablice nagrobne z nieczynnych cmentarzy gminnych oraz obelisk z pamiątkową tablicą w języku polskim i niemieckim. W lapidarium żarowskim zgromadzono łącznie 17 nagrobków oraz 3 elementy kamienne pochodzące z nieczynnych cmentarzy w Gołaszycach, Łażanach, Pożarzysku, Przyłęgowie i Żarowie. Zbiór lapidarium uzupełniają 4 monumentalne grobowce rodowe. Uroczyste otwarcie i poświęcenie lapidarium z udziałem władz miasta Żarów, miasta partnerskiego Lohmar oraz byłych i obecnych mieszkańców Żarowa miało miejsce 11 września 2010 roku.
Czytaj więcej: Uczestnicy zajęć historyczno-archeologicznych w GCKiS na żarowskim lapidarium
Reklamy z żarowskiego sklepu Hermanna Neugebauera
Pierwsze sklepy i zakłady rzemieślniczo-usługowe w Żarowie zaczęły powstawać w połowie XIX wieku. Jak przekonują karty pocztowe z lat 90-tych XIX wieku, już wtedy przy ówczesnej Schweidnitzer Strasse (dzisiaj ul. Armii Krajowej 47), działał sklep (dom handlowy) prowadzony przez miejscowego kupca Hermann Neugebauera. Ten poważany mieszkaniec Żarowa wraz ze swoją małżonką Magdaleną, ufundował w 1927 roku trzy nowe dzwony dla żarowskiego kościoła pw. NSPJ (stare zostały przekazane podczas I wojny światowej na przetop). Grobowiec, w który pochowano zasłużone dla Żarowa małżeństwo Neugebauerów, znajduje się przy ul. 1 Maja (dawny cmentarz, obecnie lapidarium). Rzeźba św. Jakuba Starszego, która pierwotnie umieszczona była w centralnym punkcie rodowego grobowca Neugebauerów, obecnie stoi przy kościele pw. NSPJ w Żarowie. Zbiory Żarowskiej Izby Historycznej powiększone zostały o kartonowe reklamy, które niegdyś stały w witrynie okiennej sklepu Hermanna Neugebauera lub też na sklepowych regałach. Do zakupów wyrobów czekoladowych zachęcała żarowian reklama firmy B. Sprengel & Co. Ta istniejąca do dzisiaj wytwórnia czekolady założona została w 1851 roku przez Carla Augusta Bernharda Sprengela. W 1853 roku przeniesiono jej działalność z Hamburga do Hannoveru. W asortymencie sklepu Hermanna Neugebauera było także monachijskie piwo z browaru Spaten-Franziskaner-Leistbräu AG, którego piwowarskie tradycje sięgają 1397 roku. Dawny Warenhandlug H.Neugebauer, oferował także kosmetyki do pielęgnacji ciała w tym mydło bliżej nieznanej firmy z Drezna.
Czytaj więcej: Reklamy z żarowskiego sklepu Hermanna Neugebauera
Prelekcja Historyczna "Mrowiny 1297-2017"
11 października 2017 roku o godz. 16:30 w Mrowinach odbyło się uroczyste otwarcie i poświęcenie wyremontowanej świetlicy wiejskiej. Przy tej okazji dla mieszkańców Mrowin wygłoszona została prelekcja historyczna pt. "Mrowiny 1297-2017". Zgromadzeni mogli posłuchać o początkach wsi oraz jej dawnym nazewnictwie. Przedstawione zostały liczne fotografie oraz ryciny ukazujące m.in. założenie pałacowo-folwarczne wraz z zabudową, kościół ewangelicki i pastorówkę, a także budynek karczmy sądowej o średniowiecznej metryce. W zaadoptowanym miejscu po dawnej gospodzie, dzisiaj funkcjonuje wyremontowana wiejska świetlica. Tym samym tradycja wspólnych spotkań, zebrań oraz obchodów trwa tutaj nieprzerwanie już od ponad 500 lat. Podczas uroczystości, miało również miejsce przekazanie do Żarowskiej Izby Historycznej dwóch kronik Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego nr 1 w Mrowinach. Zawartość obu ksiąg wypełnionych fotografiami oraz różnego rodzaju wpisami, zostanie już niebawem zaprezentowana na stronie internetowej Żarowskiej Izby Historycznej.
Obligacje na okaziciela Premiowej Pożyczki Odbudowy Kraju z 1946 roku
Obligacja to papier wartościowy emitowany w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem obligatariusza i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia. Obligacja należy do kategorii dłużnych instrumentów finansowych. W przeciwieństwie do akcji, obligacje nie dają posiadaczowi żadnych uprawnień względem emitenta typu współwłasność, dywidenda czy też uczestnictwo w walnych zgromadzeniach. Emisja obligacji polega na przekazaniu kapitału spółce przez inwestorów. Obligacje reprezentują prawa majątkowe podzielone na określoną liczbę równych jednostek, co oznacza, iż przyznają identyczne uprawnienia danym emisjom lub seriom obligacji. Obligacje na okaziciela Premiowej Pożyczki Odbudowy Kraju z 1946 roku w wysokości 2000 złotych, to jedna (emisja „A”) z serii pożyczek państwowych przeznaczonych na zgromadzenie funduszy na odbudowę kraju po II wojnie światowej. Została ogłoszona przez Ministerstwo Skarbu 16 lutego 1946 roku. Łącznie zdecydowano się na wypuszczenie pięciu serii takich obligacji („A”, „B”, „C”, „D” i „E”), w których cztery pierwsze liczyły po 10 tysięcy, a ostatnia – 5 tysięcy sztuk. Skarb Państwa chciał w ten sposób uzyskać 4,5 miliarda złotych. Osoby, które nabyły takie obligacje, mogły liczyć na ich wykupienie przez Skarb Państwa do 15 kwietnia 1969 roku. Odbywało się to poprzez losowanie pewnej liczby obligacji dwa razy w roku (15 kwietnia i 15 października). Premiowa Pożyczka Odbudowy Kraju cieszyła się dużą popularnością wśród mieszkańców Polski. Stanowiła stabilną inwestycję, ponieważ jako zastaw pod nią podano wszelkie mienie ruchome i nieruchome państwa.
Czytaj więcej: Obligacje na okaziciela Premiowej Pożyczki Odbudowy Kraju z 1946 roku
Reklama Żarowskich Zakładów Materiałów Ogniotrwałych
Na stronie internetowej firmy Polska Ceramika Ogniotrwała "Żarów" S.A. Możemy przeczytać: Początki firmy sięgają połowy XIX wieku, kiedy to w rejonie Żarowa odkryto złoża glin ogniotrwałych. Dało to początek pierwszej fabryce cegieł szamotowych, która została otwarta w 1850 roku i przyjęła nazwę "Żarowska Fabryka Szamotowa K. Kulmiz". W produkcji wykorzystywano miejscowe surowce, a dobra jakość wyrobów przyciągała odbiorców zarówno z kraju jak i zagranicy. W ciągu długiej historii kilkakrotnie zmieniała właścicieli. Między innymi należała do koncernu "Didier Werke AG" stanowiąc jedną z czołowych fabryk w branży materiałów ogniotrwałych na ziemiach polskich. W 2003 roku sprywatyzowana firma zmieniła nazwę na Polska Ceramika Ogniotrwała "Żarów" S.A. Współczesność firmy wyznaczają cele ciągłego doskonalenia jakości wyrobów poprzez konsekwentnie realizowany, niezwykle szybki proces modernizacyjny, który objął wszystkie wydziały produkcyjne od automatyzacji wydziału przygotowania mas do zakupu nowych pieców tunelowych z pełną kontrolą procesu wypalania.
Czytaj więcej: Reklama Żarowskich Zakładów Materiałów Ogniotrwałych
Prelekcja historyczna - "B-17G Y-46697 - ocalić od zapomnienia". Wierzbna 14.10.2017 r.
Dnia 22 marca 1945 roku, amerykańska latająca forteca, czyli samolot bombowy Boeing B-17G-60-DL o numerze taktycznym Y-46697, należący do 15. Armii Powietrznej USA (429. szwadron II grupy bombowej), wracał z wyjątkowo niebezpiecznej misji jaką było bombardowanie niemieckiej rafinerii Ruhland koło Drezna. Maszyna pilotowana przez pilota porucznika Johna W. Pierika, została poważnie uszkodzona przez niemiecką artylerię przeciwlotniczą i obrała kurs na radzieckie lotniska koło Brzegu i Nysy. Niestety nigdy tam nie doleciała. W okolicach Świdnicy samolot zaatakowany został najprawdopodobniej omyłkowo przez trzy radzieckie samoloty myśliwskie P-39 Airacobra. Wedle innych przekazów B-17G, strącony został przez myśliwiec niemiecki. Palący się niczym pochodnia amerykański bombowiec runął na pola w pobliżu ówczesnej miejscowości Würben (dzisiaj Wierzbna w gminie Żarów). Katastrofę przeżyło sześciu spośród dziesięciu lotników US Air Force, którzy trafili do niewoli niemieckiej, a po zakończeniu wojny powrócili do swoich domów. Do dzisiaj zaginieni w akcji pozostają: pierwszy pilot – porucznik John W. Pierik, drugi pilot – porucznik Robert W. Steele, nawigator – porucznik Harold A. Taylor, bombardier – porucznik John P. Yatsco. Również do dzisiaj nieznane pozostaje miejsce ich pochówku. Groby amerykańskich lotników bezskutecznie poszukiwano jak do tej pory w Szczawnie Zdroju. Na miejscu katastrofy odnaleziono dotychczas wiele elementów wspomnianego samolotu, które dzisiaj można oglądać na wystawie w Żarowskiej Izbie Historycznej. Wśród nich są łuski i pociski ciężkich karabinów maszynowych Browning M2 (sygnowane literami LC i wyprodukowane w zakładach zbrojeniowych Lake City Army Ammunition Plant w Independence, Missouri), drobne elementy urządzeń pokładowych, fragmenty poszycia kadłuba oraz instalacji tlenowej. Niektóre elementy przedstawiają formę zbrylonego w czasie pożaru aluminium. Do najciekawszych przedmiotów należą kontrolki z kokpitu pilotów (m.in. pokazujące stan położenia klap komory bombowej), tabliczka znamionowa prostownika mocy PP-51/APQ-9 wchodzącego w skład urządzenia radarowego AN/APQ-9, wyprodukowanego przez Hudson American Corporation, zaciski węża wyprodukowane przez firmę Wittek Manufacturing Co., Chicago – Ilinois oraz odbiornik ANB-H-1 wyprodukowany przez firmę Western Electric Manufacturing Company, New York, który pierwotnie zamontowany był w lotniczym hełmofonie (typ A-11).
Niebezpieczne znalezisko z czasów II wojny światowej w Przyłęgowie
Kolejne niebezpieczne wybuchowe znalezisko w gminie Żarów. Na uprawnym polu nieopodal zabudowań mieszkalnych w Przyłęgowie, odnaleziony został sporych rozmiarów rosyjski pocisk artyleryjski z czasów II wojny światowej. O odkryciu niebezpiecznego przedmiotu poinformowała nas pani sołtys Agnieszka Proniewicz. Pocisk został zabezpieczony przez funkcjonariuszy z komisariatu Policji w Żarowie i przekazany w ręce patrolu saperskiego z Głogowa, który odpowiedzialny jest za prowadzenie rozminowania na terenie powiatu świdnickiego. Wedle ustaleń odnaleziony niewybuch to rosyjski artyleryjski pocisk odłamkowo-burzący typu 53-ОФ-530, kalibru 152,4 mm o wadze 40 kg. Wypełniony wewnątrz trotylem o masie 5,83 kg, zaopatrywany mógł być w zapalniki typu РГМ-2, Д-1-У, АР-5. Pocisk stosowany był w 152 mm haubicoarmacie wz. 1937 (MŁ-20, montowanej również na samobieżnych działach pancernych SU-152 i ISU-152 w wersji MŁ-20S i MŁ-20SM), 152 mm haubicy wz.1938 (M-10) lub 152 mm haubicy wz.1943 (D-1). Pocisk osiągał po wystrzale prędkość początkową 670 m/s i miał donośność 15,92 km. Warto dodać, iż jest to kolejna niebezpieczna pozostałość II wojny światowej odkryta na obszarze gminy Żarów w ostatnim czasie. W 2014 roku odnaleziono na Górze Krukowskiej rosyjski 82 mm granat moździerzowy typu O-832D, w 2016 roku w Siedlimowicach rosyjski pociski artyleryjski kal. 152,4 mm i w br w Imbramowicach rosyjskie granaty moździerzowe i pociski artyleryjskie.
Czytaj więcej: Niebezpieczne znalezisko z czasów II wojny światowej w Przyłęgowie
Porcelanowy talerz z żarowskiej restauracji "Nefryt"
Zbiory Żarowskiej Izby Historycznej powiększone zostały o kolejny eksponat. Jest nim porcelanowy talerz opatrzony sygnaturą z napisem "NEFRYT CZSR GS". Egzemplarz wykonany został w Fabryce Porcelany "Karolina" w Jaworzynie Śląskiej dla żarowskiej restauracji, która otwarta została w 1979 roku. W odróżnieniu od pamiątkowych talerzy "okolicznościowych" było to naczynie użytkowe. Pierwsze z wymienionych (zaopatrzone w zawieszkę), upamiętniały ważne jubileusze i wydarzenia, często pełniły też rolę reklamowo-ozdobną lub formę nagrody dla zasłużonych pracowników zakładowych w dobie PRL-u. Na wystawie w Żarowskiej Izbie Historycznej prezentowany jest zbiór 11 talerzy okolicznościowych, które związane są z Żarowskimi Zakładami Materiałów Ogniotrwałych, Dolnośląskimi Zakładami Chemicznymi "Organika", Technikum Chemicznym im. J.Śniadeckiego w Żarowie, Klubem Honorowych Dawców Krwi im. Ludwika Hirszfelda przy DZCH, Hufcem Harcerskim z Żarowa, Towarzystwem Krzewienia Kultury Fizycznej "Chemik" Żarów oraz organizacją Dożynek Miejsko-Gminnych w 1986 roku.
Czytaj więcej: Porcelanowy talerz z żarowskiej restauracji "Nefryt"
Publikacja "Śląsk. Bogactwa naturalne i przemysł" z 1936 roku w zbiorach Żarowskiej Izby Historycznej
W opracowaniu Małgorzaty Krepy pt. Gospodarka Trzeciej Rzeszy w okresie Planu Czteroletniego. Zarys problematyki czytamy ... Gospodarka niemiecka po dojściu do władzy Adolfa Hitlera, opierała się na antydemokratycznym charakterze ustroju politycznego − autorytaryzmie oraz totalitarnym modelu organizacji społeczeństwa. Zgodnie z założeniami nazizmu za podstawę regulacji stosunków ekonomicznych została przyjęta zasada prymatu polityki nad gospodarką. Aczkolwiek nie wyeliminowano wszystkich elementów kapitalizmu. Modyfikowała ona system produkcji oraz wymiany towarów przez drastyczną ingerencję państwa w gospodarkę. Cele polityczno-nacjonalistyczne oraz militarystyczne miały być realizowane za pomocą interwencjonizmu państwowego. Przed objęciem przez Hitlera stanowiska kanclerza Rzeszy (30 I 1933 r.) naziści swój program gospodarczy opierali na założeniach programu spisanego na początku lat dwudziestych XX w. Naziści wyznawali zasadę kierowania kapitalistyczną gospodarką przez państwo, zakładali prymat korzyści społecznych nad prywatnymi (Gemeinnutz vor Eigennutz). W każdej dziedzinie życia społecznego, jak i w gospodarce obowiązywała w hitlerowskich Niemczech zasada wodzostwa10. O małym, początkowo, zainteresowaniu NSDAP gospodarką świadczy fakt powstania dopiero w styczniu 1931 r. „wydziału gospodarczo-politycznego” (Wirtschaftspolitische Abteilung). W 1932 r. z polecenia Hitlera powstało Koło Przyjaciół Gospodarki (Freundeskreis der Wirtschaft) w Badenii, do którego należeli wybitni niemieccy ekonomiści. Na spotkaniach dyskutowano o różnych zagadnieniach gospodarczych oraz możliwościach finansowania partii hitlerowskiej przez niemieckich przedsiębiorców. Po dojściu do władzy Hitler zrezygnował z pomocy ekonomistów oraz Gottfrieda Federa, uważanego za ojca hitlerowskiej myśli ekonomicznej. Wódz podkreślał, że nie będzie korzystał z żadnej doktryny ekonomicznej. To przyczyniło się do przymusowej emigracji znawców ekonomii. Od tej pory prace dotyczące gospodarki koncentrowały się wokół tematyki interwencjonizmu państwowego, zatrudnienia oraz gospodarki wielkiego obszaru.
Informacje
Historia miejscowości
Dawni mieszkańcy
Kalendarium
Kartografia
Słownik miejscowości
Muzea, wystawy, zabytki
Archeologia i Historia
Strony historyczne
WSPÓŁPRACUJEMY:
